Məmməd Əmin Rəsulzadə
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
1915-ci ildə I Dünya müharibəsi əsnasında Bakı hərbi qubernatoru tərəfindən həbs edilmiĢ və 1917-ci ildə hərbi məhkəməyə verilmək üzrə ikən Rusiyada zühur edən inqilab üzündən azad olunmuĢdur. 1917-ci ildə Milli Azərbaycan “Müsavat” Xalq Partiyası birləĢmiĢ qurultayı ilə eyni ildə Bakıda toplanan Qafqaz Müsəlmanları qurultayında Qafqaz ilə Azərbaycanın Rusiyadan ayrılaraq muxtar və müstəqil olmaları tezisini müdafiə etmiĢ; eyni ilin mayın 10-da Moskvada toplanan Rusiya Müsəlmanları qurultayında Rusiyanın milli dövlətlərə parçalanmasını istəyən bir qərar layihəsini qəbul etdirmiĢdir. Bundan sonra Tiflisdə toplanan Mavərayi-Qafqazın Rusiyadan ayrılmasını tələb elmiĢ və bu tələb 1918-ci ilin fevralında qəbul olunmuĢdur. 1918-ci il mayın 26-da Maverayi-Qafqazın parçalanması üzündən Azərbaycan Milli ġurası 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan cümhuriyyətinin istiqlalını elan etmiĢ və bu Ģuranın sədri sifətilə M.Ə.Rəsulzadə Osmanlı hökumətilə bir müqavilə imzalamıĢdır. Bu müqaviləyə görə türk ordusu bolĢevik istilası altında olan Bakının qurtuluĢu üçün Azərbaycan silahlı qüvvələrinə yardım etmiĢdir. * * *
Cümhuriyyənin rus bolĢevikləri tərəfindən istilasından sonra (27 aprel 1920) M.Ə.Rəsulzadə həbs olunur. Həbsdə ikən Stalin onu ziyarət edir. Nəticədə Moskvaya aparılır və orada iki il göz dustağı olur. 1922-ci ildə Fin körfəzi üzərindən qaçaraq Avropaya çıxır, oradan Ġstanbula gəlir və burada nəĢriyyat və siyasi fəaliyyətini davam etdirir. Dövri və davamsız nəĢriyyatla bolĢevik siyasətini, xüsusən kommunistlərin ġərq siyasətini ifĢa edir. Sovet intriqaları ilə diplomatik demarĢları nəticəsində Ġstanbulu tərkə məcbur qalınca o öz çalıĢmalarını Avropaya köçürür. Burada “Promotey” cəmiyyətində (Rusiya məzlum millətlərinin birləĢmiĢ cəbhəsi) və 1934-cü ildə Qafqaz konfederasiyası paktını imzalayan Qafqaz Millətləri Birliyində çalıĢır. Rusiya məzlum millətlərinin müĢtərək orqanı olub Parisdə fransızca intiĢar edən “Promotey” jurnalında müntəzəm məqalələr dərc etdirir (1928-1939). Ġkinci dünya müharibəsi onu dörd il yaĢadığı VarĢavada yaxalayır. PolĢalı dostları ilə birlikdə Buxarestə gəlir. Almaniyanın Sovet Rusiyası ilə baĢlanan müharibəsi əsnasında Almaniya Xarici ĠĢlər nümayəndəsi fon ġulenberqin (sonra Hitlerə sui-qəsd hadisəsində iĢtirakına görə öldürülən) dəvəti ilə 1942-ci ildə qafqazlı digər millətlərin nümayəndələri ilə birlikdə Berlinə gəlir. Qafqazın və o cümlədən Azərbaycan cümhuriyyətinin müqəddəratı ətrafında müzakirələrə giriĢir və nasistlərin millətlərin istədiklərini anlamaq qabiliyyətindən məhrum olduqlarına, Almaniya hökumətinin Azərbaycan xalqının haqlarını tanımaq istəmədiyinə və milli qurtuluĢ hərakatının gərəkliyinə hörmətsiz olduqlarına qənaət gətirərək, Almaniya siyasəti haqqındakı mənfi düĢüncələrini 5 avqust 1943-cü il tarixli bir memorandumda bəyan edərək Berlini tərklə Buxarestə qayıdır. 1944-cü ildə bolĢeviklər Buxarestə yaxınlaĢınca hadisələr onu Qərbə çəkilməyə məcbur edir. Ġsveçrəyə getmək üçün viza almaq imkanında olmadığından Ġsveçrə sərhədinə yaxın Freyburq 1/B Ģəhərinə gəldi. 1944-cü ilin oktyabr ayında bu Ģəhər qorxunc hava hücumuna məruz qaldığından o, mərkəzi Almaniyaya sığınmağı məcbur etdi. 24 aprel 1945-ci ildə Amerika iĢğal məntəqəsində olur. Nəhayət, 1947-ci ilin sentyabrında Türkiyəyə gələ bilir və o zamandan bəri Ankarada yaĢayır. Türk ensiklopediyasında çalıĢır. 1951-ci ildə Türkiyə Cümhuriyyəti Milli Təhsil nəĢriyyatında “Azərbaycan Ģairi Nizami” adına kapital bir əsəri çap edilmiĢdir. Sovet Rusiyası və Azərbaycan mövzularına dair müxtəlif məqalə və risalələr nəĢr olunur. Kommunizm əleyhində və Qafqaz davası lehindəki inadlı mübarizəsini davam etdirir.
STALİNLƏ İXTİLAL XATİRƏLƏRİ Stalinə nekroloq yazanlardan biri məqaləsinə: “Fantastik adamın fantastik karyerası bitdi; 73 il əvvəl Qoridə fəqir bir pinəçi ailəsində doğulmuĢ oğlan Kremldə dünyanın ən böyük imperatorluğunun ən böyük diktatoru olaraq öldü” - deyə baĢlayır. Həqiqətən də bəĢəriyyətin yaĢadığı bütün dünya tarixində Ġosif Vissarionoviç Cuqaçvili - Stalindən daha mütləq hökmdar yoxdur. Mühüm dərəcədə onun Ģəxsi fəaliyyətilə yaradılmıĢ Sovet rejimindən daha totalitar bir rejim dünyada mövcud olmamıĢdır. Dövrümüzün tarixini yazanlar tarixin bu ən böyük müstəbidi haqqında cürbəcür hökmlər verəcək, onun allahlaĢdırılan Ģəxsiyyətini müxtəlif mövqelərdən təhlil edəcəklər. Fəqət biz onu bir küll olaraq ələ almaq niyyətində deyilik. Ən qorxunc rus çarlarına nəsib olmayan bir iqtidarla 30 ilə yaxın bir müddətdə Sovet imperatorluğundakı iki yüz milyon insanın müqəddəratına hökm edən, yer kürəsinin üçdə birini kontrolu altına almıĢ, bütün dinləri inkar edən kommunist dininin bir peyğəmbəri sayılan, totalitarlar totalitarı bir rejimin ən böyük nümayəndəsi Stalini, onun necə bir demaqoq, bir diplomat, bir diktator və neçə bir terrorist, bir ixtilalçı (inqilabçı), bir marĢal, bir generalissimus, fironlara, Neronlara, Çingizlərə rəhmət oxutduran bir tiran, bir qızıl çar olduğunu azad millətlər cəmiyyətində bilməyən bir kimsə yoxdur. Bilinənləri təkrar etmək istəmirik. 1905 və 1917-ci illərdə Rusiya Ģərtləri daxilində ortaya çıxan sosialist cərəyanlarına mənsub ixtilalçılar arasında adi bir Ģəxsiyyət olub, çox da əhəmiyyət verilməyən Stalinin mumiyalanmıĢ cəsədi indi Marksdan sonra kommunizmin ikinci peyğəmbəri Leninin mumiyalanmıĢ cəsədi yanında yatır. Leninizm marksizmin bir təfsiri olaraq meydana gəlmiĢdi; stalinizm hər ikisini təkmil etmiĢ bir sistemdir. Hitlerin nasional-sosializm formulunu çevirib sosial-nasionalizm halına qoyan stalinizmi yaxĢıca qavraya bilmək üçün Stalinin fantastik Ģəxsiyyətini haqqıyla anlamaq lazımdır. Bunu yapa bilmək üçün tarixçilərin Stalin haqqında yazılan xatirələri, nəql olunan təəssüratları və anladılan müĢahidələri material olaraq gözdən keçirmələri lazım gələcəkdir. Stalinizmin meydana gəlməsinin xarakterik cizgilərini əslinə yaxın bir Ģəkildə təsvir edə bilmək üçün hər kəsin özünə görə gördüyü və anladığı “Stalin”lərin qarĢılaĢdırılmasında, Ģübhəsiz, böyük bir fayda vardır. Eyni dövrdə, eyni Ģərtlər daxilində, eyni nəslə mənsub olaraq yaĢayan, dürlü zamanlarda, dürlü Ģərtlər altında Stalinlə bu və ya baĢqa Ģəkildə təmasa gəlmiĢ bulunan bir adam sifətilə xatirələrimin ona aid olan qismini nəĢrə qərar verdim. Çarlıq rejiminə qarĢı mücadilə Sovet istilası və əsarəti. Moskva yolunda,
Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|