Məmməd Əmin Rəsulzadə
Həbsxanada Stalinlə başbaşa
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Həbsxanada Stalinlə başbaşa
Həbsxanada Stalinlə başbaşa
“Mətbəx”in yeni “müsafir”lərindən Ģəhərdə olub-bitənlər haqqında məlumat alırdıq. Bunlar Ģəhərdə “Padvalyon” adında gizli bir cəmiyyətin kəĢf edildiyindən bəhs edirdilər. “Padval” rusca bir sözdür, zirzəmi deməkdir. Qızıl Ordu tərəfindən yeni iĢğal olunan Bakıda, burada qalan türkiyəli əski mühacir zabitlərindən bir qismi ilə limanda olan matroslar arasında guya ki bir anlaĢma olmuĢ, bunlar yerlilərdən bir qismi ilə sözləĢərək, hökumətə qarĢı qiyam hazırlayırmıĢlar. “TəĢkilat” üzvlərinin görüĢ yeri Ģəhərin əski Nikolay, sonra Parlament, indi də Kommunist küçəsi deyilən böyük küçəsində zirzəmidə yerləĢən bir dükan imiĢ. Bu münasibətlə onlara zirzəmiçilər mənasına gələn “padvalyon” deyirmiĢlər. “Padvalyonçuların” nə üçün həbs edildikləri haqqındakı yarı ciddi, yarı zarafat hekayələrini böyük əlaqə ilə dinləyirdik ki, qapı açıldı. Gözətçi içəri girdi. Mənə xitab edərək, yoldaĢ Rəsulzadə (məhbuslara da yoldaĢ deyə xitab olunurdu), arxamca gəlin, dedi. Saat 17 idi, axĢamın bu gec saatlarında kameradan bu Ģəkildə götürülənlər, adətən gedər, bir daha dönməzdilər. Bu, “xərclənməyə” götürülən bir saatdır. Baxdım dostlarıma bir hüzn gəldi. Hələ arkadaĢ Abbasqulunun rəngi qaçdı, məlul və məhzun gözlərilə mənə baxdı. Zorla zəbt olunan bir həyəcanla qucaqlaĢdıq. Ondan uzun və nəticəsi məchul bir səfərə çıxırmıĢ kimi ayrıldım. O, titrək bir səslə xeyir-dua verir, mən də ona əhəmiyyət vermə, qorxma deyə təsəlli verirdim. Mən öndə, gözətçi də arxada gedirik. Qaranlıq koridorlardan keçdik (neft mərkəzi olan Bakıda neft qıtlığı üzündən qənaət olsun deyə adətən gecələr lampa yandırılmaz). Bu yolun çox da yabançısı deyildim. Bir dəfə yenə bu koridorla Pankratovun hüzuruna aparılmıĢdım. Burada bir heyət məni istintaq etmiĢdi. Hiss etdim ki, yenə Pankratovun yanına aparılıram. Gəldik. Elə buradır. Ġki həftə əvvəl istintaq edildiyim otaq. Gözətçi qapını açdı. Girdim. Masanın arxasında ayaq üstə duran Pankratovun yanında uca boylu Qızıl Ordu uniformasında birisi mənə diqqətlə baxır. Zabit məni qarĢılamaq məqsədilə iki addım irəli gəldi, əlini uzadaraq: -
-
Bəli, tanıdım (bir az dayandıqdan sonra), Koba, - dedim. Dayanmağımda bir məna var idi, mən rus sovet komissarı “Stalin” deyilən zatı tanımırdım. Mənim tanıdığım Qafqaz ixtilalçısı bir “Koba” vardı. Stalin həmən Pankratova müraciətlə, bizi buraxın, dedi. Pankratov çıxdıqdan sonra mənə: -
-
Dünya belədir, hər Ģey ola bilər, - dedim. -
Dosyenizi gördüm, vəziyyətiniz də çox pisdir, - dedi. Mən bir ləhzə gözünün içinə baxdım. - “Müsavat” partiyasına mənsub olmaq töhmətilə iĢçilərin qruplar halında güllələndiyi bir yerdə bu firqənin lideri qalaraq vəziyyətinin yaxĢı olacağını düĢünəcək qədər sadə deyiləm. Fəqət bu pisliyin dosyedən çıxdığına inanmıram, çünki vəziyyətimin pisliyini isbat edəcək bir dosyedən xəbərim yoxdur. Stalin mövzunu əlüstü dəyiĢdirdi. - Mən bunun üçün gəlmədim, - dedi. - Buraya gəlincə məhbus olduğunuzu öyrəndim. Sizinlə görüĢəcəyimi yalnız dr. Nərimana söylədim, - dedikdən sonra sözünə davam etdi. - Buradakılar (yerli kommunistləri nəzərdə tutaraq) Sizdən qorxurlar, bir qismi “Müsavat” rəisi öldürülməlidir deyir, bir qismi də yox, ömrü olduqca həbsdə qalsın, təklifi edir. Fəqət mən bu iki ehtimalın heç birini Sizə rəva görmürəm. Siz əski mübarizə yoldaĢısınız. Ziyarətimin yeganə səbəbi də budur. Çar istibdadına qarĢı mücadilələrinizi, sizin inqilabi hərəkatdakı rolunuzu və əhəmiyyətinizi bilirəm. Bu inqilab üçün gərəkli bir Ģəxsiyyət olduğunuzu təqdir edirəm. Siz nə öldürüləcək, nə də ömrü boyu həbsxanalarda çürüdüləcək bir insansınız. Məncə, Sizə azadlıq verilməlidir: istəsəniz burada qalın, istəsəniz mənimlə bərabər Moskvaya gedək - ki bunu mən Sizə Ģəxsən tövsiyə edirəm, çünki buradakılar Sizi rahat buraxmayacaqlar və zühur edəcək hər hansı bir hadisəni bəhanə edərək, Sizi məsuliyyətə çəkəcəklər - istəsəniz dünyanın seçdiyiniz hər hansı bir tərəfinə gedin, bir sözlə, azadsınız. DüĢünün, daĢının, bəlkə də bizimlə əməkdaĢlıq yaratdınız!.. Stalinin “Rusiya”dan bəhs açan rəsmi “müqəddimə”dən əski “mücadilə dostluğundan” bəhs edən səmimi bir söhbət ədasına çevrilən bu ifadəsinə eyni Ģəkildə cavab vermək lazım idi. -
Bu qədər hadisə olub-bitdikdən sonra “əməkdaĢlıq” müzakirə mövzusu ola bilməz, yoldaĢ Koba, - dedim. -
dedi. Bu cümlə ilə nəyə iĢarə edildiyi izah edilməzsə, ən yaxın Azərbaycan tarixinin təfərrüatına vaqif olmayan oxucular məsələni yaxĢı anlamazlar. Bunun üçün bir az təfsilat verim: ġaumyan Sovet hökuməti tərəfindən inqilabın ta əvvəlində Qafqaz fövqəladə komissarlığına təyin olunmuĢ kommunist bir erməni idi. Hələ bolĢeviklərin əlində olmayan Qafqaza fövqəladə komissar təyin olunan bu adama eyni zamanda ġərqi Anadoluda hənuz rus orduları iĢğalı altında olan vilayətlərdə Böyük Ermənistan təĢəkkülü məqsədilə bir referendum təĢkil etmək vəzifəsi də bir dekretlə bu ġaumyanın öhdəsinə buraxılmıĢdı. 1905-ci ildən bəri tanıdığım ġaumyan 1918-ci ilin baĢlarında Bakıda mənimlə görüĢərək öz missiyasından bəhs etmiĢ və “Müsavat” firqəsinə əməkdaĢlıq təklifində bulunmuĢdu. Bizdən hüsni- qəbul görməyən ġaumyan sonra Tiflisə getmiĢ, orada gürcü menĢeviklərinin Ģiddətli bir müxalifətilə qarĢılaĢaraq təkrar Bakıya qayıtmıĢ və burada eyni ilin 31 Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|