Məmməd Əmin Rəsulzadə
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şərq millətləri kommunist universiteti professorluğu
dostluq yaratdım. Bunlardan birinə ədəbi mətnləri oxumaqda yardım göstərmiĢdim. O, bir gün mənə: - Sizdən soruĢmadan bir iĢ eləmiĢəm; sizə bir akademiya payı təmin etdik, - dedi.
Bütün instituta iki akademiya payı – “alimlərə məxsus ərzaq təyinatı” varmıĢ. Payları bölüĢdürən heyətdə bizim professor da sözü keçən üzvlərdən biri imiĢ. Bizim mənsub olduğumuz institut professorlarından bu iki paya ona qədər namizəd varmıĢ. Dostum bu paylardan birinin mənim üçün ayrılmasına müvəffəq olubmuĢ. Ona təĢəkkür etdim. Akademiya payı deyib üstündən keçməyin. Kommunist inqilabının o hər tərəfdə qəhətlik doğuran bir zamanında ağ un, Ģəkər, çay, qəhvə, ət, yağ, çörək və sairədən ibarət bir ərzaq təyinatı tapmaq həddindən artıq qayani- təĢəkkür ikən, bunu dostluğun həqiqi bir təzahürü olaraq almaq həqiqətən də təminedici bir Ģeydi. Yeni mənzil ilə yeni məĢğələ sürgündəki həyatımıza bir az fərəh gətirmiĢdi; yeni tətbiq olunan “nep” siyasəti nəticəsində Ģəhərlər arasında artan xüsusi gəliĢ- gediĢlər sayəsində məmləkətdə təmaslar da artırdı. Maddi cəhətdən olduğu kimi, mənəvi cəhətdən də nisbətən rahat bir nəfəs almağa baĢlamıĢdıq. Şərqşünaslar cəmiyyətinin sədri
Bir gün Millətlər Komissarlığının baĢ katibi Braydo görüĢmək üçün məni komissarlığa dəvət etdi. Təyin olunan saatda onunla komissarlığın komissara (yəni Stalinə) məxsus otağında görüĢdük. Məsələ demə nə imiĢ... Millətlər Komissarlığı ġərqi öyrənmə iĢlərilə məĢğul olacaq elmi bir cəmiyyət təĢkilinə qərar vermiĢdir. Rusiyanın tanınmıĢ ĢərqĢünaslarından təĢəkkül edəcək bu cəmiyyətdə sovetlərdəki millətlərin elm sahəsində nüfuz sahibi olan nümayəndələri də iĢtirak edəcək; mən də bu cəmiyyətin sədrliyini öhdəmə götürəcəyəmmiĢ. Bu göstərilən diqqətə təĢəkkür etməklə bərabər, belə bir cəmiyyətə sədr olmayacağımı dedim. - Nə üçün? – dedi. - Hər Ģeydən əvvəl özümü hər kəsdən daha yaxĢı tanıdığım üçün. Mən davamızla bağlı olaraq müəyyən qədər elmlə məĢğul olsan özümü, ad və san sahibi məĢhur alimlərin iĢtirak edəcəyləri səlahiyyətli bir elm müəssisənin sədri olacaq bir səlahiyyətdə görmürəm. Braydo israr etdi. - Lüzumsuz bir təvazökarlıqdır bu! – dedi. - Xeyr, söylədiyim bir həqiqətdir. Sizinki isə mübaliğəli bir iltifatdır, - dedim.
Braydo təkrar israr etdi. “Əllamə” olduğumu mənə isbata çalıĢdı. Mən də belə olmadığımı söyləyib durdum. O, yoldaĢ Stalin Sizdən bu vəzifəni qəbul etmənizi Ģəxsən rica edir, deyə ən qüvvətli arqumentini iĢə saldı. Mən də:
- Ona mənim tərəfimdən təĢəkkür edin, fəqət üzrümüzü də yetirin, - dedim. O, yenə israr etdi, təkrar Stalinin nüfuzunu istinad etdi. Baxdım ki, məsələ ciddi bir Ģəkil alır. Taktikamı dəyiĢdirdim: - Mən səlahiyyət sahibi dünyaca məĢhur ĢərqĢünasların toplaĢdıqları bir cəmiyyətə sədr olmaq ədəbsizliyini boynuma götürə bilmərəm, fəqət çox arzu edilirsə, bu cəmiyyətdə sıravi bir üzv kimi iĢləyə bilmərəm bəlkə... – dedim. Braydo bu yumĢalmadan məmnun bir əda ilə dərhal: - YaxĢı, üzv olun, - dedi. - Fəqət bunun Ģərti var, - dedim. - Nədi o Ģərt? - Təsəvvür olunan cəmiyyətin nizamnaməsini bir kərə tədqiqə nə ehtiyac? - Nə olsa da, hər nizamnaməni nə qədər normal olsa da bir kərə tədqiq etmək iĢə ciddiyətlə əhəmiyyət verən hər bir kəsin görəcəyi normal iĢdir, - dedim. - Nizamnamə yalnız bir nüsxədir, onu çoxaltmaq elə bir iĢ deyil, - dedim. - YaxĢı, - dedi, ayrıldıq. Bir neçə gün sonra nizamnamənin istəyim surəti gəldi. Tədqiq etdim. Maddələrindən birində üzvlərin 51 faizi Kommunist Partiyası nümayəndələrindən olmasının zəruri olduğunun yazıldığını gördüm. - Hə! – deyə dərin bir nəfəs çəkdim və dərhal son qərarımı Braydoya bildirdim; ġərqĢünaslıq cəmiyyətinə üzv belə olmayacağam, - dedim, - çünki bu, elmi deyil, siyasi bir cəmiyyətdir.
Braydonun təklifindən bir ay sonra Pereçistinski bulvardakı mənzilimizə üç gəncdən ibarət bir heyət gəlir. Bu, Moskvada yeni təsis olunan “ġərq millətləri kommunist universiteti” tələbələri adından göndərilmiĢ xüsusi bir heyətdir. Bu universitet ġərq məmləkətlərində kommunizmi yaymaq üçün propaqandistlər yetiĢdirmək məqsədilə yaradılmıĢdır. Heyətin üç üzvündən biri bakılı, biri gəncəli, biri təbrizli idi. Demək, “bütün Azərbaycan” bizimlə görüĢməyə gəlmiĢdi. Gənc yurddaĢlarımı əhəmiyyət və diqqətlə dinlədim. Onlardan biri nə üçün gəldiklərini dedi. - Universitetimizdə “ġərq ellərində inqilab hərəkatları” kafedrası boĢdur, - dedi. - Buraya təyin edilmək üçün səlahiyyət sahibi bir professor axtarırlar. Bir düĢündük-daĢındıq, bu kafedraya Sizdən daha səlahiyyətli bir professor tapılmaz qənaətinə gəldik. YoldaĢlar bir səslə qərar verdilər və bizi Sizin yanınıza
göndərdilər. Bu müəllimliyi qəbul etmək lütfünü bizdən əsirgəməmənizi rica edirik.
-
UĢaqlar, gəldiyinizə çox məmnun oldum. Azərbaycanın üç mühüm mərkəzini təmsil edən heyətinizə müsbət cavab verə bilməyəcəyimə həqiqətən təəssüf etdiyimə sizi inandırıram. -
-
Olmaz, uĢaqlar, inciməyin, amma olmaz! -
Niyə olmaz? -
Olmaz, çünki müəllim ilə tələbə arasında hər Ģeydən əvvəl bir səmimiyyət olması Ģərtdir. Mənim söyləyəcəklərimi siz daima qeyd-Ģərtlə qəbul edəcək, bu müsavatçı əcəba, hadisələri doğrumu izah edir? - deyə düĢünəcəksiniz. Mən də daima mənim söylədiklərimi bu kommunistlər əcəba, tam bir etimadla dinləyirlərmi? - deyə düĢünəcəyəm. Nə məndən sizə yaxĢı bir müəllim, nə də sizdən mənə yaxĢı bir tələbə olmaz!
Qapım döyülür, “gəlin” - deyirəm. Ġçəri tanımadığım birisi girir. - Mən, - deyir, - Xarici ĠĢlər Komissarlığının məmurlarındanam. Stalin yoldaĢın tövsiyəsi ilə Çiçerin yoldaĢ məni Sizin yanınıza göndərdi. - Nə olub, xeyir ola?! - Əfqanıstan bir səfarət gəlir. Onları qarĢılamaq üçün onlara sovet hükuməti adından farsca xitab etmək lazımdır. Fars dilində isə Moskvada Sizdən yaxĢı bilən yoxmuĢ. YoldaĢ Stalin bu iĢ üçün yoldaĢ Çiçerinə Sizi tövsiyə etmiĢdir. Bu iĢi lütfən öhdənizə götürün. - Təəssüflər olsun, edə bilmirəm. Sovet xariciyyə məmuru gözləmədiyi bu cavab qarĢısında özünü itirdi. Çiçerin və Stalinin ricalarından ibarət olan bir təklifi ġərq Dilləri Ġnstitutunun bir müəllimi hansı cəsarətlə rədd edir, - deyə düĢündüyünü ifadə edən bir heyrətlə: - Niyə?! - deyir. Bu “niyə”nin cavabını səmimi olaraq vermək Bakıda “Osobı otdel”dəki müstəntiqə cavab verməkdən daha müĢküldür. Ona tərcümeyi-halımı və siyasi vəziyyətimi açıb söyləyəcək deyildim ki... - Edə bilmərəm, heç edə bilmərəm, - deyib dururdum. Məmur əl çəkmir, mütləq rəddin səbəbini öyrənmək istəyir. - Adi bir mütərcim vəziyyətinə düĢmək istəmirəm, - deyirəm; baĢa düĢmür. - ġərqdən gələn müsafirləri Sovet hökuməti adından qarĢılamaq bir Ģərəfdir. Bu fürsətdən niyə istifadə etmək istəmirsiniz? - deyə israr edir. - Adi bir mütərcim olmaqda nə Ģərəf varmıĢ, - deyirəm. - Mən Xarici ĠĢlər Komissarlığının əfqan heyəti Ģərəfinə tərtib etdiyi bir ziyafət və ya qəbula rəsmən dəvət olunan müsafirlər arasında olsam və burada yoldaĢ Çiçerin mənə müsafirlərlə
Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|