Məmməd Əmin Rəsulzadə
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycanı Azərbaycana bitişdirməlimi
müzakirələrdə lütfən tərcümanlıq vəzifəsini qəbul etməyim üçün müraciət edərsə, o zaman baĢqa, bu bir Ģərəf iĢi sayıla bilərdi. BaĢqa cür bu iĢ olmaz. Məmur:
- YaxĢı, eĢitdiklərimi ərz etmək üçün gedim, sonrasını fikirləĢərik, - dedi getdi.
Bir neçə gün sonra Ġnstitutdayam. Sizi axtarırlar, dedilər. Baxdım bizim xarici iĢlər məmuru.
- Qapıda Sizi avtomobiliniz gözləyir. Çiçerin yoldaĢ Sizi əfqan elçilərinin gəlməsi münasibəti ilə təĢkil ediləcək təntənəyə dəvət edir. Ġndi isə heyət üzvləri ilə öncədən tanıĢ olmaq məqsədi ilə dəvət olunmuĢ Ģəxslərdən bir qismi ilə bərabər stansiyaya getməliyik.
O anda məni bir narahatlıq bürüdü, “dilimin bəlasınamı düĢdüm?” - deyə içim sıxıldı. Fəqət bu anda maĢına minməkdən baĢqa bir yol yox idi.
Tanıdığım məmurdan baĢqa maĢında iki məmur da var idi. Bunlar mənə uzun-uzadı əfqanlara aid istiqbal proqramını baĢa salır, bu proqrama görə təĢkil olunacaq qəbul təntənələrinə digər Sovet xadimləri ilə bir səviyyədə tutulacaq müsafir sifətilə iĢtirak edəcəyimi və yoldaĢ Çiçerinin də məndən mütərcimlik xahiĢ edəcəyini deyib dururdular. Bütün bu nları tam bir sükutla qarĢılayan məni narahat edən əsl Ģey düĢdüyüm bu tələdən necə sıyrılıb çıxacağım düĢüncəsi idi. MaĢın dayandı. Stansiyaya gəlmiĢdik. Perronda bir az duracaq, müsafirləri gözləyəcəkdik. Mərasimə məsul olan adam mənə yanaĢdı, səfarət heyətini istiqbal üçün istifadə olunacaq sözləri eynilə tərcümə etməmi xahiĢ etdi. Mən əvvəlcə tanıĢ olduğum məmura: -
ġərtimiz bu deyildi, - dedim. O, yenidən heyrətlə: -
Nəhayət, səbrim tükəndi, ona: - Çətin də olsa, yoldaĢ Çiçerinin bir qəzaya uğrayaraq mühacir və ya sürgünə göndərilmiĢ bir adam vəziyyətinə düĢdüyünü fərz edək. Bu vəziyyətdə o, adi bir mütərcimlik vəzifəsini özünə rəva görərdimi? - deyirəm. Məmur lap özünü itirir: -
baĢında duran digər yoldaĢları ilə danıĢmaq üçün addımlayır, bu əsnada içimdən bir səs: -
Tez perrondan çıxıb, hərəkət etməkdə olan tramvaya minirəm. Məni təhdid edən “Ģərəf”dən bu surətlə azad oluram. Səfarəti gətirən qatarın bir saata qədər gecikməsi məmurları müĢkül vəziyyətdən qurtarır. Ġnstitutdakı dosentlərdən birinin cəlb edilməsi ilə istiqbal mərasimi birtəhər baĢ tutur. Bunu öyrənincə mənim də narahatlığım bir az azalır. Ertəsi gün Ġnstitutdakı dostlar məni tələdən qaçıb qurtarmağım münasibəti ilə təbrik edirlər. Müsəlman qəhətzədələrinə yardım cəmiyyəti 1921-ci ildə Ġdil (Volqa) çayı çevrəsində qorxunc bir qəhətlik və aclıq olmuĢdu. Buralarda öz əzizlərini yeyən insanların olması danıĢılırdı. Deyirdilər ki, qida maddəsi olan torpağı bölüĢdürə bilməmək üzündən kəndlilər silahlanaraq bir-birinin üstünə hücum çəkmiĢlər... Aclığın doğurduğu səfalət haqqında bu cür tükürpədici təfsilat ağızdan-ağıza təkrarlanıb gedirdi. Ġnqilabi hadisələr və vətəndaĢ müharibəsinin bir nəticəsi olaraq yaranmıĢ bu səfalət üzündən iyirmi milyona yaxın adam ölüb getmiĢdi. Qəhətzədələrə yardım məqsədi ilə Moskvada yaĢayan bəzi ictimai xadimlər tərəfindən “Qəhətzədələrə ümumi yardım cəmiyyəti” adı ilə xüsusi bir təĢkilat təsis edilmiĢdi. Bu cəmiyyət cürbəcür vasitələrlə ianələr toplayır və aclıq çəkən rayonlara xüsusi dəstələr göndərərək yardım edirdilər. Moskvada yaĢayan tatar (müsəlman) ziyalılarından bir qrupu qəhətzədələrdən çoxunun türk və müsəlman əhalidən ibarət olduğunu nəzərə alaraq, “Qəhətzədələrə yardım cəmiyyəti” adı ilə bir komitə təĢkili üçün rəsmi məqamlara müraciət etmiĢdilər. Bu məqsədlə yazılmıĢ müraciətlərini Leninin katibi cəsarətverici bir mehribanlıqla qarĢılamıĢ, fəqət bu kimi məsələlərdə söz sahibi olan yoldaĢ Stalinlə də bir kərə danıĢmaq lazım gəldiyini bildirmiĢdir. Stalin isə o zaman Moskvada deyilmiĢ, yaxında qayıdacaqmıĢ, onda bu məsələ üçün onunla görüĢmək gərək imiĢ. Qeyd olunan bu münasibətdən həvəslənən Moskvadakı müsəlman ziyalıları indi görəcəkləri iĢlərin planını çəkir; Müsəlman Komitəsi adından bütün islam dünyasına bəyannamələr yayaraq müsəlman qəhətzədələrinə yardım üçün müsəlman Ģəfqəti naminə din qardaĢlarının riqqəti təhrik olunacaq və nəticədə Hindistan, Misir, Türkiyə, Ġran, Əfqanıstan və sairə kimi məmləkətlərdən, Ģübhəsiz ki, böyük miqdarda ianələr gələcək, zavallı millətdaĢlarımızın bu surətlə olsun ələm və iztirabları bir az da olsun azalacaqmıĢ. Moskva müsəlman ziyalıları niyyətlərini mənə açdılar, mənim də bu təĢəbbüsə qoĢulmamı istədilər. Hətta yaxında Moskvaya qayıdacaq Stalinə müsəlman ziyalıları adından göndəriləcək heyətə mənim də daxil olmamı arzu etdilər. Onlara xam xəyallara qapıldıqlarını dedim. DüĢünülən bu təĢkilata Sovet
hökumətinin hər Ģeydən əvvəl prinsip baxımından icazə verməyəcəyini, praktik məqsədlər üçün olsa belə insanlara din və millət fərqini əsas tutaraq yardım təĢkil etməyin kommunist internasionalizmi anlayıĢı ilə uyğun gəlmədiyini xatırlatdım. Onlar mənim nəzəriyyəçilik etdiyimi, məsələnin isə felən həll edilmiĢ olduğunu, iĢin indi yalnız Stalinlə bir dəfə görüĢməyə qaldığını, bunun sadəcə, bir formal məsələ olduğunu irəli sürdülər və mütləq mənim də Stalinin yanına gedəcək heyətin tərkibinə daxil olmamı israrla tələb etdilər (Stalinlə olan münasibətimi mübaliğəli surətdə təsəvvür edən bunlar mənim bu heyətə girməmə xüsusi əhəmiyyət verirdilər). Mən bu təĢəbbüsün müsbət bir nəticəyə varacağına inanmır, inanmadığım və öncədən nəticəsiz qalmağa məhkum olduğuna Ģübhə etmədiyim bir təĢəbbüsdə faktiki iĢtirakda da bir məna görmürəm, dedim. Siz madam ki, bu təĢəbbüsə giriĢmisiniz, iĢi axıra çatdırın, mənim bədbinliyim özünü doğrultmasa, iĢ müsbət bir nəticəyə vararsa, onda mən sizə söz verirəm, əlimdən gəldiyi qədər bu iĢə yardım edəcəyəm, - deyə təminat verdim. Heyət getdi. Stalinlə görüĢdü gəldi. - Necə oldu? - dedim. -Necə olacaq, əla! Stalin bizi gözəlcə qəbul etdi. Sizin bədbinliyinizə qətiyyən əsas yoxdur. Projelərimizi (lahiyələrimizi) çox faydalı və müsbət qiymətləndirdi! - Ey?... - Yalnız bir dəfə də müsəlman kommunistlərdən soruĢaq, - dedi. - Müsəlman kommunistlər bu iĢin mümkün olmayacağını deyəcəklər, təbii, - dedim. Elə də oldu. Qəti cavabı almaq üçün gedən heyətə Stalin “böyük bir təəssüflə”: - Müsəlman kommunistləri bu iĢin əleyhinədirlər, - demiĢdi.
Məhəmməd Əli küçədə Bakıdan yeni gələn Orconikidzeyə rast gəlmiĢ, Orconikidze Stalinin bizi görmək istədiyini və gəlsək Kremldə bizi qəbul edəcəyini demiĢdi. Orconikidze qafqazlı bolĢeviklərin qocamanlarındadır. Stalinin əski mübarizə yoldaĢı idi. Qafqazın sovetləĢdirilməsində mühüm bir rol oynamıĢdı. Bəhs etdiyimizi dövrdə də böyük komissarlıqlardan birini tutmuĢdu. Stalinin ən yaxın, sevdiyi və təqdir etdiyi Ģəxslərdən idi. Məhəmməd Əli ilə çarlığaqarĢı bərabər aparılan mübarizə dövründə tanıĢ olmuĢdular. Çar polisinin təqibinə qarĢı Məhəmməd Əli onu müəyyən bir vaxt saxlamıĢdı. Bir-biri ilə sənlə danıĢırdılar. Dəvəti qəbul etdik. Təsbit olunan gün günorta vaxtı Kremlin bayır qapısındayıq. Məqsədimizi dedik. Gözətçi bizi baĢdan-ayağa süzdü. Ġçəri zəng etməyə çox da cəsarət etmir, tərəddüd edirdi. Kim bilir nə düĢünmüĢdü. Bu əsnada onu ta Ġstanbuldan tanıdığım Kamo peyda olur. Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|