Menecmentin təŞKİlati quruluşU
Yüklə 8,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
Toşkilat menecmentin obyekti kimi xırda növlərə və yanmnövlərə bölünür. Onların hər biri bütün digər istehsalçılarla mübadilə etmək məqsədilə müxtəlif məhsullar istehsal edirlər. Əmtəə təsərrüfatının inkişafı beləliklə ayrı-ayrı və müstəqil sənaye sahələrinin çoxalmasına səbəb olur. Belə inkişaf meylinin mahiyyəti yalnız məhsul istehsalını deyil, hətta onun ayrı-ayrı hissələrini, məhsulu istehlaka hazırlamaq üzrə ayrı-ayrı əməliyyatların sənayenin xüsusi sahəsinə çevirməkdən ibarətdir. Olduqca kiçik təşkilatlar istisna olmaqla bütün təşkilatlarda ixtisaslaşdırılmış xəttlər üzrə üfüqi əmək bölgüsü mövcuddur. Əgər təşkilat ölçüsünə görə kifayət qədər böyükdürsə mütəxəssisləri adətən funksional sahələr çərçivəsində birlikdə qruplaşdırırlar. Təşkilatdakı əmək bölgüsünü konkret olaraq nccə həyata keçirmək məsələsini ən əhəmiyyətli idarəetmə qərarlarının həyata keçirilməsinə aid edirlər. Funksional sahənin seçilməsi təşkilatın əsas strukturunu və əhəmiyyətli dərəcədə onların uğurla fəaliyyət göstərməsi imkanlarını müəyyən edir. İnsanlar arasında işin bölüşdürülməsinin effektliyi və məqsədəuyğunluğu üsulları yuxandan tutmuş təşkilatın ən aşağı səviyyəsinə qədər - bir çox hallarda rəqibləri ilə müqayisədə təşkilatın nə dərəcədə məhsuldar olduğunu müəyyən edir. Tarixi nöqteyi-nəzərdən təşkilatın vəzifələrinin xarakter və məzmunundakı dəyişikliklər ixtisaslaşdırmanın təkamülü ilə qırılmaz surətdə bağlıdır. Adam Simitin məşhur sancaq istehsalı məsələsində olduğu kimi sancaq istehsalı ilə bağlı olan işlərin ayrı-ayrı mütəxəssislər arasında bölüşdürülməsi zamanı əldə edilən potensial fayda bu işin bütövlükdə bir şəxsə həvalə edilməsindən əldə edilən faydadan qat-qat çoxdur. 1776-cı ildə nəşr edilmiş «Xalqların rifahi» əsərindəki misal sənaye inqilabına bir növ təkan oldu. Həmin misalda belə deyilirdi: Fəhlə əmək bölgüsü olmadan gün ərzində güc-bəla ilə bir sancaq düzəldə bilərdi. Yəqin ki, 20 ədəd hazırlaya bilməzdi. Lakin, sonradan bü iş elə yerinə yetirilməyə başladı ki, sancaq istehsalı yalnız müstəqil istehsal sahəsi olmadı, həm də bir sıra ayrı-ayrı mərhələlərə parçalandı və sonradan bunların hər biri ayrıca istehsal sahəsində çevrildi. Onlardan biri məftili çəkir, digəri - onu düzəldir, üçüncüsü - onu müəyyən edilmiş ölçüdə kəsir, dördüncüsü - onun üçünü itiləyir, beşincisi - onun bir ucunun lazımi şəkilə salır ki, başlıq alınsın, başqa iki nəfər isə cəftə düzəldir. Başlığın sancağa bərkidilməsi digər bir müstəqil əməliyyatdır. Digər ayrı bir əməliyyat sancaqların ağardılmasıdır. Hətta sancağın kağıza tikilməsi də ayrıca 94
Təşkilatın xarakteristikası bir əməliyyatdır. Beləliklə sancağın hazırlanması təqribən 18 ayrıca əməliyyata bölünür. Bu əməliyyatların hər biri həqiqətən ayrı-ayrı fabriklərdə konkret işçilər tərəfindən yerinə yetirilir. Eyni zamanda digər fabriklərdə bir nəfər çox vaxtı iki və ya üç əməliyyatı yerinə yetirir. Nəticədə on nəfər birgə işləyərək gün ərzində 48 min sancaq hazırlaya bilirdi. Başqa sözlə bir nəfər hesabı ilə bu gün ərzində 4800 sancaq demək idi. Lakin, əgər onlar bütün bunları bir-birindən ayrılıqda müstəqil etsəydilər gün ərzində/güc-bəla ilə 20 sancaq hazırlaya bilərdilər. O, dövrün sahibkarları tez bir zamanda başa düşdülər ki, ixtisaslaşdırma mənfəəti yüksəldir. Çünki, əmək məhsuldarlığının yüksəlməsi istehsala çəkilən xərcləri aşağı salır. İxtisaslaşdırma məsələsi bir çox sadə əməliyyatların yerinə yetirilməsində öz tətbiqini tapdı. Həmin dövrdən başlayaraq son dövrlərə qədər ixtisaslaşdırmanın genişləndirilməsi meyli və bununla da bütün işin daha xırda əməliyyatlara paçalanması hökm sürməkdə idi. XX əsrdə texnoloji yeniliklər, texnikanın sistemli şəkildə uyğunlaşdırılması və əməyin ixtisaslaşdırılması ixtisaslaşmanı o dərəcədə dərinləşdirdi və mürəkkəbləşdirdi ki, bunu A.Simit təsəvvür də edə bilməzdi. Məlum olduğu kimi, istehsal texnologiyasında üç böyük dönüş baş verdi: l)sənaye inqilabı; 2)standartlaşdırma və mexanikləşdirmə; 3)yığım konfeyr xəttlərinin tətbiqi. Standartlaşdırmanın ilk dəfə tətbiqini başqa sözlə istehsalatda bir-birini qarşılıqlı surətdə əvəz edən standart komponentlərdən istifadə edilməsini pambıq təmizləyici maşının ixtiraçısı olan Eli Uitnin adı ilə bağlayırlar. O, ordu üçün muşket (qədimdə iriçaplı, fıtilli tüfəng) istehsalı üzrə kontraktı yerinə yetirərkən standartlaşdırma ideyasını irəli sürdü. Ona qədər bu silahlar fərdi nümünələr üzrə hazırlanırdı. Standart hissələrdən istifadə edilməsi istehsal və təmir işlərinə çəkilən xərclərin dəyərini əhəmiyyətli dərəcədə azaltdı. Çünki, Uitnin muşket hissələri bu tipdən olan digər muşket hissələrini qarşılıqlı şəkildə əvəz edə bilirdi. Səhra şəraitində defektli hissəsini sadəcə dəyişdirməklə belə silahı asanlıqla təmir etmək mümkün idi. Standartlaşdırma konsepsiyası eyni zamanda ixtisasız və ya az ixtisaslı əməyin tətbiqi üçün yeni imkanlar açaraq ixtisaslaşdırmanın daha
da yüksəlməsini stimullaşdırır. Müasir cəmiyyətin xarakteristikası olan kütləvi əmtəə istehsalı və xidmətlər göstərilməsi məhz buna əsaslanır. Standartlaşdırma və mexanikləşdirmə XX əsrin əvvəllərində 95
Yüklə 8,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|