MergedFile

Ə
dəbiyyatların axtarılması 
 
 
  77 
bu  verilənlər  bazası  həm  də  özündə  biblioqrafik  məlumatları  cəmləşdirir. 
Bu  kataloqlar  göründüyü  kimi  onlayn  kataloqlar  olub,  avtomatlaşdırılmış 
kitabxana-informasiya sisteminin alt sistemi sayılır. 
 
3.5. Ədəbiyyatın növləri  
Nəşrlər  məqsdindən asılı olaraq  çox sahəli  olsalar  da,  bizi  ilk  növbədə 
elmi tədqiqat işlərinin təşkili, aparılması və qiymətləndirilməsi üçün lazımı 
biliklərin  əldə  edilməsinə  imkan  verən  elmi  ədəbiyyatlar  maraqlandırır. 
Buraya  elmi,  tədris,  sorğu  və  məlumat  nəşrləri  aiddir.  Ədəbiyyat  o  vaxt 
elmi  sayılır  ki,  o  nəzəri  və  eksperimental  tədqiqatların  nəticələrini  təsvir 
etsin. Elmi ədəbiyyatın aşağıdakı növləri vardır [5, 14, 28, 49]. 
Monoqrafiya- bir problemin və ya mövzunun tam və hərtərəfli, bir və ya bir 
neçə müəllif tərəfindən  araşdırılmasını əhatə edən elmi kitab nəşridir.   
Dissertasiyanın  avtoreferatı  –  elmi  dərəcə  almaq  üçün  müəllif  tərəfindən 
hazırlanmış, aparılmış tədqiqatların məzmununu qısa referat şəklində təsvir 
edən, broşür şəklində çap olunan elmi nəşrdir.   
Preprint – nəşrdən öncə, ilkin xarakterli material kimi çap olunur.  
Elmi  işlərin  məcmuəsi  –  elmi  idarələrin,  təhsil  ocaqlarının  və  ya  cəmiy-
yətlərin  nəzdində  icra  olunan  tədqiqat  materiallarının  toplandığı 
məcmuədir.  
Elmi  konfrans  materialları  –  elmi  konfransda  təqdim  olunan  proqramın, 
çıxışların, təklif və həllərin toplandığı qeyri dövrü çap olunan məcmuədir.  
Elmi-populyar  nəşr  –  elm,  mədəniyyət  və  texnika  sahəsində  nəzəri  və  ya 
eksperimental  tədqiqatlar  haqqında  məlumatları  daşıyan,  qeyri-ixtisasçı 
mütəxəssislər üçün nəzərdə tutulan nəşrdir.   
Elmi  tədqiqat  prosesində  biliklərin  əldə  edilməsi  üçün  dərsliklərin  də 
rolu  bilik  mənbələri  kimi  böyükdür.  Dərsliyə  aid  nəşr  tədris  prosesinin 
müxtəlif səviyyələrində iştirak edən tələbələrə tədris üçün əlverişli formada 
tərtib  olunmuş  elmi  və  ya  tətbiqi  xarakterli  bilikləri  sistemləşdirilmiş 
şə
kildə  əhatə  edən  nəşrdir.  Tədris  üçün  nəzərdə  tutulan  nəşrlərə 
aşağıdakıları aid edirlər. 

---

Ə
dəbiyyatların axtarılması 
 
 
 
78 
Dərslik – tədris proqramına uyğun gələn və verilmiş nəşr formasında rəsmi 
təsdiq olunmuş, tədris fənnini sistematik təsvir edən nəşrdir. 
Dərs vəsaiti – dərsliyi tamamlayan və ya onu qismən əvəz edən, aidiyyati 
orqanlar tərəfindən rəsmi təsdiq olunmuş tədris vəsaitidir.  
Tədris-metodiki vəsait – verilmiş fənnin tədris metodikasına aid materialları 
ə
hatə edən vəsaitdir.    
 Sorğu  kitabları  –  elmi  və  ya  tətbiqi  xarakterli  qısa  məlumatlar  daşıyı-
cısıdır.  O,  kitabı  tam  oxumadan,  qısa  zamanda  axtarılan  termin  və  ya 
mövzu haqqında məlumat əldə etməyə xidmət edir. Sorğu kitablarına lüğət 
və ensikloediyaları aid edirlər. 
Elmi  ədəbiyyatlar  qeyri  dövri,  dövri  və  ya  davamlı  olaraq 
fərqləndirilirlər. Qeyri-dövri nəşrlərə yalnız bir dəfə çap olunan və davamı 
olmayanları  aid  edirlər.  Buraya  kitablar,  broşürlər,  vərəqlər  və  s.  daxildir. 
Kitab həcmi 48 səhifədən çox olan nəşrdir. Büroşüraların həcmi 4 və ya 48 
səhifə arasında yerləşir. Vərəqlərdə isə yalnız 4 səhifəyə qədər məlumatlar 
çap olunur. Dövri nəşrlər xüsusi nəşr növü olub, müəyyən vaxt intervalında 
məzmununa  görə  təkrar  olunmayan  materialların  vahid  formada  tərtib 
olunmuş  şəkildə  çapına  xidmət  edir.  Dövri  nəşrlərə  jurnalları,  qəzet  və  
bülletenləri aid edirlər.  
Qəzetlər  –  dövri  olaraq  qısa  müddətdən  bir  çap  olunaraq,  aktual  ictimai-
siyasi,  elmi-texniki,  ədəbi  və  digər  məsələlər  haqqında  rəsmi  materialları 
ə
hatə edir. Qəzetlər adətən böyük vərəqlərdə çap olunur.    
Jurnallarda  ictimai-siyasi,  elmi,  istehsal  və  digər  məsələlər  haqqında 
məqalə və referatlar, həmçinin ədəbi-bədii əsərlər çap olunurlar. 
Bülletenlər  dövri  və  ya  davamlı  nəşr  olub,  onu  buraxan  idarənin  maraq 
dairəsinə  aid  olan  rəsmi  materialların  qısa  şəkildə  operativ  çapına  imkan 
verir.  Adətən  dövri  bülletenlər  daimi  rubrikaya  malikdirlər.  Misal  olaraq 
birjaların  dövri  orqanı  kimi  buraxılan  birja  bülletenlərini  göstərmək  olar. 
Bu  bülletenlərdə  dövri  olaraq  qiymətli  kağızların  qiymətləri,  əmtəələrin 
birja  qiymətləri,  bağlanılan  alqı-satqılar  haqqında  məlumatlar  işıq  üzü 
görür.   

---

Ə
dəbiyyatların axtarılması 
 
 
  79 
3.6. Ədəbiyyatın seçilməsi 
Elmi  materialların  axtarılması  mənbələrin  nəzərdən  keçirilməsi  ilə 
onların  seçilməsi  arasında  böyük  əqli  əməyi  əhatə  edir.  Tapılan 
ə
dəbiyyatlar  nə  qədər  çox  olarsa,  bir  o  qədər  də,  çalışıb  onların  dəyər-
ləndirilməsi  və  seçilməsinə  vaxtında  başlamaq  lazımdır.  Bir  sözlə  bu  işə 
axtarış  prosesi  ilə  paralel  başlamaq  lazımdır.  Əldə  olunan  ədəbiyyat 
mənbələrinin  sayından  asılı  olmayaraq,  onların  hər  birini  müəyyən 
meyarlar  əsasında  qiymətləndirmək  gərəkdir.  Bu  qiymətləndirmənin 
dəqiqliyi tapılan mənbənin əlçatan olmasından, həmçinin vaxtdan asılıdır.     
Tapılmış  ədəbiyyat  mənbələrinin  dərhal  oxunması  əvəzinə  onlara  ilkin 
qiymətin  verilməsi  məsləhətdir.  Bunun  üçün  ədəbiyyat  qısa  nəzərdən 
keçirilməli, analiz olunmalı və sonrakı tətbiq üçün seçilməlidir. 
İ
lkin  qiymətləndirmə  biblioqrafiyanın  tərtibi  zamanı  aparıla  bilər. 
Kataloqlarda  verilmiş  qısa  informasiyaları  bu  məqsədlə  istifadə  etmək 
mümkündür.  
  Tapılmış ədəbiyyatların bir çoxu elə yerindəcə (əgər bu kitabxanada baş 
verərsə) nəzərdən keçirilə bilər. Ədəbiyyatın sonrakı tətbiqi üçün isə xüsusi 
yoxlama  siyahısından  istifadə  edilir  [29].  Şərti  kitab  misalında  bu  siyahı 
belə görünür: 
 Sərlövhə, 
 Müəllif, 
 Seriyası, 
 Nəşriyyat, 
 Nəşrin sayı, 
 Çap ili, 
 Giriş sözü, 
 Mündəricat, 
 Ədəbiyyatların siyahısı. 
Ə
gər  ədəbiyyat  sistematik  kataloqlardan  tapılıbsa,  onda  kitabın 
məzmununun  açar  sözə  uyğun  gəlməsi  yoxlanılmalıdır.  Kitabın 
içindəkilərin   tədqiqat  mövzusuna  uyğun  gəlib-gəlməməsi  əsasında  elə  bu 
mərhələdə ilkin seçimi etmək mümkündür.  
Kitabın  müəllifi  məlum  olduqda  kataloqlardan  onun  digər  kitablarını 

---