Mətanət yaqubqizi azərbaycan folklorunda tolerantliq və multikulturaliZM
Yüklə 0,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Türkəçarələri
140 ğışırdıq. Kəndimizin səksən yaşlı qocası da tez-tez bizim gimgəyə gəlirdi. Məhlədə də bunun bir-iki tay-tuşu vardı. Bu kişi deyir: – Ay bala, mənim tay-tuşlarım varıydı, onlar nə oldu? Diyir: – Bir-iki, üş nəfər var, qalanları da Əsgərəvoy doqqazda səni gözləyirlər. İndi isə saxurlara aid adlı bir lətifəyə nəzər salaq: Bu inəyin qohumu çoxdur Süleyman əmigil birindən inək alırlar. Bir gün onlara bir adam gəlir. Süleyman əmi soruşur: – A kişi, sən kimsən? Qonaq cavab verir: – Ay Süleyman əmi, mən inək satanın qardaşıyam. O birisi gün başqa birisi gəlir. Süleyman əmi soruşur: – A kişi, bəs sən kimsən? Qonaq deyir: – Ay Süleyman, mən o inək satanın xalasıoğluyam. Süleyman əmi əsəbiləşərək deyir: – Osman, qardaşım, bu qədər qohumu olan inək bizə lazım deyil. İndi isə saxurlara aid bir gimgə əhvalatına baxaq: Bir gün Asvar dostu Aliddin ilə çöl ilə gedirlərmiş. Soyuq olduğu üçün odun yığıb ocaq qalayır. Birdən od yaxındakı taxıl zəmisinə keçir. Bunu görən kənd sakinləri bel, yaba ilə düşürlər bunların dalınca, bunları döysünlər. İnsanlar onlara çatanda Asvar qayıdıb deyir: – Ay dəlilər, siz gedin tarlanı söndürün. Bizi isə sabah da döyə bilərsiniz. İstər lətifələrin, istərsə də gimgə əhvalatlarının kökündə real gerçəklik qəhrəmanları durur. Bölgədə xalq təbabəti və оndan istifadə vasitələri də geniş yayılmışdır. Rəşid bəy Əfəndiyev əhalinin yeganə müalicə üsulu- nu türkəçarəlikdə, qismən də xalq təbabətinin sirrlərinə bələd оlan lоğmanlarda görürdü. 141 Türkəçarələri araşdırarkən оnun kökünün lap qədimlərə gedib çıxdığını görürük. Əgər tarixi faktlara istinad etsək, görərik ki, bu dоğrudan da belədir. Saleh Qazıyevin araşdırmalarına görə “qazıntı zamanı ... qablar tapılmışdır ki, bu qablarda nəbatat… (...bitki aləmi) və s. çəkilməyə başlanmışdır” (115, s.41). Dildən- dilə, hafizədən-hafizəyə keçən bitki ilə müalicə fоrması xalq təbabətinin bir qоlu kimi bu günümüzə də gəlib çatmışdır. Prоfessor İsrafil Abbaslının qeyd etdiyi kimi, “…burada artıq “Aşıq Qərib”dən məlum оlan dinlə əlaqələndirilmiş tоrpaq, yaxud “Şah İsmayıl”dakı əfsanəviləşdirilmiş quş lələyi deyil, sa- dəcə оlaraq xalq təbabəti qələbə çalır” (1, s.91). Türkəçarə “Allahın seçdiyi həkimlərin imtiyazı idi və оn- ların sirri gizli saxlanılaraq atadan оğula, оğuldan nəvəyə keçirdi” (41, s. 145). Şəki-Zaqatala regiоnunda xalq təbabətinin bu növü ilə bağlı tоplanan materiallar bir tərəfdən həmin regiоnun zəngin bitki örtü- yünə malik оlduğunu, digər tərəfdən isə bu regiоnda yaşamış ulula- rımızın təbabət elminə verdiyi töhfəni açıq şəkildə göstərməkdədir. Bitkilər ətrafda sağlam mühit yaradır, yayda istinin, qışda isə sоyuğun təsirini azaldır, insanların fəaliyyətini yaxşılaşdırır, оnlarda xоş əhval-ruhiyyə yaradır. Оdur ki, yaşıllığı çоx оlan yer- lərin əhalisi sağlam оlur, çоx yaşayır. Avarlarda andız bitkisi ilə bağlı çox maraqlı bir toplama örnəyi vardır ki, öz orijinallığı ilə seçilir. Anduz (andız) “Yayda ilk göy gurultusundan sonra (“Zob qurqurixde”), adətən cümə axşamı səhər namazından sonra anduz ağacının kök- lərini qırmağa gedirdilər. Payızın axırında onun köklərini belə ya- ralayırdılar. Yazda həmin yerə su yığılardı. Belə hesab olunurdu ki, andızın kökü ağlayır. Deyilənə görə, anduzun kökünə yığılan su yeddi bitkinin şirəsindən əmələ gəlib. Bu su ilə “ana yaralı oğlunu sağaldıb”. Anduzun kökünü xırdalayıb qurudurdular və sapa düzərək evin tavanından asır, ondan həm dava-dərman kimi, həm də şər qüvvələri (“reçel”) qovmaq üçün istifadə edirdilər. Adna günü (cümə axşamı) anduz yandırmaq savab sayılır, ruhlara 142 xoş gəlsin deyə. Anduzu evin astanasında xüsusi xəkəndazda ya- nar közün üstünə qoyurdular, bəzən közün üstünə yağ, bal tökür- dülər ki, xoş qoxu gəlsin, ruhları cəlb etsin. Andızla bağlı adətləri “ölüb-dirilən” Tanrıya sitayiş ayin- lərinin qalıqları kimi izah etmək olar. 1 ” və s. Bir neçə söz də regionun aşıq mühiti barədə. Azərbaycanın aşıq mühiti günü bu gün də tədqiq edilməkdə davam edir. Şəki- Zaqatala aşıq mühiti digər aşıq mühitlərindən öz orijinallığı ilə se- çilir. Şəki-Zaqatala aşıq mühitində yetişən aşıq və el şairlərimiz haqqında Azərbaycan Folkloru Antologiyası (Şəki-Zaqatala folk- loru), fəlsəfə doktoru Ə.Süleymanovun “Babaların hikmət xəzi- nəsi (Azsaylı xalqların folkloru)”, “Region folkloru antologiyası (Qax, Zaqatala, Balakən rayonlarından toplanmış folklor örnək- ləri)”, fəlsəfə doktoru Z.Mənsimovanın “Zaqatala aşıq mühiti” kitablarında və fəlsəfə doktoru Ş.Hacıəlinin “İngiloylar” (tarixi- etnoqrafik tədqiqat) adlı dissertasiya işində geniş şəkildə məlumat verilmişdir. Z.Mənsimovanın “Zaqatala aşıq mühiti” kitabı Şəki- Zaqatala mühitini geniş şəkildə əks etdirən aşıq mühiti haqqında dolğun məlumat verən tədqiqat əsəridir (bax: 139a). Ə.Süleyma- novun “Region folkloru antologiyası” kitabında da bu bölgənin aşıq yaradıcılığı ilə bağlı geniş məlumat verilmişdir. Müəllif ki- tabda bu bölgədə yaşayıb-yaratmış aşıq və el sənətkarları haq- qında bəzi qaranlıq məqamlara da aydınlıq gətirmişdir. Z.Mənsimova monoqrafiyasında saz-tənbur ifaçılığından da- nışmış, tənburun saz ifaçılığına keçid olduğunu qeyd etmiş, Zaqa- tala aşıq mühitinin “hələlik bizə məlum olan, əsərləri zəmanəmizə qədər gəlib çatan ilk aşığın Varxiyanlı 2 ” Aşıq Məhəmməd” oldu- ğunu göstərmişdir (139a, s.13). Daha sonra Aşıq Məhəmmədin şagirdləri, sonrakı dövrdə fəaliyyət göstərən aşıqlar və el şairləri haqqında geniş məlumat verilmişdir. Z.Mənsimova burada Qaçaq aşıqlar – (139a, s.71) haqqında maraqlı fakt da ortaya qoymuşdur. 1 Bax: 186, s.98-99. 2 İndiki Bəhmədli kəndi Yüklə 0,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|