Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri Vüsalə Musalı
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 11 Yalnız latın qrafikasında sərbəst oxuyanlar. Bu qrupa isə bu gün müxtəlif təhsil müəssisələrində təhsil alan bütün gənc oxucular daxildir 16 . Müstəqillik dövründə Azərbaycanda kitab nəĢri sahəsində inkiĢaf və müəyyən nailiyyətlər müĢahidə edilir. Belə ki, nəĢriy- yat-poliqrafiya fəaliyyəti sahəsində özəl sektor xeyli möhkəmlə- nib və onun iĢində hiss ediləcək canlanma yaranıb. 90-cı illərin əvvəllərində fəaliyyətə baĢlayan özəl mətbəələrin çoxu bu gün xeyli təkmilləĢdirilmiĢ poliqrafiya bazasına malikdirlər. Belə ki, özəl mətbəələr, bəzi hallarda öz məhsuldarlığına, maddi-texniki və kadr bazasına görə dövlət nəĢriyyatlarını üstələyirlər 17 . Hazırda Azərbaycanda özünün kiçik poliqrafiya bazası olan yüzdən çox müəssisə vardır. Poliqrafiya avadanlıqlarının keyfiyyəti nəĢriyyat- lar arasında rəqabətin mühüm amilinə çevrilir, bu səbəbdən yerli nəĢriyyatlar tez-tez xarici mətbəələrə müraciət edirlər 18 . Redaktə nəĢriyyat iĢinin ən mühüm mərhələlərindəndir. Re- daktə latın sözü olub, «düzəldilmiĢ, qaydaya salınmıĢ» mənasını ifadə edir. Müxtəlif növ nəĢrlərin redaktor hazırlığı çətin, çoxas- pektli prosesdir. Belə ki, hər Ģeydən öncə redaktor kitab bazarını öyrənir, oxucu tələbatını və sorğuları araĢdırır, nəĢrin repertuarını, problem-tematik və növ-tipoloji tərkibini müəyyən edir, təkrar nəĢr üçün əsas ola biləcək kitabları üzə çıxarır. Bundan baĢqa, re- daktor gələcək kitabın konsepsiyasını tərtib edir, gələcək nəĢrin modelini iĢləyir, nəĢrin aparatının və onun ayrı-ayrı elementlərinin hazırlanmasını təmin edir, bədii redaktorla birlikdə kitabın tərtiba- tına və illüstrasiyaların verilməsinə ümumi yanaĢmanı müəyyən edir. 16 http://mct.gov.az/?/az/culturehistory/693/211 17 bax: http://www.indigo.az/az; http://www.eastwest.az/; http://altun-kitab.com/ 18 http://mct.gov.az/?/az/culturehistory/693/211 Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 12 Redaktənin tarixini nəzərdən keçirsək görərik ki, bu sənətin ġərqdə qədim bir ənənəsi mövcud olmuĢdur. Hafiz ġirazinin aĢa- ğıdakı beytinə nəzər salaq: “Yad bad anke be eslah-e Ģoma miĢod rast Nəzm-e hər qouhər-e nasofte ke Hafez-ra bud” 19 . (Sizin düzəliĢlərin sayəsində Hafizin Ģeirlərindəki DeĢilməmiĢ gövhərlərin düzəldiyini heç vaxt unutmaram). Burada Hafizin müraciət etdiyi Ģəxs onun Ģeirlərinin redak- torundan baĢqa bir kəs deyil. «Redaktə» sözündən diksinən və re- daktorun iĢinə istehza ilə baxıb onun əhəmiyyətini kiçildən bəzi mühafizəkar ədiblərin əksinə olaraq, klassiklər ədəbi redaktəyə xüsusi diqqət yetirmiĢlər. Buna əmin olmaq üçün ġəms Qeys Ra- zinin «əl-Möcəm»dəki sözlərinə nəzər salaq: «… [ġair] gərək ilk dəfə söylədiyi və yazdığına arxayın ol- masın və onu bir neçə dəfə söz bilicilərinə, savadlı və səmimi dostlarına göstərib qüsur və məziyyətləri barədə onların fikirlərini eĢitməyincə, onlar onun Ģeirinin düzgünlüyünü, vəzninin məqbul- luğunu, qafiyəsinin doğruluğunu, ifadələrinin gözəlliyini və məna- larının incəliyini təsdiq etməyincə, həmin Ģeiri camaat içərisinə çıxarmasın… Və əgər bir hünər sahibi Ģeiri anlamaqda və düzgün qiymətləndirməkdə Ģöhrət və nüfuz qazanıbsa, onun Ģeirləri barə- də dediklərini qəbul etsin və hər dediyinə qəti dəlil göstərməsini və aydın izah verməsini tələb etməsin, çünki bir çox Ģeyləri zövqlə duymaq olur, lakin ifadə etmək mümkün olmur» 20 . Redaktənin nə dərəcədə əhəmiyyətli olduğunu göstərmək üçün bir nümunəyə nəzər salaq. MəĢhur ingilis Ģairi T.S.Eliot 1921-ci ildə bir neçə həftə istirahət etmək üçün Lozannaya getmiĢ, o sakit guĢədə XX əsrin ən gözəl və eyni zamanda ən bədbin əsər- 19 Fərruxfal R. Ədəbi mətnlərin redaktəsi / fars dilindən çevirən M.Məhəmmədi. http://kultaz.com/2008/01/22/rza-ferruxfal-edebi-metnlerin-redaktesi/ 20 Yenə orada. Vüsalə Musalı. Mətnlərin nəşrə hazırlanması problemləri 13 lərindən biri olan «ĠtirilmiĢ torpaq» poemasını yazmıĢdı. Əksər Qərb tənqidçiləri bu poemanı Ģah əsər sayır və onun barəsində yazdıqları Ģərh və təhlillərdə əsərin çox mürəkkəb və mükəmməl bir struktura malik olduğunu qeyd edirlər. Onlar həmçinin «Ġtiril- miĢ torpağ»ın oxucuya çatana qədər (yəni 1922-ci ildə ilk dəfə çap olunmazdan qabaq) ciddi və əsaslı redaktəyə məruz qalmıĢ əsərlə- rin bir nümunəsi olduğunu göstərirlər. Deyirlər, bu poema əslində 800 misra imiĢ və Eliot səfərdən qayıtdıqdan sonra onu öz rəyini bildirmək üçün dostu Ezra Paunda vermiĢdi. Paund əsərin təqribən 400 misrasını, yəni yarısını lazımsız saymıĢ və heç bir mərhəmət göstərmədən artıq misralar kimi onların üstündən xətt çəkmiĢdi. Eliot, çox güman ki, bütün ixtisarlarla razı deyilmiĢ, lakin bununla belə tələbkar söz sərrafının rəyi ilə hesablaĢaraq, düzəliĢ və qısalt- maların hamısını qəbul etmiĢ, hətta poemanı sevgi və sayğı dolu sözlərlə Paunda ithaf etmiĢdi 21 . Redaktə nəĢri nəzərdə tutulmuĢ əsərin düzgün qiymətləndi- rilməsi, müəllifə öz əsərinin forma və məzmununu təkmilləĢdir- məkdə köməklik göstərilməsi məqsədilə əsərin tənqidi surətdə təh- lil olunması, nöqsanlardan təmizlənərək nəĢrə hazırlanmasıdır. Bunlardan əlavə, redaktor nəĢrin reklam kampaniyasının proqramını iĢləyib hazırlayır. Redaktorun kompleks vəzifə və funksiyaları təĢkilati idarəetmədən ədəbi yaradıcılığa qədər müxtə- lif növ iĢlərin həyata keçirilməsini tələb edir. Ona görə də redakto- run professional hazırlıqlı olması tələb olunur. Bunun üçün redak- tor xüsusi redaktor orientasiyasının mahiyyətini, əsasını təĢkil edən fənləri bilməlidir. Bu fənlər redaktor fəaliyyətinin müvafiq, uyğun aspektlərini əhatə edir. Bunların arasında redaktənin təĢkili məsələsini, müxtəlif növ, tip və janrlarda olan nəĢrlərin hazırlan- masının ayrı-ayrı mərhələlərində redaktor iĢinin forma və metod- larını və s. qeyd etmək olar. 21 Fərruxfal R. Ədəbi mətnlərin redaktəsi / fars dilindən çevirən M.Məhəmmədi. http://kultaz.com/2008/01/22/rza-ferruxfal-edebi-metnlerin-redaktesi/ Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|