Metodologiya4
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
23 qüsurlarını ortaya qoyub islahatçı təkliflər irəli sürə bilər. İslam düşüncəsinin metodoloji tərəfi haqda danışmaq dövrümüzdə bu düşüncə sisteminin ən ümdə vəzifələrindən birinə çevrilmişdir. “...məgər müsəlmanların son zamanlardakı böhranı təfəkkür metodologiyasının böhranı deyilmi?” 1
metodoloji şüura olan ehtiyacın artmasından danışmağa başlayıblar. Bununla da islam metodu axtarışı ədəbi tənqidin prioritetinə çevrilib. Bu prioritetliyin əsas səbəbi isə ədəbi yaradıcılığın müasir islam təcrübəsinə münasibətində Qərb metodlarının işə yaramamağıdır. Bütün bunlar isə öz növbəsində ədəbi tənqid sahəsində əvəzləyici islam metodunun təsis edilməsini bir zərurət halına gətirir. Belə bir metod isə müsəlmanın şəxsiyyətini və etiqadından doğan təsəvvürlərini əks etdirir ki, o, bununla məlum metodun perspektivlərini müəyyənləşdirib ona aparan vasitələri təcrübədən keçirsin, onun struktur hissələrini özlüyündə təsəvvür etsin. Bu cür çağırış əvvəlki vaxtlarla müqayisədə daha aktualdır; çünki cazibədarlığı və barəsindəki təbliğat sayəsində əcnəbi metodlar müsəlmanlar arasında geniş yayılıb. Eləcə də təfəkkür və tədqiqat metodları kimi, iş və praktika metodları da xeyli inkişaf edib. Ancaq müsəlmanların düşdükləri vəziyyət xəbər verir ki, onlar zəmanə ilə ayaqlaşmağa, maddi və metodoloji istehlaka qadir deyillər. Çünki onların istifadə etdikləri üsul və metodlar doğma mədəniyyətlərinin məhsulu deyildir. Elə isə idxal olunmuş bu metodları öyrənməklə onların mədəni dünyagörüşümüz və islami təsəvvürlərimizlə ziddiyyət təşkil etməyən müsbət tərəflərindən faydalanmağımız olduqca zəruridir. Eyni zamanda biz öz strukturu və xüsusiyyətlərini qoruya biləcək çərçivəyə malik məxsusi orijinal metodun təsis edilməsinə çalışmalıyıq 2 . Ədəbi tənqid və terminologiya tədqiqatları sahəsində əl‐Büşeyxi göstərir ki, metodologiya problemi ümmətimizin ən başlıca problemidir və biz ən doğru olan yola – “Bizi doğru yola yönəlt!” metodologiyasına malik olmadıqca elm və mədəniyyətdə yüksələ bilməyəcəyik. Bunun üçün biz hər bir şeydə doğru olan metoda can atmalıyıq. Və metodun saf‐çürük edilməsinə çəkilən zəhmət belə bir əhəmiyyətli işə dəyər.
1 Əbdülməcid ən-Nəccar. Məbahis fi mənhəciyyə əl-fikir əl-islami (İslam düşüncəsinin metodologiyasına dair tədqiqatlar). Beyrut, “Dar əl-Qərb əl-islami” nəşriyyatı, 1992, səh. 7. 2 Əli əl-Qəzyəvi. Mədxəl ila əl-mənhəc əl-islami fin-nəqd əl-ədəbi (Ədəbi tənqiddə islam metodologiyasına giriş). “Haqqa çağırış” kitabı seriyasından. № 6. Mərakeş, əl-Məhəmmədiyyə, Vəqflər Nazirliyinin nəşrlərindən. 2000. 24 Təlim‐tədris prosesinə dair müəyyən bir metodun sayəsində insana nizamlılıq bəxş edən və onu bilmədiklərini öyrənməyə hazırlayan keyfiyyət məhz elmin özüdür. ...Qavrama metodologiyanın bir hissəsidir. Ancaq bundan sonra mühüm olan şey təhlil aparmaq, səbəb‐ nəticə əlaqəsini müəyyənləşdirmək və sintez etməkdir 1 .
dünyasındakı müasir dini oyanış “düşüncə istinadı”na möhtacdır. Bu isə iman təcrübəsini ən yeni və güclü rasional metodlarla qüvvət‐ ləndirməklə mümkündür. Məhz bu naqislik məlum oyanışı öz müxaliflərinə qarşı ədavətə və pisliyə həris olan istiqamətə doğru yönəltmişdir. “Əgər oyanış tərəfdarları iman təcrübəsinə öz qapılarını açmağa kömək edən “daxilolma” metodologiyasına sahib olsaydılar, bu oyanışı möhkəmlədən yeni islam düşüncəsi sistemini qurmuş olardılar” 2 . Tapşırıq. Metod və metodologiya ilə əlaqədar olaraq yuxarıda sadalanan problemlərdən savayı digər hansı problemlər mövcuddur?
Əbdülhəmid əbu Süleyman isə hesab edir ki, ümmətin düşdüyü vəziyyəti ailə və tərbiyə müəssisələrində yetişdirmə yolu ilə yeni nəslin formalaşdırılması sayəsində islah etmək olar. Mütəfəkkir düşünür ki, metodologiya elmini yaratmaqla, naqis və qərəzli ideoloji meyllərdən uzaq durmaqla mütəmadi və sistemli elmi tədqiqatların aparılması sayəsində tərbiyə problemlərinin həllinə nail olmaq mümkündür. İslahatçılıq və dəyişdirmə metodologiyası haqda düşünmək isə bu islahatçılıq üçün lazım olan elm sahəsi – pedaqogika və naqis təəssübkeş meyllərdən xali sistemli elmi tədqiqat kimi təsvir edilən yaranma prosesi haqqında düşünmək deməkdir 3 . Əbu Süleyman belə bir qənaətdədir ki, intibah və islahat üçün üç şərtin olması lazımdır: birincisi psixoloji quruculuq qabiliyyətinə və psixoloji cəsarətə sahib olmaqdır. İkincisi təfəkkür metodunun sağlamlığı və üstünlüyüdür. Üçüncü şərt isə bütün bəşəriyyətə xeyir gətirməyi məqsəd güdən mədəni dünyagörüşünün aydınlığıdır. Əbu
1 əş-Şahid əl-Büşeyxi. Müşkilə əl-mənhəc fi dirasə mustələh ən-nəqd əl-ərəbi əl-qədim (Klassik ərəb tənqidi terminologiyasının öyrənilməsində metodologiya problemi). “Müasir müsəlman” jurnalı, № 14. 1990, səh. 55-56. 2 Taha Əbdürrəhman. əl-Əməl əd-dini və təcdid əl-əql (Dini fəaliyyət və təfəkkürü yeniləmə). Beyrut, Ərəb Mədəniyyət Mərkəzi, 1997, səh. 9-10. 3 Əbdülhəmid Əhməd əbu Süleyman. Əzmə əl-Əql əl-müslim (Müsəlmanın düşüncə böhranı). Herinden. “Beynəlxalq İslam Düşüncəsi İnstitutu”nun nəşrləri. 3-cü nəşr. 1994, səh. 190. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|