Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc
Yüklə 1,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 7.3.26. “Al-komil fi-t-tarix”
“Al-komil fi-t-tarix” (“Mukammal tarix”) nomli salmoqli asar muallifi yirik arab tarixchisi İ zzuddin Abulh’asan Ali ibn Muh’ammad (1160-1234 yy.) bwlib, u kwpincha İ bn al-Asir nomi bilan mashh’ur bwlgan. Muarrix Tigr dar ё si bwyida joylashgan Jazirat ul-Umar shah’rida katta er egasi oilasida tug’ilgan. Umrining kwp qismini Mwsulda (Suriya) wtkazgan va wsha erda vafot etgan. İ bn al-Asir wz davrining keng malumotli kishisi bwlib, bir necha tarixiy asar ё zgan. “Al-komil fi-t-tarix” va Muh’ammad payg’ambar sah’obalari (izdoshlari) tarjimai h’olini wzada qamrab olgan besh jildli “Kitob usd al-g’aba fi malumot as- sah’oba” (“Sah’obalar h’aqida malumot beruvchi wrmon sherlari”, 1863 yili chop qilingan) shular jumlasidandir. Lekin Sharq mamlakatlari xalqlari, shuningdek Movarounnah’r xalqlari tarixini wrganishda uning birinchi asari “Al-komil fi-t- tarix” katta ah’amiyat kasb etadi. “Al-komil fi-t-tarix” asari wn ikki jilddan iborat bwlib, unda dun ё ning “yaratilishi”dan to 1231 yilga qadar Sharq mamlakatlarida bwlib wtgan ijtimoiy- si ё siy voqealar yilma-yil, xronologik, yani davr tartibida ba ё n etib beriladi. Asarda kwpgina qimmatli manbalar, xususan Tabariy h’amda as- Sallomiyning bizgacha etib kelmagan “Kitob fi axbor vuloti Xuroson h’ukmdorlari h’aqida axborot beruvchi kitob”) kabi qimmatli asarlardan keng foydalangan. “Al-komil fi-t-tarix”ning birinchi qismi (I-IV jildlari) olamning “yaratilishi”dan to 931 yilgacha bwlib wtgan voqealar ba ё nidan iborat. Bular 64 avval bwlib wtgan olimlar Balazuriy, Tabariy, İ bn Miskavayx, as-Sulamiy va boshqalarning asarlariga tayanib ё zilgan. Lekin bu qismda h’am kwp h’ollarda asosiy manbalarda uchramaydigan muh’im va qimmatli malumotlar bor. Masalan, 751 yili Talas dar ё si bwyida arab va Movarounnah’r qwshinlari bilan xitoy armiyasi wrtasida bwlib wtgan jang va unda kwp minglik xitoy qwshinining tor-mor etilishi h’aqidagi malumot shular jumlasidandir. Undan tashqari, as-Sallomiy va uning muh’im tarixiy asari h’aqida malumot İ bn al-Asir tufayligina bizgacha etib kelgan. Asarning VII-XII jildlari mustaqil, aloh’ida ah’amiyatga ega bwlib, 924- 1231 yillar orasida Sharq mamlakatlarida, shuningdek Movarounnah’rda bwlib wtgan voqealarni wz ichiga oladi va asosan kwl ё zma manbalar, shuningdek tarixni yaxshi bilgan kishilar bergan axborotlar h’amda muallifning shaxsiy kuzatishlari davomida twplagan boy va faktik material asosida ё zilgan. “Al-komil fi-t-tarix” asarining ayniqsa, mwg’ullar istilosiga bag’ishlangan XII jildi aloh’ida qiymatga ega va Movarounnah’r h’amda Sharq mamlakatlarining XIII asrning birinchi choragidagi ijtimoiy-si ё siy tarixini wrganishda asosiy manba vazifasini wtaydi. Kitobning twla matni ikki marta (1851-1876 yillari va 1901 y.) chop etilgan. Ayrim parchalarni rus tiliga N.A.Mednikov, A.E.Kr ı mskiy tarjima qilganlar. Asar Xivada twla ravishda wzbek tiliga Muh’ammad Rah’im soniy (1863- 1910 yy.) davrida Nurillo Muftiy, Muh’ammad Sharif oxund va boshqalar tomonidan tarjima qilingan bwlib, Toshkentdagi Abu Rayh’on Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti xazinasida wn uchta mwtabar qwl ё zmalari saqlanmoqda. Yüklə 1,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|