Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, №4, 2017
451 kəndinə gətirərək buradakı dini yaşam tərzinə qarşı mübarizəsini əks etdirmişdir, köhnə ilə yenilik, “mədrəsə-məktəb” qarşı-qarşıya qoyulmuşdur. Əli Şahinin dilində söylənilən bu fikirlər düşdüyü mühitin acınacaqlı vəziy- yətini aşkara çıxardır: “Mədrəsələrin yaşıl gecəsi yalnız öz işlərini qaranlığa boğmaqla qalmamış, məmləkətin hər yanına yayılmış, hər bucağını ələ keçir- mişdir. Bunun başqa cür olmasına imkan da yoxdur. Ağıllara, vicdanlara indiyə qədər ancaq bu mədrəsədə yetişənlər rəhbərlik edirdi. Bu adamlar məmləkətə qaranlıqdan başqa nə götürə bilərdilər ki?” (4, 43) Hər kəs İstanbulda bir vəzifə istəyərkən Əli Şahin maarif şöbəsinə gedərək öz istəyi ilə Anadolunun kəndlərindən birində işləmək istədiyini bildirir. Anadoluya gəldiyində cahillik və səfalətin əsir aldığı kəndlilərlə qarşılaşır. Uzun illər mədrəsə təhsili görən, bu mühitdə yetişən, sonra mədrəsə sarıqlılarının əsl iç- üzünü görən Şahin üçün məmləkəti yalnız “yeni məktəb”, yeni təhsil, yeni biliklər xilas edə bilər. “Çalı quşu” nun baş qəhrəmanı Fəridə kimi Şahin də Türkiyənin təhsil mübarizəsində hər cür sıxıntılara qatlanıb sinə gərən idealist biridir. Amma Əli Şahin kişi olmanın üstünlüyü baxımından daha qüvvətli və daha mübarizdir. Rəşad Nurinin romanlarında yardımsevərlik, fədakarlıq, çalışqanlılıq, sevgi və mərhəmət, əzm və qərarlılıq “fərdlərdə gerçəkləşməsi istənilən davranışlar” olaraq qarşımıza çıxır. Yazıçı sevgi və acıma duyğusunun vacibliyini göstərmək üçün adətən qəhrəmanlarını ailə sevgisindən məhrum buraxır, qəhrəmanların bir qismi kiçik yaşda ata və ya anasız buraxılır, bu səbəbdən onların çoxu sevmə və sevilmə ehyiyacı ilə doludur. “Acımaq” romanının qəhrəmanı Zəhra kiçik yaşlarda ailəsində yaşadığı sıxıntılar və gördüyü pis rəftarlardan dolayı içində mərhəmət duyğusu olmayan bir müəl- limdir. Yaşadığı qəsəbədə sayılıb seçilən, sevilən biridir. İşində məsuliyyətli, yeni təhsilin bütün şərtlərini yerinə yetirən, dəqiq, tələbələrlə bir-bir ma- raqlanan müəllim tipidir. Ancaq şagirdlərin etdiyi səhfləri bağışlamaz, qatı, sərt rəftar göstərər və daxilində mərhəmət, rəhm duyğusu hiss etməz. İnsanı insan edən ən böyük məfhum mərhəmət hissinin varlığıdır. Rəşat Nuri acıma duyğusunun önəmli olmasını “Acımaq, mən insan ruhlarındakı dərinliyin ancaq onunla ölçülə biləcəyinə qaneyəm”(5,9) sözləri ilə ortaya qoyur. Özü uzun illər müəllimlik edən Rəşad Nuri, təhsildə sevgi və mərhəmət duyğularının vacibliyinin fərqində olduğu üçün bunu Zəhra kimi hərtərəfli mükəmməl, amma içində sevgi əksikliyi yaşayan bir qəhrəman üzərində oxucuya çatdırır. “Qan davası” romanının baş qəhrəmanı Ömərdə nə Fəridənin idealiz- mi, nə Əli Şahinin qatı və uzlaşmaz inqilabçılığı, nə də Zəhranın şəxsi ailə faciəsindən doğan mərhəmətsizliyi vardır. Qurtuluş Müharibəsi illərində küçə uşağı olaraq böyüyən işğallar üzündən diyar-diyar gəzənvə ən sonda Uşaq Əsirgəmə Qurumunda böyüyən, oxuyub müəllim olan, müəllimlik
Filologiya məsələləri, №4, 2017
452 edərkən cəbhəyə alınan və həyatının böyük hissəsini cəbhələrdə keçirən Ömər bir şeyi çox gözəl bilir: Bir şeyə nail olmaq istəyirsənsə başlanğıcda zor tətbiq etmədən, çox dərinə getmədən şərtləri qəbul etmək...Sonra iradə ilə, cəsarətlə, inamla hədəfə doğru addımlamaq. Ömər ruhları və beyinləri dəyişdirmədən yenilik edilməyəcəyini, inqilabın bir gündə baş tuta bilmə- yəcəyini, dövlətin zoru, yaxud şəhərli məntiqi ilə əsrlər boyu sürən kənd məsələlərinin həll edilməyəcəyini yaxşı bilirdi. Müəllif qəhrəmanını çox güclü xarakterə malik biri kimi oxucuya təqdim edir: “Mən heç bir zaman heç bir kimsəsi olmamış və qüvvəti belə öz yalnızlığımda tapmış bir insanam.”(6,19) Bu müəllim kiçik yaşlarından ən çətin şərtlər içində ələnə- ələnə qüvvət iradəsinə sahib olmuşdur. Onun savaş və ölüm qarşısında qorxmayan, hətta çətinə düşdükcə bərkiyən bu iradə ilə qələbə çalmayacağı heç bir şey yoxdur. Müəllif xüsusi olaraq nəyi nəzərə çatdırmaq istəyir? Hər baxımdan geri qalmış bölgələrdə müəllimlik edənlər üçün müvəffəqiyyətin bu təməl ünsürürnə mütləq sahib olmaq lazımdır: iradə və ona dayanan mübarizə əzmi. Ən böyük idealları, ən gerçəkçi, ən çətin həqiqətlərlə boğuşmasını bilən insanlar yaradır. Müəllim Öməri ideal adam edən cəhət bir az da ondakı gerçəkçilikdir. R.N.Güntəkin yaradıcılığının şah əsəri, lirik-psixoloji əsasda yazılmış “Dodaqdan qəlbə romanıdır. Müəllif əsas qəhrəmanları vasitəsilə - Lamiə və Kənanın timsalında, bir-birlərinə olan münasibətlərində sevgi və məhəbbət yolunun məşəqqətlərini, saf sevginin əyilməzliyini, təmiz sevginin əyləncə ilə tam yadlığını, şəhvətdən uzaq olduğunu, bir anlıq hisslərlə düz gəlmədiyini, nəhayət saf sevginin məğrurluğunu, paklığını, onu özündə gəzdirməyi və qorumağı bacaran qəhrəmanı Lamiənin isə mənəvi-əxlaqi saflığına sadiqliyini, çətin və qarışıq həyat yolunda, ömür karvanında daha düzgün qərar vermək iradəsini, bütövlüyünü, sarsıntılar və od-alovlar içindən çıxaraq həyatın, saf sevgi ilə yaşamağın gözəlliyini, ailə dəyərlərinə hörmətlə yanaşmağın vacibliyini və mütləqliyini, öz ailəsini, sevgisini sə- mimi hisslərlə dəyərləndirməyi, qorumağı, lazım gəldikdə bütün bunların naminə nəisə qurban verməyi bacarmağı aşılayır, təbliğ edir, milyonların diqqətinə çatdırır. Qarşılıq gözləmədən bəslənən gerçək sevginin təsvir edildiyi bu romanda əsas mövzunu tədqiqatçı Taylan Altuğ “itirilmiş saf sevginin dərin ölçülərini ehtiva edən, təvazökar, incə cizgilərlə hörülmüş duyğusal dəyər dünyasına yenidən dönmə arxasındakı ümidsiz səy” kimi nəzərə çatdırır (7,19-20). Əsərin baş qəhrəmanı bəstəkar Hüseyn Kənan həssas təbiətli, istedadli biridir, uşaq yaşlarından atasız böyümüşdür. Xarakter etibariə qapalı, öz aləmi, öz xəyalları, düşüncələri içərisində yaşayan biri olmuşdur. Yeniyetmə yaşlarında bir qıza aşiq olur, utancaq biri olduğu üçün sevgisini gizlədir və qəlbində dəfn edir, o gündən etibarən sevgiyə olan inamını itirir və “ sevgi bir əyləncədir ki, onun dodaqlardan qəlbə enməməsi
Yüklə 1,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|