Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, № 7, 2017 168 Bu suffikslərin semantik fərqlilikləri aşağıdakılardır. -ish suffiksi əks qiymətləndirmə mənasını verə bilər. Məsələn: babyish –uşaqcasına, mulish – tərs (uzun qulaq kimi). –like suffiksi müsbət cəhətləri ifadə etmək üçün işlənə bilər (onlara “complimentary suffix” deyilir). Məsələn: childlike innocence – uşaq sadəlövhlüyü goodlike serenity – ilahi sakitliyi -ly suffiksi dəqiq ifadə edilmiş müsbət mənaları verir: kingly – böyük, nəhəng motherly – anaya xas olan -ous suffiksi ilə düzələn sifətlər. Model: N+ous → adj. -ous suffiksi isim mənşəli söz köklərindən sifət düzəltmək üçün işlənir. –ous suffiksi “söz kökünün ifadə etdiyi bir şeyin xarakterik cəhətləri ilə oxşarlıq, onun xassələrinə malik” mənalarını verir. Məsələn: disastreous – bədbəxt, ölüm-itgi gətirən pompous – şişmiş, şişib qalxmış villainous – xoşa gəlməyən, zəhlə tökən adventurous – macəralı, macəra dolu. Əksər hallarda –ous suffiksi roman, yunan və s. dillərdən alınmış sözlərlə işlənir. –ous suffiksi az produktiv hesab olunur. Onun geniş işlənmə sferası kitab leksikasıdır. Məsələn: sulphurous – kükürdlü, kükürdün rəngi və xassələrinə malik olan, fibrous – düyünlü foliverous – yarpaqla qidalanan . Bu suffiksin az produktivliynin səbəbi odur ki, ingilis dilində onun sinonimi olan daha produktiv, sırf ingilis mənşəli olan –ful suffiksi vardır. Gələcəkdə joyously, umbrageousness kimi sözlərin düzəldilməsində işlənə bilər. -some suffiksi ilə düzələn sifətlər. Müasir ingilis dilində -some çoxmənalı hesab olunur. –some suffiksi abstrakt isimlərlə birləşərək “kökün ifadə etdiyi bir şeyin müəyyən xarakterik xüsusiyyətə, keyfiyyətə malik olması” mənasını verir. Məsələn: bothersome – narahat, narahatlıq yaradan fearsome – qorxulu, qorxudan venturesome – ürəkli, mərd, cəsarətli -some suffiksi insanın ruhi və fiziki vəziyyətini ifadə edən isimlərlə işlənir. Fellərlə ifadə olunan söz köklərinə -some suffiksi birləşdikdə “kökün ifadə etdiyi hərəkətə doğru cəhd, meyillik, qabiliyyət” mənalarını verir. Məsələn: Filologiya məsələləri, № 7, 2017 169 troublesome – narahat, narahatçılıq törədən irksome – yorucu, darıxdırıcı meddlesome – başqasının işinə qarışan. Əksər hallarda törəmə sifətlər insanın fiziki və mənəvi dəyərlərinin mənfi cəhətlərini bildirir. -some suffiksi sifətlərin kökünə birləşir və söz kökünün ifadə etdiyi bir şeydən bir az fərqli olan, ona bənzəməyən” mənalarını bildirir. Məsələn, longsome – bir az uzanmış, darıxdırıcı, lonesome – yalnız. Belə mənada – some suffiksi əşyanın daxili və xarici cəhətlərini, insanın xarakterinin emosional tərəflərini ifadə edən sifət mənşəli söz kökləri ilə birləşir. Ingilis dilinin müasir inkişaf mərhələsində -some suffiksi yüksək sözdüzəldici suffikslər siyahısına daxil edilmir. Gələcəkdə “lightsomeness, lightsomely kimi sözdüzəltmələrdə istifadə oluna bilər. -y suffiksi ilə düzələn sifətlər. Modellər: n+y→ adj V+y→adj Adj+y→adj Müasir ingilis dilində -y suffiksi çoxmənalıdır. O, isimlərin kökləri ilə birləşərək “kökün ifadə etdiyi bir şeyin malik olduğu keyfiyyəti bildirir. Məsələn: fluey – şişmiş bony – sümüklü, iri və çox sümüyü olan. Bəzi hallarda kökün ifadə etdiyi bir şeyin müəyyən keyfiyyətinə əlavə rəng artırır. Məsələn: hairy- tükü çox olan, silky – ipək qədər yumşaq. Konkret, müəyyən cansız isimlərin kökləri ilə birləşərək –y suffiksi nisbi sifətlər yaradır (branchy- qol-budağı çox olan, wavy – dalğalı. Abstrakt isimlərlə birləşdikdə keyfiyyəti yüksək olan sifətləri bildirir.( greedy – xəsis, risky – riskə gedən). -y suffiksi fel mənşəli söz kökləri ilə birləşərək kökün ifadə etdiyi bir şeyin vəziyyəti və varlığına meyillilik mənasını verir. -sleepy – yuxulu, chatty – çox danışan, sticky – yapışqan. -y suffiksi sifətlərin sonuna əlavə olarkən zəifləmiş keyfiyyət əlamət bildirir. Burada onun iki xüsusiyyətini izləmək olar. Törəmə sifətlər rəng çalarlarını ifadə edir: Məsələn: yellowy – sarıyaçalar, sarıtəhər, blacky – qaraya çalar, qaratəhər, greeny – yaşıla çalar, yaşıl təhər -ish suffiksi onun sinonimidir və ondan daha produktiv hesab olunur (yellowish, blackish, greenish) Törəmə sifətlər kökün ifadə etdiyi bir şeyin malik olduğu bəzi keyfiyyətləri və cəhətlərini bildirir: moisty – nəmtəhər, nəm, bleaky- tutqun, plumpy – köktəhər, köklüyə meyilli Gələcəkdə “dirtness” kimi sözlərin yaranmasında istifadə oluna bilər. Filologiya məsələləri, № 7, 2017 170 -y suffiksi xüsusi ilə də ingilis dilinin amerikan variantında slenqizm və kollokvializmlərdə daha produktiv hesab olunur. Məsələn: foxy- very attractive, especially to the opposite sex, glitzy – glittering; dazzling, showy, zappy – “-full” of vitality; forcefull”, space – dozed ; stupefied, dreamy”, unconventional, eccentric. Bütün aparılmış bu tədqiqatlardan belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, suffiksləri bir-birlərindən məhsuldar (productive) və qeyri-məhsuldar (unproductive) olmaları ilə fərqləndirmək olar. Onlar sözdüzəltmə xassələrinə görə ingilis dilinə zənginlik gətirir və alınma sözləri demək olar ki, özününküləşdirir. Cəmiyyətdə elm, texnika inkişaf etdikcə dildə yeni sözlər yaranır. Belə hallarda suffikslərin əhəmiyyəti böyük olur. Danışanın əşyaya, sifətə olan münasibətini həm zəiflədə, həm də gücləndirməsinə yardımçı olur. Insana qarşı münasibətində həm simpatiya, əzizləmə həm də antipatiya hissələrini gücləndirə bilir. hareful - nifrət dolu, dadie – ata (nisbətən əzizləyici formada) Ədəbiyyat 1. K.Qayıbova. İngilis dilinin qrammatikası. Bakı, 1998. Səh. 198. 2. N.Hüseynova. Azərbaycan dilində termin yaradıcılığı prosesi. Bakı, 2008, səh. 139. 3. N. Rəcəbova. Qrammatik səviyyədə dilin struktur modelləri. Bakı, 2009, səh. 196. 4. N.Məmmədli. Alınma terminlər. Bakı, 1997, səh 312. 5.Musayev. İngilis dilinin qrammatikası. Bakı, 1970, səh. 86-118. M.İbrahimova Ways of forming adjectives by suffixes Summary Along with bases and prefixes, suffixes have often been used in word formation. Suffixes are word elements attached to the end of a base, and, as with prefixes, most of us are familiar with them in the case of native English words. Suffixes differ from prefixes in that they not only modify the meaning of a base, but also determine the part of speech of the word thus formed. In the case the previous examples, adjectival suffixes were attached to noun bases to form adjectives. We shall be dealing with three types of suffixes, adjective-forming, noun-forming and verb-forming. In some instances, Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|