Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, № 7, 2017 94 ton (high fall + high fall), yüksəkdən enən + alçaqdan qalxan ton (high fall + low rise). Orta səs tonları yüksək, orta və alçaq səviyyələrdə yerləşə bilər [3, s.206].Haqqında danışdığımız səs tonları və ya nüvə tonları sadə nüvə tonlarına aid edilir. Demək olar ki, ingilis dilində sadə tonlar əksəriyyət təşkil edir. Lakin ingilis dilində (sadə) elə nüvə tonları da vardır ki, onlar bir və ya daha çox nüvədən ibarət olurlar. Bu cür nüvə tonlarına mürəkkəb nüvə tonları deyilir. Mürəkkəb tonlar əksər hallarda pauzanın olmaması ilə düzəlir. Əks halda, bu pauza məna qrupunu sadə tonlara ayıra bilər. Məsələn, Will you take sugar? `No, I won’t. Verilmiş misalda pauzanın olmaması məna qrupundakı nüvə tonlarını mürəkkəb tonlar kimi adlandırmağa əsas verir. Əgər biz bu cümləni `No, /I` won’t şəklində işlətsək və nüvə tonları arasında pauza işlətsək, onda mürəkkəb tonlardan danışmaq əsassız olardı. Çünki tətbiq olunmuş pauza məna qrupunu iki sadə nüvə tonuna ayırmışdır. Mürəkkəb tonların mənası iki sadə tonun mənasının bir növ cəmidir. Mürəkkəb tonların aşağıdakı növlərini qeyd etmək olar: 1) Yüksəkdən enən ton + yüksəkdən enən ton (high fall + high fall). Bu mürəkkəb nüvə tonu əsasən bu və ya digər obyekt, əşya və s. müqayisə edərkən işlənir. Məsələn, Like ` most of `London `suburban, houses. 2) Yüksəkdən enən ton + alçaqdan qalxan ton (high fall + low rise). Bu mürəkkəb nüvə tonu əsasən orta cümlələr, cümlənin əvvəlində işlənən zaman və yer zərfliklərini əmələ gətirən tərkiblə işlənir və deyilmiş fikrə şəxsi münasibət bu və ya digər obyektin zaman və məkanını bildirir. Məsələn,I’m `absolutely `certain I ˇbrought it.Mürəkkəb tonlar haqqında danışarkən onu qeyd etmək vacibdir ki, sadə nüvə tonlara nisbətən mürəkkəb nüvə tonları daha çox emfatik nitq, yəni emosional nitq üçün xarakterikdir [1, s.141].Cümlə vurğusu – cümlədəki daha əhəmiyyətli söz və ya sözlərin qabarıqlığının nisbi dərəcəsidir. Başqa sözlə, cümlə vurğusu bu və ya digər sözü və ya sözləri o birilərindən ayırır. Vurğulu və vurğusuz hecaların uzunluğundakı fərq və həmçinin vurğuların məna qrupunda bölüşdürülməsi cümlənin ritmik quruluşunun yaranmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Vurğunun dəyişməsi cümlənin mənasını da dəyişə bilər. Əslində, vurğu və səs tonu hər hansı bir cümləyə emfaza vermək üçün bir-biri ilə sıx əlaqədədir. Cümlə vurğusunun, həmçinin sözləri onların nisbi semantik əhəmiyyətinə görə fərqləndirmək kimi funksiyası da vardır.Bir qayda olaraq, söz nə qədər əhəmiyyətli olarsa, onun vurğusu da bir o qədər güclü olar. Cümlə vurğusu cümlənin ritmik quruluşunun əsası kimi çıxış edir. Başqa sözlərlə desək, ingilis dilində nitqin ritmi vurğulu hecaların daha çox və ya daha az müntəzəm zaman intervallarında təkrar olunması və vurğulu və ya vurğusuz hecaların əvəzlənməsi ilə düzəlir.Bəzi alimlər cümlə Filologiya məsələləri, № 7, 2017 95 vurğusunu aksent sözü ilə yanaşı işlədirlər. Belə alimlərə misal olaraq L.Leontiyevanı göstərmək olar. Buna baxmayaraq, alim vurğu ilə aksentin arasındakı fərqi də izah edir. Onun sözlərinə görə, cümlə vurğusu ilə aksent arasındakı fərq o fakta əsaslanır ki, vurğu halında dominant kimi qavranılan komponent ucalıqdır, lakin aksent halında isə səs tonudur. Cümlədəki vurğu dərəcələri tonal diapazon sistemi ilə əlaqəlidir. Nüvə vurğusu ən güclü vurğudur və ən mühüm informasiya daşıyıcısıdır. Nüvəsiz vurğular tam və natamam vurğulara bölünürlər. Tam vurğulara yalnız intonasiya qrupunun taktında təsadüf edilir. Natamam və zəif vurğulara isə həm takt önündə, həm də taktardıda təsadüf edilir. Natamam vurğulu sözlər öz qabarıqlıq dərəcələrini tamamilə itirmirlər, lakin onlar sait səsin tam keyfiyyətini saxlayırlar.Ton – qruplarda ritmin təsiri ilə vurğu dəyişikliyə məruz qala bilər, lakin bir neçə qaydalar vardır ki, bu qaydalara əsasən cümlədəki sözlərin hansının vurğulu və ya vurğusuz olduğunu bilmək olar.Nitqin tempi – cümlənin və ya onun bir hissəsinin tələffüz edildiyi sürətdir. İntonasiyanın bu tərkib hissəsi müəyyən dərəcədə ritmlə əlaqədardır. Temp nitqin davamlılıq müddətinə əsaslanır, onun sürətlə və yaxud ləng aparılmasını nəzərdə tutur. Temp üçün danışıq üzvlərinin gərginliyinin və deyim aydınlığının da əhəmiyyəti vardır.Nitqin tempi ən çox ritmlə bağlıdır. Məhz buna görə də ritm daha çox fonetistlərin əsərlərində tədqiq edilir. Ritmin təhlilinə keçməzdən əvvəl ritmin özünün tərifinin verilməsinə çalışaq. İntonasiyanın tərkib hissələrindən mühümü olan ritm dilçilik terminlərinin izahlı lüğətində belə şərh olunur: Sürətlənmənin və ləngimənin, gərginləşmənin və zəifləşmənin, uzunlu- ğun və qısalığın, bənzərliyin və çeşidliliyin nitqdə bir bərabərdə əvəzlən- məsi”.Bu fonetik kateqoriya nitqin prosodik üzvlənməsinə, modifikasiyasına, yəni müxtəlif qəbildən olan sintaktik əlaqələrin, mənaların ton yüksəkliyinin, intensivliyinin, uzunluğunun hər cür dəyişməsi və qarşı-qarşıya qoyulması, fonetik cəhətdən müxtəlif (yaxud eyni) hecaların, ritmin əvəzlənməsi vasitəsilə ifadəsinə aid olan bütün hadisələri əhatə edir [1, s.136].Ritm vurğulu və vurğusuz hecaların müntəzəm əvəzlənməsidir. Cümlədəki ritmin quruluşu, vahidləri vurğu qrupları və ya ritmik qruplar adlanır. Ritmik qruplar arasındakı sərhədlərin dərk edilməsi vurğulu hecalar və ya gərginlik zirvələri ilə əlaqələndirilir. Vurğusuz hecaların özlərindən əvvəlki hecalara (enklitika – enclitics), yaxud da özlərindən sonra gələn hecalara (proklitika – proclitics) yanaşmaq meyli vardır. Bir qayda olaraq, ingilis dilində ilkin vurğusuz hecalar sonrakı vurğulu hecalara yanaşır. Ritmik qrupun bu cür hecasız vurğuları enklitika adlanır.Cümlənin hər bir məna qrupu təqribən eyni zaman müddətində tələffüz olunur. Vurğusuz hecalar daha tez tələffüz olunur. Vurğusuz hecalar nə qədər çox olarsa, onlar bir o qədər sürətlə tələffüz olunurlar. Ritmik qrupda özlərindən sonrakı vurğulu hecalara yanaşan vurğusuz hecalar – proklitikalar enklitikalara nisbətən daha sürətlə Yüklə 1,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|