Şahdəniz 2 Layihəsi
Ətraf Mühitə və Sosial-İqtisadi
Sahəyə Təsirin
Qiymətləndirilməsi
Fəsil 6
Ətraf mühitin təsviri
Noyabr 2013-cü il
Yekun variant
6/84
6.8.2.2 Dənizdibi çöküntülərinin bioloji xüsusiyyətləri
Cədvəl 6.39-da ŞDB platforma kompleksinin yerləşdiyi ərazinin bioloji xüsusiyyətlərinin
xülasəsi verilir, və bu xüsusiyyətlər ŞDA sahəsində ardıcıl tədqiqatlarda müəyyən edilmiş
xüsusiyyətlərlə müqayisə edilir. 2011-ci ildə ŞDB platforma kompleksinin yerində aparılmış
tədqiqatda ümumi bioloji müxtəliflik
yüksək olmuş, ümumilikdə 94 takson qeydə alınmışdır.
Lakin bu taksonların əksəriyyəti nadir hallarda təzahür etmiş və aşağı bolluq səviyyəsində
mövcud olmuşdur. Ümumi bolluğun 90 %-i yalnız bu taksonların üçdə birindən təşkil olunmuş
və ümumilikdə bolluğun 60 %-dən çoxu yanüzənlərin iki növündən (Corophium və
Gammarus) ibarət olmuşdur. Halqalı qurdların ümumi sayı ümumi bolluğun təxminən 10 %-ni
təşkil etdiyi halda, heç bir fərd növü bolluğun 4 %-dən artığını təşkil etməmişdir. Yanüzənlərin
yüksək dominantlığı ilə müşayiət olunan yüksək müxtəliflik səviyyəsi dəniz dibinin təbii
mühitini əks etdirir ki, bu da daha hərəkətli orqanizmlər tərəfindən səmərəli istifadə oluna bilən
müxtəlif
təbii mühiti təmin edir, eyni zamanda, digər növlərin daha geniş spektri üçün də
yaşayış məskəni təmin edir.
Cədvəl 6.39-də ŞDB platforma kompleksinin yerləşdiyi ərazidə olan bentosun tərkibinə görə
ŞDA sahəsindəki bentosla oxşar olması göstərilir. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, çöküntülərin
tərkibi və kimyəvi xüsusiyyəti də,
həmçinin, iki sahədə oxşardır.
Cədvəl 6.39 ŞDA ərazisindəki tədqiqatlar (2001-2009) və ŞDB platforma kompleksinin
yerləşəcəyi ərazidəki tədqiqat (2011) arasında növlərin zənginliyinin və
ümumi bolluğunun müqayisəsi
ŞDA
ŞDB
2001
2005
2007
2009
2011
Çoxqıllıların
növləri
6 8 10 8
7
Çoxqıllıların fərdləri
20,324 38,280 26,614 19293 9,210
Azqıllıların növləri
6 6 4 3
4
Azqıllıların fərdləri
5,594 5,407 3,429 3540 4,907
Bığayaqlılar (Balanus)
48 1,797
2,253 4427 3,350
Kumların növləri
10 11 15 10 7
Kumların fərdləri
2,256 4,750 5,287 1033 4,550
Yanüzənlərin növləri
32 31 38 35 38
Yanüzənlərin fərdləri
12,616 44,047 36,811 36037 44157
6.8.3 WF
ərazisi
WF (Qərb cinahı) ərazisi suyun təxminən 163 m dərinliyində, 26 və 30 saylı regional tədqiqat
məntəqələrinin,
demək olar ki, ortasında yerləşir (Şəkil 6.29-a istinad edin).
6.8.3.1 Dənizdibi çöküntülərin fiziki və kimyəvi tərkibi
Çöküntülərin fiziki xüsusiyyətləri
26-cı və 30-cu məntəqə bir-birindən çox fərqli çöküntü xüsusiyyətlərinə malikdir; 26-cı
məntəqədəki çöküntü iri dənəlidir (2007-ci ildə orta hissəciyin diametri 439
m), 30-cu
məntəqədəki çöküntülər isə çox narındır (2007-ci ildə orta hissəciyin diametri 6
m).
WF ərazisinin yerləşdiyi sahə nisbətən iri fraksiyalı çöküntülərin mərkəzi sahəsinin cənub
hüdudlarına təsadüf edir və o, bu zonadakı regional məntəqələrin
dərinlik diapazonu daxilində
yerləşir (92-250m). 2009-cu ildə WF ərazisinin yaxınlığında yerləşən ümumilikdə 29
məntəqədən çöküntü nümunələri götürülmüşdür (tədqiqat sahəsinin yeri üçün Şəkil 6.28-ə
istinad edin). Çöküntülər əsas etibarilə narın fraksiyadan orta fraksiyayadək dəyişən lildən
ibarət idi və onların ümumi xüsusiyyətləri Cədvəl 6.40-da göstərildiyi kimi idi.
Şahdəniz 2 Layihəsi
Ətraf Mühitə və Sosial-İqtisadi Sahəyə Təsirin
Qiymətləndirilməsi
Fəsil 6
Ətraf mühitin təsviri
Noyabr 2013-cü il
Yekun variant
6/85
Cədvəl 6.40 Çöküntülərin orta fiziki xüsusiyyətləri – WF ərazisi (2009)
Orta Diametr μm
% karbonat
% üzvi
maddələr
% Lil/Gil
% Lil
% Gil
Min 7 19 2.16
25
9
17
Maks. 109
41 7.18 96
41
60
Aralıq 19
27 3.63 66
23
41
Orta 26
27 3.89
66
25
41
Ümumilikdə çöküntülər tədqiqat ərazisinin şimal-qərb tərəfində iri fraksiyalılığa, tədqiqat
sahəsinin cənub-şərq tərəfində isə narın fraksiyalılığa meyillidir (Şəkil 6.30-a istinad edin).
Karbohidrogen konsentrasiyaları
WF sahəsi Şəkil 6.22-də göstərilmiş ərazi
daxilində yerləşir ki, burada olan çöküntülərdəki
karbohidrogen konsentrasiyalarının da zaman keçdikdə müvafiq qaydada azaldığı müşahidə
edilir.
Məntəqələrin əksəriyyətində ÜKM çöküntü konsentrasiyaları orta konsentrasiya 11
q/q
olmaqla aşağı və ya çox aşağı olmuşdur. Yalnız 20-ci və 26-cı məntəqələrdə tədqiqat
ərazisinin müvafiq olaraq cənub və ən şərq uclarında nisbətən yüksək konsentrasiyalar (247-
323
q/q) müşahidə olunmuşdur (Şəkil 6.30-a istinad edin). Bu ili məntəqə istisna olmaqla
ÜKM konsentrasiyaları 2,6 ilə 49
q/q arasında dəyişmişdir. PAK konsentrasiyaları ÜKM
konsentrasiyalarına mütənasib idi, bütün komponentlər güclü dərəcədə aşınmaya məruz
qalmışdı və hər hansı komponentin yenicə daxil olmasını göstərən heç bir əlamət mövcud
deyildi. WF ərazisindəki tədqiqat sahəsi boyunca çöküntülərin diametr ölçülərinin ÜKM ilə
müqayisəsi göstərir ki,
ümumiyyətlə, ən az karbohidrogen konsentrasiyaları nisbətən daha iri
fraksiyalı çöküntülər ilə əlaqəli olmuşdur.
Ağır metal konsentrasiyaları
Cədvəl 6.41-da çöküntülərdəki ağır metal konsentrasiyalarının statistik xülasəsi təqdim
olunur. Məntəqələr arasında ümumi fərqlilik az olmuşdur (dəyişkənlik əmsalı 6 və 36%-lik orta
göstəricilər arasındadır) və bu dəyişkənlik xüsusən də barium və manqan üçün az idi. Lakin
dəyişkənliyin az olmasına baxmayaraq, əksər metallar üçün konsentrasiyaların paylanılmasını
fərqləndirən xüsusiyyət mövcud idi; bu xüsusiyyət Şəkil 6.30-da dəmir üçün göstərilir, lakin
həmçinin xrom, mis, civə, qurğuşun və sink üçün də çox oxşardır.
Karbohidrogenlərdə olduğu
kimi, ağır metal konsentrasiyalarında da daha kiçik fraksiya ölçüsünə və yüksək lil-gil
miqdarına malik çöküntülərdə konsentrasiyaların nisbətən yüksək olmasına meyillilik var.
Barium, manqan və kadmium üçün konkret paylanma xüsusiyyəti mövcud olmamışdır.
Cədvəl 6.41 WF-a aid ərazidəki çöküntülərdə ağır metal konsentrasiyalarının statistik
xülasəsi (
q/g)
As
Ba
HNO
3
Ba
Fusion
Cd
Cr
Cu
Hg
Fe
Mn
Pb
Zn
Min
4.4
232
386
0.06 32.9 10.7 0.01 16,500 453 5.6 38.6
Maks. 28.1 416 646 0.18
97.6
35 0.12 39,500 698 24.3
96.9
Aralıq
18
326
482 0.13 57 19.1 0.05 25,300 526 15.6 61.5
Orta 17.8
325 489
0.13
59.7
21.2 0.05 26,371 525 15.9 63.4
St Dev
5.2
37
59
0.03
15.9
6.8 0.02 5,434 34 3.5 14.7
% DƏ 29 11
12 20 27 32 36 21
6 22 23