Microsoft Word 1-ci m vzu- fh t snifati

 
186 
1)
 Şəhər  və  yaşayış  rayonlarının  respublikanın  bütün  ərazisində  bərabər 
yerləşdirilməli;  
2)
  Yaşayış  olan  şəhərlərin  böyüməsini  və  iri  şəhərlərin  tikilməsini 
məhdudlaşdırmalı; 
3)
  Şəhərin  əhali  məskunlaşmış  yerlərini  sahəsi  250  ha  çox  olmayan  yaşayış 
rayonlarına ayırıb eni 100 m-dən az olmayan yaşıl zolaqlar salmalı; 
4)
  Nəqliyyatın şəhərdən kənara çıxması üçün şəhər daxili küçələr salmalı;   
5)  Küçələrin  dəmir  yol  xətti  ilə  və  həmçinin  öz  aralarında  kəsişmə  yerləri  eyni 
səviyyədə  ehtiyat  keçidlərilə  əsas  yoldan  50  m-dən  az  olmayan  məsafədə  təmin 
olunmalı; 
6) Şəhərdaxili nəqliyyat yolu yaşayış məntəqələri və sənaye müəssisələri arasında 
sıx əlaqə yaratmaqla şəhər kənarına sərbəst çıxmaq üçün magistral xətlə əlaqələnməli; 
7) Tərtibat və texniki dəmir yol stansiyalarını, mümkün güclü dağıntı zonasından 
kənarda yerləşdirilməli; 
8)  Tramvay  və  trolleybus  parkları iri  şəhərlərdə hissə-hissə  şəhər  ətrafı  yerlərdə 
yerləşdirilməli; 
9)  Parklarda,  bağlarda,  bağçalarda  və  tam  tikilməmiş  meydançalarda,  yanğın 
söndürmək üçün süni su tutumları yaratmalı; 
10)  Mümkün  dağıntı  zonalarında  sənaye  binalarını  maksimum  dərəcədə  az 
mərtəbəli və yüngül materiallardan istifadə etməklə tikməli; 
11) Binaları yanmayan və çətin yanan materiallardan hazırlamalı; 
12) Texnoloji avadanlıqları mümkün qədər açıq meydançalarda yerləşdirməli; 
13)  Mümkün  dağıntı  zonasında  yerləşən  yeyinti  sənaye  binaları  və  qurğuların 
ə
rzaq anbarlarına, radioaktiv tozların və güclü təsirli zəhərli maddələrin keçməsinə qarşı 
tədbirlərin görülməli; 
14) Şəhərlərdə olan hamam və avtomobil yuma  məntəqələri elə qurulmalıdır ki, 
fövqəladə vəziyyət zamanı onlardan istifadə oluna bilsin;  
15)  Anbar  otaqları  zirzəmi  və  yarım  zirzəmilərdə  tikilməli  və  onların  qapı  və 
pəncərələri minimum qədər az olmalıdır.  
 
c.
  Enerji-su və qaz təchizatının layihələşdirilməsi və tikilməsinə olan tələbat 
 
Məlumdur  ki,  bu  göstərilən  kommunal  enerji  sistemindən  biri  kəsilərsə,  bu 
müəssisənin  öz  işini  dayandırmağa  məcbur  edir  və  nəticədə  planlaşdırılmış 
məhsuldarlıq  pozulur.  Bununla  yanaşı  şəhərlər  və  yaşayış  məntəqələrində  insanların 
həyat  fəaliyyəti  pozulur.  Buna  görə  də  göstərilən  sistemlərin  təchizatının  yüksək 
səviyyədə  olması  üçün  onlara  olan  tələbat  da  artıq  olmalıdır.  Bu  tələbatlardan 
aşağıdakıları göstərmək olar: 
1)
 hökmən azı iki mənbədən götürülməli; 
2)
  bu  mənbələr  bir-birindən  kənar  yerləşdirilməlidir  ki,  onlar  eyni  vaxtda 
dağılmasınlar.  (Burada  su  mənbələrindən  biri  yaxşı  olar  ki,  yeraltı  torpaq  sularından 

---

 
187 
istifadə  etməklə  yaradılsın,  bu  həm  də  radioaktiv,  kimyəvi  və  bioloji  zəhərlənməyə 
davamlı olur; 
3)
  bu  mənbələr  öz  aralarında  elə  birləşdirilməlidir  ki,  lazım  olan  vaxt  ehtiyat 
mənbə sistemə rahat qoşula bilsin; 
4)
  mümkün  dağıntı  zonalarında  bu  mənbələr  yeraltı  qoruyucu  çuxurlarda 
yerləşdirilməlidir; 
5)
  hər bir mühüm əhəmiyyətli obyektin özünün bu təchizat sistemlərinin ehtiyat 
mənbələri olmalıdır; 
6)
 obyektlərdə yanğını söndürmək üçün ehtiyat su mənbələri yaradılmalıdır; 
7)
 təchizat  sisteminin  mühüm  əhəmiyyətli  elementləri  mümkün  dağıntı 
zonasından kənarda yerləşdirilməlidir. Bu cür elementlərə aşağıdakılar aiddir: 
a)
 enerji  təchizat  sistemində  -  elektrik  stansiyaları,  idarəetmə  mərkəzləri, 
yüksək gərginlikli elektrik ötürücü xəttləri;  
b)
 su təchizatı sistemində - nasos stansiyaları və təmizləyici qurğular; 
c)
 qaz  təchizatı  sistemində  -  qaz  paylayıcı  stansiyaları  və  magistral  qaz 
kəmərləri. 
8)  təchizat  xətlərində  avtomat  və  yarım  avtomat  ayrıcı  və  bağlayıcı  qurğular 
qoyulmalıdır.  
9)  yeni  təchizat  sistemi  hazırlanarkən  köhnəsini  ehtiyat  mənbəyi  kimi  saxlamaq 
məsləhətdir. 
10)  Obyektlərin  başqa  yanğın  növünə  keçirilməsinə  baxılmalıdır.  Bu  zaman  su 
təchizatından texnoloji proseslərdə maksimum istifadə etmək üçün o dövr etdirilməlidir. 
Suyun zəhərlənməsinin qarşısı maksimum alınmalıdır, obyektlərdə yanğını söndürmək 
üçün  ehtiyat  su  mənbələri  yaradılmalıdır.  Həmçinin  qəza  ehtiyat  boruları  olmalıdır  ki, 
bundan  lazım  gəldikdə  magistral  boru  kəmərlərində  və  obyektin  özündə  istifadə 
olunmalıdır. 
Bundan  başqa  MM  mühəndis-texniki  layihələşdirmə  və  normalarında  hər  bir 
sistem üçün ayrılıqda, çoxlu tələbatlar müəyyənləşdirilmişdir. Lakin bu tələbatların çox 
hissəsi tikinti üçün deyil, istifadə üçün olduğundan biz onlara baxmırıq.  
 
Fövqəladə hallar zamanı obyektin dayanıqlı işinin qiymətləndirilməsinin 
tədqiq olunması və təşkili. 
 
Fövqəladə  hallarda  işin  dayanıqlılığını  yüksəldən  konkret  tədbirləri  müəyyən 
etməkdən ötrü əvvəlcə obyektdə bu sahə üzrə araşdırmalar (tədqiqatlar) aparılır. 
Araşdırma  zamanı  obyektin  istehsal  prosesində  iştirak  edən  bütün  əsas 
elementlərinin  mövcud  vəziyyəti  müasir  silahların  bütün  zədələyici  amillərinə,  ikinci 
amillərə,  habelə  ehtimal  edilən  kortəbii  hadisələrin  təsirinə  davamlılıq  baxımından 
qiymətləndirilib,  təyin  edilir.  Bunda  məqsəd  –  obyektin  istehsal  fəaliyyətində  ən  zəif 
sahələri  aşkara  çıxarmaq  və  onların  etibarlığını,  eləcə  də  bütünlüklə  müəssisənin 

---

 
188 
dayanıqlı  işini  təmin  etmək  üçün  tələb  olunan  mühəndis-texniki,  texnoloji  və  təşkilati 
tədbirləri müəyyənləşdirməkdir. 
 Mühəndis-texniki  tədbirlər  obyektdəki  binaların,  qurğuların,  avadanlığın  və 
kommunikasiyaların  zədələyici  təsirlərə  fiziki  davamlılığını  artırmaq  üçün  görülən 
tədbirlərdir. 
 Texnoloji  tədbirlər  dedikdə  ikinci  zədələyici  amillər  yaranması  ehtimalının 
qarşısını almaq məqsədilə obyektdə texnoloji rejimin dəyişdirilməsi nəzərdə tutulur. 
Təşkilati tədbirlər isə, fövqəladə hallar yaranan şəraitdə obyektdə mülki müdafiə 
qərargahının,  dəstələrinin,  habelə  fəhlə  və  qulluqçuların  ən  səmərəli  fəaliyyət 
qaydalarını müəyyən etməkdən ibarətdir. 
Tədbirlər  iqtisadi  cəhətdən  o  zaman  əsaslandırılmış  hesab  edilir  ki,  onlar  eyni 
zamanda  əmin-amanlıq  dövründə  də  obyektin  qəzasız  fəaliyyətinin  təmin  olunmasına, 
ə
mək  şəraitinin  yaxşılaşdırılmasına  və  istehsal  prosesinin  təkmilləşdirilməsinə  xidmət 
edir. 
Dayanıqlılığın  qiymətləndirilməsi  üzrə  işləri  yerinə  yetirmək  üçün  obyektlərdə 
ə
sas mütəxəsislərdən ibarət aşağıdakı hesabat-tədqiqat qrupları yaradılır ki, bunlara:    
-
  fəhlə və qulluqçuların müdafiəsinin tədqiqi; 
-
  bina və qurğuların dayanıqlılığı; 
-
  sənaye avadanlıqları; 
-
  texnoloji proseslər; 
-
  elektrik, su, qaz və buxar təchizatı; 
-
  maddi-texniki təchizatın tədqiqi;  
-
  sənayenin  dayanıqlı  idarə  olunmasının  tədqiqi  və  həmçinin  kompleks 
tədqiqat  və ümumi işlərin nəticələrini yekunlaşdıran qrup daxildir.  
Zərurilikdən  asılı  olaraq  obyektin  xüsusiyyətinə  əsasən  tədqiqat  qrupları  başqa 
vəzifələri də yerinə yetirə, onların sayı artırılıb, azaldıla bilər. 
Tədbirlərin  həyata  keçirilməsi  prosesində  ən  məsuliyyətli  hal  obyektin  ayrı-ayrı 
elementlərinin  fiziki  dayanıqlılığının  qiymətləndirilməsidir.  Bütün  zədələyici  amillərə 
qarşı  fiziki  dayanıqlılığın  qiymətləndirilməsi  metodikasının  düzgün  seçilməsi 
bütövlükdə obyektin dayanıqlılığının yüksəldilməsinə yönəldilir. 
Belə  araşdırmalar  nəticəsində  iki  cür  plan  tərtib  edilir:  birincisi,  sülh  dövründə 
obyektdə  işin  dayanıqlılığının  yüksəldilməsi  üzrə  tədbirlər  planı  və  ikincisi,  müharibə 
təhlükəsi yaranan dövrdə obyektdə işin dayanıqlılığını artırmaq üzrə tədbirlər planıdır. 
Obyektin  rəhbəri  tərəfindən  təsdiq  edilib  yuxarı  idarələr,  nazirliklərlə 
razılaşdırılandan sonra birinci plandakı tədbirlər obyektin iqtisadi və sosial inkişafı üzrə 
perspektiv planlara, ikinci sənəddəki işlər isə müəssisənin müharibə və sülh dövrü üçün 
mülki müdafiə planına daxil edilir. 
 
FH zamanı obyektin dayanıqlılıq dərəcəsinin  
qiymətləndirilməsi metodikası 

---