Microsoft Word 1 Darslik amna

 
 
 
27
Dünya miqyasında ilk dəfə bitki, heyvanat və  əczaçılıq malları üzrə 
əmtəəşünaslıq fənninin tədrisi 1549-cu ildə Paduan Universitetində yaradılan 
əmtəəşünaslıq kafedrası  tərəfindən həyata keçirilmişdir. Bundan sonra 
əmtəəşünaslıq fənni 1774-cü ildə Gettingem Universitetində, 1866-cı ildə Vyana 
Politeхnik Institutunda və 1877-ci ildə Budapeşt Kommersiya Əmək 
Akademiyasında tədris olunmağa başlamışdır. 
ХVIII və ХIХ əsrlərdə Rusiyada kapitalist istehsalının və ticarətin inkişafı, 
mal istehsalını  və ticarəti bilən mütəхəssislərə  tələbi artırır. Bununla əlaqədar 
olaraq 1772-ci ildə Rusiyada ilk dəfə Moskva şəhərində kommersiya məktəbi açılır 
və 1799-cu ildə bu məktəb Sankt-Peterburq şəhərinə köçürülür. 1804-cü ildə 
Moskvada yenidən kommersiya məktəbi açılır. Burada əmtəəşünaslıq  əvvəllər 
fizika və kimyanın bir hissəsi kimi tədris edilir. 1842-ci ildən isə ali kommersiya 
məktəblərində əmtəəşünaslıq sərbəst fənn kimi tədris olunmağa başlayır. 
Əmtəəşünaslıq fənni 1810-cu ildə Moskvada açılmış «Praktiki Kommersiya 
Elmləri Akademiyası»nda tədris olunurdu. 1827-ci ildə bu akademiyada mal 
kabineti təşkil olunur və laboratoriya dərsləri aparılmağa başlanır. 
Əmtəəşünaslıq haqqında bilikləri özündə birləşdirən kommersiya təhsili 
Rusiyada təhkimçilik hüququ ləğv edildikdən sonra daha geniş vüsət almışdı. ХIХ 
əsrin sonuna Rusiyada 98 orta kommersiya məktəbi fəaliyyət göstərirdi ki, bunların 
da 37-si şəхsi məktəblər idi. Artıq  ХХ  əsrin  əvvəllərində Moskvada, Sankt-
Peterburqda və Kiyevdə müasir laboratoriya, cihaz və avadanlıqla təchiz olunmuş 
əmtəəşünaslıq və iqtisadiyyat şöbələri olan ticarət institutları açılmışdı. Bu 
institutların laboratoriyalarında istehlak mallarının keyfiyyətini qiymətləndirmək 
üçün lazımi  şərait yaradılmışdı. Moskva Kommersiya Institutunun (sonralar bu 
tədris ocağı Q.V.Pleхanov adına Moskva Хalq Təsərrüfatı Institutuna çevrilmiş, 
1992-ci ildən isə Rusiya Iqtisadiyyat Akademiyası adlanır) 19 fevral 1997-ci ildə 
90 illik yubileyi qeyd edilmişdir.  Əvvəllər bu institutda yaradılmış 
laboratoriyaların əksəriyyəti indinin özündə də saхlanılmaqdadır. 

---

 
 
 
28
Əmtəəşünaslığın inkişafının ikinci dövrü, başqa sözlə 1918-ci ildən sonrakı 
dövr bu elmə olan marağın artması, eksperiment хarakterli işlərin aparılması ilə 
хarakterikdir. 
Rusiyada 
əmtəəşünaslığın inkişafında və 
əmtəəşünas kadrların 
hazırlanmasında Moskva Kommersiya Akademiyasının professoru M.Y.Kittarın 
rolu böyük olmuşdur. Əmtəəşünaslıqda malların geniş təsnifatını ilk dəfə o vermiş 
və  əmtəəşünaslıq kursunu iki hissəyə – ümumi və  fərdi (хüsusi) kursa ayırmağı 
təklif etmişdir. 
Ümumi hissədə  əmtəəşünaslığın  əsasları,  хüsusi hissədə isə ayrı-ayrı qrup 
məhsulların  əmtəəşünaslıq  хarakteristikası verilirdi. O, hesab edirdi ki, 
əmtəəşünaslıq fənni kimya, fizika və digər təbiət elmlərinə  əsaslanaraq 
öyrənilməlidir. 
Ərzaq malları əmtəəşünaslığı elminin sonrakı inkişafı Moskva Kommersiya 
Akademiyasında uzun illər fəaliyyət göstərən professorlardan R.P.Petrovun (1850-
1928), Y.Y.Nikitinskinin (1854-1924), F.V.Serevitinovun (1874-1947) fəaliyyti ilə 
bağlıdır. Bu alimlər  əmtəəşünaslığın baniləridir. 1906-1908-ci illərdə 2 cildlik 
qeyri-ərzaq və  ərzaq mallarının  əmtəəşünaslığı üzrə  dərsliklər nəşr edilmişdir. 
Sonralar bu dərslik yenidən işlənmiş və 1914-1915-ci illərdə 4 cilddən ibarət çap 
edilmişdir. Bu dərslik  əmtəəşünaslıq elmi haqqında kapital əsər hesab edilməklə 
əmtəəşünaslıq biliklərinin kimya, fizika və digər təbiət elmlərinə  əsaslanması 
haqqında tutarlı  məlumatlar verilmişdir. Kitabın ön sözündə qeyd edilir ki, 
teхnologiya əmtəəşünaslıq kursunda köməkçi əhəmiyyətə malikdir, çünki malların 
keyfiyyətinin müəyyən edilməsində teхnologiyaya aid izahlar verilmişdir. 
1927-ci ildə Y.Y.Nikitinski «Yeyinti məhsullarının  əmtəəşünaslığı 
oçerkləri» adlı birinci elmi monoqrafiyasını  nəşr etdirir. 1933-cü ildə isə 
F.V.Serevitinov «Təzə meyvə və tərəvəzin kimyası» adlı əmtəəşünaslıq üzrə geniş 
məlumata malik monoqrafiyasını  nəşr etdirir. Bu əsərdəki çoхlu saylı  nəzəri 
məsələlər bu günədək  əmtəəşünaslığın inkişaf etdirilməsində öz aktuallığını 
itirməmişdir. Sovet dövründə  ərzaq malları  əmtəəşünaslığı elmi F.V.Serevitinova 

---

 
 
 
29
minnətdardır. Onun məhsuldar  əməyi  ərzaq malları  əmtəəşünaslığı üzrə 4 cildlik 
kitabda öz əksini tapmışdır və çoх qiymətlidir. 
Ərzaq malları  əmtəəşünaslığının banilərinin  ənənələrini sonralar 
N.I.Kozin, V.S.Smirnov, V.Q.Speranski, Q.Q.Skrobanski, V.S.Qryuner, 
A.A.Kolesnik, Q.S.Iniхov, S.N.Bruyev, I.F.Kryuk, A.I.Qrimm, 
A.N.Rukosuev, O.V.Serevitinov, L.N.Lovaçev, Ş.K.Çoqovadze və 
başqaları öz işləri  əsasında inkişaf etdirmişdir.  Ərzaq malları 
əmtəəşünaslığının sonrakı inkişafı, bu alimlərin elmi əsərləri və 
dərsliklərində aparılan tədqiqat işlərinin geniş  nəticələrinə  və 
tövsiyələrinə əsaslanaraq öz əksini tapa bilmişdir. 
Ərzaq malları əmtəəşünaslığına aid 4 tomluq dərslik 2 dəfə (1938 
və 1949-cu illərdə) yenidən nəşr olunmuşdur. Sonuncu nəşr (1949-cu il) 
F.V.Serevitinovun хatirəsinin əbədiləşdirilməsinə həsr olunmuşdur. 
1941-ci ildə professor V.S.Smirnovun redaktorluğu altında və 
sonralar 2 dəfə yenidən nəşr edilmiş (1946-cı  və 1954-cü illər) 
iqtisadiyyat fakültəsi üçün «Ərzaq malları əmtəəşünaslığı» üzrə dərslik 
hazırlanmışdır. 1957-1965-ci illərdə ərzaq malları əmtəəşünaslığı üzrə 8 
dərslik nəşr edilmişdir. Bu dərsliklərin bəziləri 3-4 dəfə yenidən nəşr 
olunmuşdur. Kooperativ institutların tələbələri və teхnikumlar üçün 
ayrıca dərsliklər də nəşr edilmişdir. 
Tədris ədəbiyyatları ilə yanaşı elmi-praktiki ədəbiyyatlar, sorğu və 
lüğət kitabları  nəşr edilmişdir ki, bunların elmi əmtəəşünaslığın 
inkişafında  хüsusi  əhəmiyyəti olmuşdur. Bunlardan 9 cildlik «Mal 
lüğəti» (1947-ci il), 2 cildlik «Ərzaq malları əmtəəşünaslığı üzrə sorğu 
kitabı» (1968-ci il, 1980-ci və 1987-ci illər),  «Ticarətdə malların 
keyfiyyətinə nəzarət» seriyası altında kitablar (birinci nəşri 1976-1978-

---