Microsoft Word 8 Azerb dili ve edebiyyati bolmesi
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 9,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- YUSİF SƏMƏDOĞLU YARADICILIĞINDA ƏDƏBİ MƏTN YADDAŞI Leyla ƏLİYEVA
- İSA MUĞANNANIN "İDEAL" ROMANINDA İCTİMAİ KONFLİKT Günel PƏNİYEVA
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
911 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan YUSİF SƏMƏDOĞLU YARADICILIĞINDA ƏDƏBİ MƏTN YADDAŞI Leyla ƏLİYEVA Sumqayıt Dövlət Univesiteti aliyevaleyla74@mail.ru AZƏRBAYCAN Müasir ədəbi mətnləri şərh edərkən özündə ictimai dünyagörüşü daşıyan mətnlər və mətn ənənəsindən çıxış etmək vacib məsələlərdəndir. Bu mənada ədəbi şərhdə bir mətn həmişə digər mətnlə və ya mətn ənənəsi kontekstində şərh olunur. Mətnin şərh olunduğu mətn kontekstini sonsuz genişləndirmək olar və bu sonsuzluğun ölçüsü mətn mədəniyyətinin sərhədsizliyi ilə üst-üstə düşər. Mətnin əsas əlamətlərindən biri də məhz özündən sonrakı mətnlərin kodu, əsası, bazası olmasıdır. Ədəbi variantyaratmada janr yaddaşı, süjet yaddaşı, ədəbi forma yaddaşı, obraz və vəziyyət yaddaşından istifadə mühüm funksiya daşıyır. Azərbaycan nəsrinin görkəmli nümayəndəsi Yusif Səmədoğlu da öz yaradıcılığında yaddaş faktoruna üstünlük verən yazıçılardan biridir. Belə ki, müəllifin mürəkkəb kompozisiyası ilə seçilən hər iki romanının mətnlərinin yaddaş strukturunda təqdimi nəzərə çarpır. Həm “Qətl günü”, həm də “Deyilənlər gəldi başa..” romanlarında təhkiyəçi-qəhrəmanlar öz daxili dünyası, şəxsi yaddaşı ilə iç-içə təqdim olunur. Bu əsərlərin qəhrəman və personajları daima öz keçmişlərindən, yaddaşlarına yığılıb qalmışlardan, xatirə və artıq ötüb-getmiş anlardan bəhs etmək, bütün bunları oxucuya nəql etmək vəzifəsi daşıyırlar. Bu da bədii mətndə hadisələrin öz gerçək xronoloji ardıcıllığından uzaqlaşmasına, hadisələrin ənənəvi əvvəldən sona doğru gedişatına əks düzümünə səbəb olur. Yusif Səmədoğlunun roman və hekayələrin- də ədəbi mətn yaddaşı qarımıza iki şəkildə çıxır. Birincisi, mətn mədəniyyətinin sərhədsizliyi amili ilə əlaqədar olaraq, müəllifin istənilən mətni özünəqədər mövcud mətnlərlə müəyyən bağlantı qura bilir. Bu özünü mətnin müxtəlif qatlarında büruzə verə bilir. Məsələn, “Qətl günü” romanında istər mifoloji, istər etno-psixoloji yaddaş vasitəsilə ilə daha qədim mətnlərlə əlaqələrin qurulmasının şahidi oluruq. Hətta bu bağ “Oğuz xaqan” dastanına qədər gedib çıxır. “Qətl günü” romanında dünyadakı bütün yaradılışları fövqəltəbii, qeyri-adi, fantastik şəklə salmaq funksiyası daşıyan mif ilə dünyada baş vermiş real hadisələrə əsaslanan tarixi həqiqətlər sintez olunur. Yusif Səmədoğlunda mifopoetik düşüncənin sahəsinə düşən miflər öz ilkin başlanğıcında olduğu kimi “təmiz” deyil, bu miflər saf irreal strukturunu real, məntiqəuyğun çalar və rənglərə bürünməklə qismən pozmuş olur. Mifopoetik qat bu romanın əsas məğzini təşkil edir, əsasən arxetip və motivlərlə gerçəkləşir. Məhz bu arxetip və motivlər vasitəsilə başqa müəllif mətnləri ilə əlaqələr qurulur. Yusif Səmədoğlu yaradıcılığında ədəbi mətn yaddaşının digər bir forması isə, müəllifin öz mətnləri arasındakı münasibətlərdə özünü göstərir. Müəllifin roman və hekayələri arasında qəribə bir bağlantı var, bu mətnlərin demək olar ki, böyük qismi biri digərinin əvvəli və sonu kimi çıxış etmək qabiliyyətinə malikdirlər. Bu bağlantı bəzən bir mətnin personaj və obraz- larının digər mətndə qarşımıza çıxması ilə xarakterizə olunur. Məsələn, feldşer Mahmud həm “Qətl günü” romanının, həm də “İncə dərəsində yaz çağı” hekayəsinin əsas personajlarından biridir. Yusif Səmədoğlunun müxtəlif əsərlərinin bir-biri ilə mətnlərarası münasibətlərdə olma- sını təmin edən məqamlardan biri də, onun roman və hekayələrində sənətə bağlılıq, ictimai nöqsanların tənqidi, milli tarixi yaddaşa sadiqliyin, Azərbaycançılıq düşüncəsinin fəal yazıçı mövqeyindən bədii təcəssümünün güclü olmasıdır. Bu fikir yazıçının romanları, ”220 nöm- rəli otaq” (1960), ”Qalaktika” (1973) kitablarındakı hekayələri, bir qədər sonra çap etdirdiyi ”Astana”, ”İncə dərəsində yaz çağı” hekayələri haqqında da keçərlidir. Mövzuları, əsərlərinin quruluşu, mənzərə və obraz yaratma ustalığı, hadisələrin simvolik-məna yükünün qabartmaq bacarığı, vətənpərvərlik və insana məhəbbət duyğularının birbaşa ifadəsi şüuraltı qata enməklə III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
912 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan təsvir orijinallığı nümayiş etdirən Y.Səmədoğlunun dil və üslub xüsusiyyətləri, fərdi yaradıcı- lıq keyfiyyətləri ilə seçilən bir nasir kimi yetişdiyini sübut edir. Yusif Səmədoğlunun müxtəlif əsərləri arasında mətn bağlantılarının mövqeyinin müəyyənləşdirilməsi, yazıçının bütöv yaradıcılığının mahiyyətini bir daha dərindən tanımağımıza kömək edə bilər.
İSA MUĞANNANIN "İDEAL" ROMANINDA İCTİMAİ KONFLİKT Günel PƏNİYEVA ADPU
gunelpeniyeva@mail.ru AZƏRBAYCAN
sosioloq, bir filosof-tarixçi kimi, ictimai-siyasi dəyişikliklərin, mənəvi-psixoloji amillərin köklərini araşdırmışdır. ”Məhşər” öz elmi-fəlsəfi dərinliyi ilə daha uzaq tarixə baş vurmaq üçün onun görücülük qabiliyyətini gücləndirmişdir. "İdeal”da ictimai konflikt çox güclüdür. Həqiqi kommunist tərbiyəsi ilə böyümüş gənc Səmədin qarşısında çox böyük maneələr durur. Kəndə gəlib işə başladığı ilk gündən elə böyük çətinliklərlə, hər gün, hər saat, hər dəqiqə elə ağır və bəd xəbərlərlə, dəhşətli və anlaşıl- maz müəmmalarla, el malına həris düşmən qüvvələrlə qarşılaşır ki, onun bu çətinliklərə necə dözəcəyini, bunlara necə tablaşacağını, bunlarla necə mübarizə aparacağını, öz ürəyinin, vicdanının tələbləri əsasında necə işləyəcəyini, məsələləri necə həll edəcəyini fikirləşdikdə az qala oxucunun nəfəsi təngiyir. Rayona çatan kimi, sevgilisini əmisi evində gəlin görməsi, ata yadigarı köhnə evlərini gözləri önündə Əlləzoğlunun yandırması, əmisi ilə barışmaq üzrə ikən gözünün qabağında Sultanın Gülgəzi zorlaması hələ bir yana, Səməd əmisinin idarəçilik işlərində geriyə doğru dəhşətli dönüş görür: illərlə Qudalılara qarşı mübarizə aparan əmisi indi Qudalıları iş başına gətirmiş, kolxoza rəhbərliyi onlara tapşırmışdır. Qudalı Rəhim kolxoz sədri olan kimi, əsas vəzifələri — mühasibliyi də, fermanı da qudalılara tapşırmışdır. Rəhim kişi sədr olan kimi, vaxtilə xalq düşməni çıxarılmış qardaşı Məhəmmədin intiqamını almağa başlayıb, kolxozçuların əmək haqqını ləngidir, onları dövlətdən narazı salır, gizli yolla kolxozu dağıtmağa çalışır. Təbiətən əyriliyə, soyğunçuluğa, el malına həris olan, faktiki olaraq Sovet hökumətinə düşmən mövqe tutan Qudalıları Sultan niyə birdən-birə iş başına gətirmiş, kolxozun ixtiyarını onlara vermişdir? Məlum olur ki, bütün bunlar Mirqəzəb — Dudiyev xətti ilə bağlıdır və Sultan artıq əvvəlki Sultan deyildir. Səməd rayona qayıdana qədər əmisini başqa cür tanıyırdı: Sultan canını, həyatını, ailə səadətini xalq işinə, ictimai işə qurban vermiş bir kommunistdir. Əyriliyin, tüfeyliliyin, saxta- karlığın düşmənidir, kasıb, yoxsul, həqiqi zəhmət adamlarının pənahı, arxasıdır. Ədalət, qanun naminə hətta çox böyük vəzifə sahibləri ilə üz-üzə gəlməkdən, toqquşmaqdan, vuruşmaqdan çəkinməmişdir. Böyük vəzifə sahibi Mirqəzəb bir tərəfdən onu əməyinə görə yüksək qiymət- ləndirməli, döşündən ulduz asmalı, digər tərəfdən, onu Dudiyev xətti ilə izləməli, məhv etmə- yə çalışmalı, onun keçmişi və İrandakı qardaşları haqqında material toplamalı olsa da, Sultan öz təmizliyi, işgüzarlığı, möhürlü inventar ev əşyaları, boz kiteli ilə kristal partiya işçisi kimi ləkəsiz və təmiz yaşamışdır. "İdeal” sosial-psixoloji bir əsər kimi XX əsrin ikinci yarısında yaranmış Azərbaycan nəsrinin ən qiymətli nümunəsidir, həqiqi ədəbi hadisədir. “İdeal” İsa Muğannanın yaradıcılığında ayırıcı zolaqdır. Buna nəzərən onun yaradı- cılığı üç mərhələyə bölünür. “İdeal”a qədərki mərhələ, “İdeal” və “İdeal”dan sonrakı mərhələ.
Yüklə 9,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|