Microsoft Word 8 Azerb dili ve edebiyyati bolmesi
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 9,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- ALINMA SÖZLƏRİN İŞLƏNMƏ FORMALARI Nigar MİKAYILOVA
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
903 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan göstərir. Müşfiq ilk şeirlərində 1-ci misrada atalar sözü verirdisə, ondan sonra mütləq bir hik- mətli fikir deməyə çalışırdı. Bu səpkidə yazması şairin şifahi ədəbiyyatdan bəhrələnməsinin sübutudur.
Çox
zaman sərsəri küləklər bixəbər
Bir
yaxın dost kimi qapımı döyərlər,
Küləklər,küləklər,bəstəkar küləklər,
Dünyanı dolaşan bəxtiyar küləklər. Müşfiqin “Küləklər” şeirinin poetikası o qədər güclüdür ki, burada dilin istər fonetik, istər leksik, istərsə də sintaktik səviyyəsi üzrə üslubi fiqurların zənginliyini aydın görə bilirik. Müşfiq eyni zamanda aşıq ədəbiyyatını da yaxşı bilmiş, onun realist üslubundan, rən- garəng növlərindən, şəkli xüsusiyyətlərindən, təşbeh və bənzətmələrindən bütün yaradıcılığı boyu bəhrələnmişdir. Müşfiqin aşıq şeirinin qoşma və gəraylı növlərindən istifadə edərək yazdığı 20 dən çox əsəri bizə gəlib çatmışdır.”Eşqim”, ”Kimidir”, ”Ayrılıq”, ”Sənə qurban”, ”Söylə”, ”Məhəbbət”, ”Dilbər”, ”Küsmərəm” məhz bu şeirlərdəndir.
Mən ki bilməz idim nədir məhəbbət,
Bu
sirri sən mənə anlatmadınmı?
Dünyaya sığmayan şair könlümü
Köksümdən çıxarıb oynatmadınmı? Nümunədəki “n” və ”m” sonor samitlərinin növbəli ahəngi şeirə xüsusi axıcılıq, melodiya gətirib.
Eşqimin səhəri bir ilk bahardır. Ona
könül verən nə bəxtiyardır,
Fikrim-hissim təzə gülşən kimidir. Bu parçada isə “n” və ”r” samitlərinin normativliyi nəzərə çarpır.
Yenə o bağ olaydı, yenə yığışaraq siz, o bağa köçəydiniz
Yenə o bağ olaydı, səni tez-tez görəydim, qələmə söz verəydim
Hər gün bir yeni nəğmə, hər gün bir yeni ilham,yazaydım səhər,axşam
Arzuya bax, sevgilim! Tellərindən incəmi? Söylə, ürəyincəmi? Bu strukturda “-mi 4 ” sual ədatının qoşulduğu sözlərin ahənginə uyğun olaraq digər sözlərdəki “m” samitinin alliterasiyasını zəruriləşdirir. Bundan başqa şeirdə “y”, ”d” samitlə- rinin təkrarı şeirin ahəngdarlığını artırıb.
Nigar MİKAYILOVA Qafqaz Universiteti nigar2292@gmail.com AZƏRBAYCAN
Aparılan araşdırmaların nəticəsində demək olar ki,son bir neçə ildə dilimizə 300-dən artıq alınma söz daxil olmuşdur.Nazirlər Kabineti yanında Terminologiya Komissiyasının sədr müavini Sayalı Sadıqovanın verdiyi məlumata əsasən: "Müxtəlif elm sahələri , xüsusən də informatika,texnologiya sahəsi ilə bağlı dilimizə yeni sözlər daxil olub.Bəzi sənaye məhsulları müxtəlif ölkələrdən idxal edildiyinə görə , bu sahədən də yeni sözlər dilimizə da- xil olub.Dilə daxil olan yeni sözlər arasında ümumişlək sözlər , demək olar ki, yoxdur."
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
904 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan Dilə daxil olan yeni sözlər həm dilin öz daxili imkanları hesabına,həm də alınma sözlər hesabına yaranır.Həmin alınma sözlərin bir qismi bizim nitqimizi zənginləşdirir,onu dəqiq, səlis və ifadəli hala gətirir.Ancaq onu qeyd etmək yerinə düşər ki,alınmalardan yerli-yersiz istifadə etmək həm dili , həm də nitqi korlamağa gətirib çıxarır. Alınma sözlərin bir qismini,daha doğrusu,əksəriyyətini elmin müxtəlif sahələrinə aid olan terminlər təşkil edir.Elmin, təhsilin inkişaf etməsi yeni-yeni anlayışların ortaya çıxmasına səbəb olur.Milli təhsilimiz Beynəlxalq Təhsil Sisteminə inteqrasiya etmişdir.Bunun nəticəsi olaraq,dilimiz yeni təhsil terminləri ilə zəngiləşmişdir.Ancaq Bir sıra termin və anlayışlar var ki,Onlar Azərbaycan dilinin leksikasında tam öz yerini tutmamışdır. Alınma sözlərin bir çoxunun dilimizdə qarşılığı var.Ancaq,bu nitqdə alınma sözlərdən qaçmağa əsas vermir.Alınma sözlər dilimizi zənginləşdirir,fikrin dəqiq,ifadəli çatdırılmasına yardımçı olur. "Dil statik qala bilməz,bir şeyin statik halda dəyişməz qalması onun ölümü hesab olunur.Dil daima inkişaf edir,cəmiyyətə tam xidmət edə bilməyən,onun inkişafından geri qalan sözlər dildən çıxır,yeniləri onları əvəz edir.Lakin bu proses bir-birini gözləmir, yəni, yeni söz köhnə məhv olandan,sıradan çıxandan sonra yox, hələ dilə az da olsa xidmət etdiyi dövrdə yaranır və ünsiyyət vasitəsinə çevrilir." Bilindiyi kimi dilimizdə olan sözlər mənçəyinə görə 2 qrupa bölünür: Əsl Azərbaycan sözləri və alınma sözlər. Və bunu da qeyd etmək yerinə düşər ki,dilimizdə olan sözlərin böyük əksəriyyəti,xüsusilə say ("sıfır","həşdat","milyon","milyard" istisna olmaqla) , əvəzlik və feillərin hamısı Azərbaycan mənşəlidir. Dilimizdə işlənməkdə olan pomidor sözünün rus dilindən alındığına şübhə yoxdur. Tə- əccüblü burasıdır ki, həmin söz rus dilinə italyanlardan keçmişdir. İtalyanların dilində pomi- dor sözü vaxtilə iki sadə və müxtəlif mənalı pomi (qırmızı) və doro (alma) sözlərinin birləş- məsindən alınmışdır, yəni qırmızı alma. Həm bizim dilimizdə, həm də rus dilində karandaş sözünün işləndiyini hamımız bilirik. Keçmişinə görə karandaş mürəkkəb sözdür. O, qara və daş sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Vaxtilə ruslar karandaş ixtira edildiyi zaman bizim dilimizdən qara daş ifadəsini götürərək işlətmişlər. Həmin sözlərdən alınan söz onların dilində yeni məna vermişdir. Dünyada elə bir dil yoxdur ki, onun lüğət tərkibində bu və ya digər dərəcədə alınma sözlər olmasın. Bütün dillərdə alınma sözlərə təsadüf edilir. Eyni zamanda bir sıra dillər dolayı yol- larla öz sözlərini başqa dillərə verir. Söz götürmə və söz vermə ancaq bir-birilə qonşuluqda və münasibətdə olan dillərə deyil, uzaq dillərə də aiddir. Bəzi sözlər başqa dillərdən gələrkən dilimizdə öz ilk mənalarında deyil, yeni mənada işlənir. Məsələn,"azar" sözü fars dilində azurdən felinin köküdür. Həmin dildə o, təhqir, qəm, qüssə mənalarında işlənir. Bizim dilimizdə isə azar sözü xəstəlik mənasını verir. Azərbaycan dilində işlənən bəzi alınma sözlərin necə yazılması məsələsi də problem olaraq qalmaqdadır.Bu gün də dilimizdə işlənən bəzi alınma sözlərin bir neçə yazılış for- masına rast gəlirik.Kütləvi informasiya vasitələrində bir sıra terminlər, təşkilat, telekanal adları gah ingilis, gah da Azərbaycan dilində yazılır.Bilindiyi üzrə,hal-hazırda əsrimiz "Texnologiya əsri"dir və bu əsrin tələbindən irəli gələn "facebook", "twitter", "online" və s. sözlərbuna mi- sal ola bilər. Maraqlıdır, bu tipli sözlər necə yazılmalıdır? Məsələyə münasibət bildirən Azər- baycan Milli Elmlər Akademiyasının Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun elmi katibi,filologiya elmləri doktoru İlham Tahirovun qənaətinə görə,bu kimi sözlərin yazılışı ilə bağlı hələ tam qəti fikir yoxdur:"Bəzən Avropa mənşəli həmin sözlər tələffüz formasına əsaslanaraq yazılır.Bu sözlərin yazılış forması seçilərkən səslənmə əsas gətirilir.Amma əvvəlki illərdə də dilimizə bu tipli sözlər keçib.Azərbaycan əlifbasında "w" hərfi olmadığından bu hərflə yazılan sözləri biz tələffüz edildiyi kimi yazmalıyıq.Əksər dilçilərin də fikrincə,alınma sözün orijinaldakı kimi yazılışı normal deyil.Hər bir alınma söz dilimizə uyğun olaraq yazılmalı və tələffüz edilməlidir.Əgər dilimizin qayda-qanunlarını başqa dilin qayda-qanunları ilə qarışdırsaq, onda Azərbaycan dili inkişaf edə bilməz."
Yüklə 9,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|