Microsoft Word Adilli Ayt?kin 869M. docx

51 

 

bilavasitə    modanın  strukturundakı  dəyər  və  müasirliyə  əsaslanır.  Beləliklə,  moda 

yalnız indi modalı  olduqda qəbul edilir.  

 

Bütün  bu  deyilənlər    heç  də  o  demək  deyildir  ki,  modalı  innovasiyalar  əsaslı 

texniki və digər  innovasiyalarla müşayət edilə bilməz. Sonuncu elmlər  ya da  modalı 

standart  və  obyektlərdə  dəyişilmə    faktoru  surətində  iştirak  edir.  Bu  arada  modalı 

innovasiyalara xas  olan müxtəlif  nümunələrin “keçmişə  tulanması” bu nümunələrin 

real dəyişməsini stimullaşdırır. 

Modalı      innovasiyalar,  geniş  məlum  olan  mənəvi    köhnəlmə  hadisəsi  ilə  sıx 

ə

laqədədədir.  Əslində  moda  və    modalı  innovasiya  mənən  köhnələn  bir  medalın  iki 

tərəfidir:  fiziki  aşılanmadan  əvvəl  məmulatın    modalı  standartlar  və  obyektlərinin 

potensial    innovasiyalar  ilə  əlaqəsi  köhnəlir.  Qeyd  etmək    lazımdır  ki,    modalının 

köhnəlməsi  mənəvi  köhnəlmənin  müxtəlif    görünüşlərindən  biridir,  onları  çox  vaxt 

qeyri-modalı  innovasiyalar müşahidə edirlər. 

 

 

2.3.Modanın bəzi səciyyəvi xassələri 

 

Moda həmişə və hər  yerdə  olmuşdur, olub və  ya  o da  yalnız müəyyən tarixi 

dövrün  və  mədəni    yayılma    sahələrinin  mənsubiyyətini  təşkil  edir.  Sosial 

nizamlanmanın qeyri-modası və antimodanın formaları  hansılardır? Bu və  ya digər 

sualların    cavablandırılmasına  cəhd  göstərək.  Bununla  əlaqədar  olaraq    modanın 

özünün    sərhədlərinin  cizgisini  çəkək  və  onun  bütünlükdə  sosial    nizamlama 

sistemində yeri haqqında təsəvvürü dərinləşdirək.  

Bununla  yanaşı  daha  bir  məsələni  həll  edək,  modadan  başqa    heç  nədən  

danışılmaması  fikrini  dağıdaq.  Məlumdur  ki,  tədqiqatçının  gözləri  qarşısında    hər 

hansı  predmetin öyrənilməsinə  dair  məsələlər    cəmləşir, bu  məsələ  elə  bir  dərəcəyə 

çatır  ki,    bütün  qalan    reallığın  qarşısında  sədd  çəkilir.Aşağıdakı  fikirlərdə    təkcə 

modanın  olması  haqqında  deyil,  həm  də  modaya  adi  və  ya  onun  əksinə    olan 

söhbətlər gedəcək.  

---

52 

 

Sosial  sistemlərin  bəzi  səciyyəsi  xassələrində    modanın  fəaliyyətini  nəzərdən 

keçirək:  

1.Dinamik;  cəmiyyət  dəyişikliyə  cəhd  göstərir,  bunları  həyata  keçirir,  kifayət  

qədər yüksək innovasiyalı potensiala malik olur.  

2.Açıqlıq;  Cəmiyyət  digər  cəmiyyətlərlə  müxtəlif    kontaktlara  cəhd  göstərir, 

bunları həyata keçirir, kommunikasiya vasitələri və kanallarına nail olur.  

3.Artıqlıq;  Cəmiyyətin  maddi  və  mənəvi    rifahını    tirajlayan  sistem  vardır. 

Özləri arasında rəqabətdə  olan müxtəlif nümunələrin artığından  fərdlər, qruplar və 

ya kütlə (qrup) tərəfindən  istifadə üçün seçilməsinin  mümkün olması.  

4.Sosial diferensiya və mobillik; Sosial cəhətdən  cəmiyyət eyni deyildir,  onlar 

müxtəlif  siniflərə  və  digər    sosial  qruplara  bölünmüşdür.Lakin  təbəqədən  fərqli  

olaraq bu ictimai  qrup arasında bölünməmişdir.  

Yuxarıda  göstərilən  bir-birinin  tərəfini  saxlaya,  mədəni  nümunələrindən 

qarşılıqlı istifadə  edə bilirlər,  bunların şaquli və üfüqi sosial mobilliyi  vardır.  

Cəmiyyətdə modanın olmaması:  

1.statiklərdə;  

2.qapalılıqlarda; 

3.varlığın və mədəni nümunə dəstinin ciddi  məhdudluğu;  

4.sosial cəhətdən həmcins və ya əksinə sərt  ierarxiya ilə təsbit olunmuş sosial 

qrup, bunlar  arasında fərdlər və mədəni nümunələrin sərbəst  mübadiləsi ola bilməz.  

Alman    sosioloqu  F.Tennis  (1855-1936-cı  illər)    uyğun  “ictimai”  tipin 

(Gemeinschaft)  hissiyyat  əsasında  olduğunu  qeyd  etmiş    və  “cəmiyyət”lə  idrak  

ə

sasında olanları qarşı-qarşıya qoymuşdur.  

Fransız  sosioloqu  E.Dyurkqeym  (1858-1957-ci  illər)  bu  tipi  mexaniki 

həmrəyliyi olan cəmiyyət kimi şərh  edilmişdir.  

Qeyd etdiyimiz kimi tarixi moda adətən   inkişaf  etmişdir. Adam Smit bu iki 

nizamlamaları   öz   aralarında   müqayisə  etmişdir.  Lakin  Fransız   sosioloqu Qabriel 

Tard moda və adətin müqayisəli  təhlilinə dair öz dəyərli  nəticələrini bildirmişdir. Q, 

qeyd edir ki,  adət və modanın mahiyyəti  bir-birini əvəz edən vasitə və təqlid etmə  

---

53 

 

formasıdır. Bu  onunla izah edilir ki, əsas sosial  proses ilə təqlid  etmənin universal 

ə

həmiyyəti  vardır.  

Sosioloji  nəzər-nöqtəsindən  ənənə  sosial    stereotipli  davranış  üsulunun  irsən 

keçməsi və  bunların üzvləri üçün vərdişdir.  

Ə

nənə bir çox mühüm sosial funksiyaları  yerinə  yetirir:  

-

  fərdiçilərin  müəyyən  sosial  və  mədəni    təcrübəsinin ünsiyyət    vasitələrinə 

xidmət edir. (sosiallaşdırma funksiyası);  

-

  bu  təcrübəni    cəmiyyət  və  ya  qrup  çərçivəsində    nəsildən-nəsilə  ötürür 

(mədəniyyətin translyasiya  funksiyası);  

-

  fərdiçilərin davranışını nizamlayır (sosial nəzarət  funksiyası);  

-

  sosial və daxili biliyə tərəfdarlıq göstərir (sosial inteqrasiya funksiyaları) ; 

-

  real  və  həm  də  xəyalda  olan  sosial  münasibətlər    və  müxtəlif  obyektləri 

işıqlandırır (sakralizasiya funksiyası).  

Ə

nənə ilə modanın ümumiliyi nədədir?  

Ə

nənənin  ümumi  qəbul    edilməsi  bütünlükdə  bütün  cəmiyyəti,  eyni  zamanda 

ə

hatə  edir,  modada  isə  tam  və  eyni  zamanda    baş  vermir.  Beləliklə  də    modanın 

bədnam “tiraniyası”  adətən tiraniya kimi hiss olunur, lakin bunun  hansısa hökmran 

tərəfindən qəbul olmaması söylənilir.  

Ə

nənədə  olduğu  kimi  modada  bu  və  ya  digər    dərəcədə  mədəni  nümunələrin 

standart stereotipləri  yaranır. Bununla belə ənənə ilə moda ən mühüm  bir  dəyərdisə, 

ə

nənə əvvəlki nəsillərdən qəbul edilmiş əsas keçmişdir.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Примечание [IA1]:  

Примечание [IA2]:  

Примечание [IA3]:  

---