Microsoft Word Adilli Ayt?kin 869M. docx

54 

 

FƏS L III. MODANIN  STEHSALÇIDAN  STEHLAKÇIYA VƏ ƏKS NƏ 

OLAN KOMMUN KAS YASI 

 

3.1. Sosial sahələrin proseslərinin istiqaməti 

 

Çoxlu  sayda  informasiyanın  əmələ  gəlməsi,  inkişaf  etdirilməsi  və  bunlann 

yayılmasına  xidmət  göstərən  kütləvi  kommunikasiya  vasitələrinin  rolu  böyükdür.Belə 

kütləvi  kommunikasiya  vasitələri  informasiyanın  yüksək  sürətlə  tirajlaşdıraraq  istənilən 

məsafəyə tez bir zamanda çatdıra bilir. 

Bu  prosesin  başlanmasına  XV  əsrdə  Avropada  ixtiraçı  Qutenberq  I  tərəfindən 

yaradılan ilk çap maşnı mühüm təsir göstərə bildi. 

Ə

sas  mədəni  nümunələrin  surətində  müəyyən  ənənələr,  adətlər,  stillər,  sosial  və  

normalar,  dəyərlər  və  i.  a.  toplanmışdır.  Məsələn,  modanın  tez-  tez  dəyişməsi  və 

müxtəlifliyinə  baxmayaraq  Avropa  kostyumu  uzun  müddət  ərzində  onu  digər 

regionlardan fərqləndirən stil əlamətlərinin vahidliyini saxlamışdır.Çoxsaylı müxtəlif, 

eləcə  də,  avtomobilin  məlum  modifikasiyalarına  baxmayaraq  onun  stil  bazasının 

xassəsinin  kökündən  dəyişməsinə  nadir  hallarda  baxılır.Hətta  çox  dəyişən  məmulat 

olan geyim və avtomobil oz əsas xüsusiyyətlərini stabil saxlayırsa, demək bu hal çox 

sayda digər məişət əşyalarına da aiddir. 

Beləliklə, standart və obyektlərin sferasında əsas mədəni nümunələr modada da bir 

daimilik  (atribut  dəyərləri  ilə  yanaşı)  elementini  xarakterizə  edir.Bununla  belə, 

modalı  standart  və  obyektlər  arası  kəsilməz  hərəkətdə  olduğu  kimi  qəbul  edilir,  bu

heç də optiki  yanlış deyildir.Real fikri aşkar etmək və modalınizamlamanın ümumi 

sistemində  modanın  dəyişməsinin  nizamlanma  mexanizmini  şərh  etmək  çox 

vacibdir. 

 

 

3.2. Məmulatların innovasiya yeniliklərinin təsnifatı 

 

Mədəni  nümunə  dəbə  düşərək  (moda  standartı)  pərəstişkarların  maksimumunu 

ə

hatə  edir.  Moda  eyniliyi  Blumer  qeyd  etdiyi  kimi,  müsbət  rol  oynayır,  müasir 

---

55 

 

ş

araitlərdə  müvazinət  yaradır,  müxtəlif  mədəni  nümunələr  bir-biri  ilə  rəqiblik 

edir.Bütün  bunlara  əlavə  etmək  olar  ki,  modanın  müxtəlifliyi  qlobal  cəmiyyətlər 

arasında əlaqələrin inkişafına və qarşılıqlı anlayışa səbəb olur, bu da hal-hazırda ən 

ə

sas problemdir. 

Məhz  onunla  yaradılan  eyniliyə  görə  modanı  çoxvaxt  standartizasiyada  və  eyni 

zövqlərin təsdiq edilmasində təqsirləndirərak tənqid edirlər. Bu məsələyə görə qeyd 

etmək  lazımdır  ki,  mədəni  nümunələrdə,  həyat  tərzində,  gündəlik  davranışda 

eyniliyin müəyyən dərəcəsi olmasa  sosial həyat mümkün olmazdı. Bəzi şəxslər tələb 

edir  ki,  hər  bir  fərdi  şəxs  gündəlik  hayatın  problemlərinə  “yaradıcılıq”  cəhətdən 

yanaşsın  və  hansı  paltarı  na  vaxt  geyindiyini,  ev  əşyalarından  nə  aldiğını,  və  s. 

sərbəst həll etsin. Əgər belə insanlar əmindir ki, kostyumu və ya şlyapanı onlar özü 

seçiblərsə,  əgər  onlar  hər  gün  yenidən  çəngəli  orijinallöqla  necə  tutmasını 

yardıcılıqla  həll  edirsə,  eybi  yoxdur.  Real  hayatda  normal  şəxsiyyət  cəmiyyət 

tərəfindən  təqdim  edildiyi  nümünələrin  seçilməsini  cəmiyyətin  və  sosial  qrupların 

təsiri  altında  həyata  keçirdir.  Bəzi  inventarlaşdırılmış,  mənimsənilmiş  mədəni 

nümunələr  məişətdə  fəaliyyəti  nizama  salaraq  gündəlik  vərdişlərə    çevrilir, 

avtomatik 

xasiyyət 

daşıyır 

və 

şə

xsiyyətin 

yaradıcılıq 

potensialının 

mobilləşdirilməsini təlab etmir, onu ciddi məsələlarin həll edilməsi üçün azad edir. 

Moda  ilə  təqdim  edilmiş  standartlardan  imtina  çoxvaxt  adətlə    və  ya  keçən  illərin 

“modanı” ilə təqdim edilmiş standartlardan imtina deməkdir. Keçən illərin nöqteyi- 

nəzərinə əsəsən “əvəllər” mədəni nümunələrdə adətin rəhbərliyi ilə eynilik az idi, bu 

hadisə  mühüm  dərəcədə  təsadüfidir.  Əlbəttə  planetar  nöqteyi-nəzərdən  müxtəlif 

regionlara, cəmiyyətlərə, nəsillərə, etnik və konfessional qruplara , icmalara məxsus 

olan  mədəni  nümunələrdə  müxtəliflik  çoxidi.  Lakin  planetar  nöqteyi-  nəzərin  özü 

hamişə  mümkün  deyildi:biz  bu  mövqedən  mədəni  nümunələrineyniliyinin 

(müxtəlifliyin)  dərəcəsini  qiymətləndirə  bilərik.  Bu  qruplarla  və  icmalarla  əlaqədar 

olaraq onlardan hər birinin içərisində insan varlığı yüksək dərəcədə kanonik mədəni 

standartla – adətlə unifikasiyalaşdırılır. 

Hər  bir  icmanın  spesifikliyi  onların  arasındakı  əlaqələrin  mövcud  olmamasında, 

onların qarşılıqlı coqrafi, sosial və mədəni izolyasiyalaşdırılmasında və qapalılığında 

---

56 

 

ə

saslanıb. Onların varlığının  xüsusiyyəti onların eyniliyi ilə ayrılmaz əlaqədardır. 

Lakin  modaya  qayıdaq.Hər  bir  ayrı  götürülmüş  moda  standartı  müəyyən  vaxt 

ə

rzində  onun  pərastişkarlarının  ətrafında  mövcud  olan  eyniliyi  formalaşdırır.  Lakin 

eyni zamanda və onunla birgə digər moda standartları da mövcuddur: qədim dəbli, və  

yeni standart, hansına hal-hazırda riayət edilir. Və “qədim” və “yeni” modaya aiddir: 

çunki bu dəb prosesinin cərgədsinə daxil edilən halqələrdir. Deməli, ayrı “modalarla” 

formalaşan  eynilik  moda  ilə,  bütövlükdə  sosiomədəni  proseslə  yaradılan 

müxtəlifliklə uyğunlaşdırılır. 

Bundan  başqa,  artıq  qeyd  edildiyi  kimi,  sosial,  iqtisadi  və  mədəni 

differensiasiyanın  nəticəsində  moda  standartı  müxtəlif  qruplarda  müxtəlifdir,  o 

modifikasiyaların bir sırasına bolünür. Eyni dəb çoınvaxt variantlarm əksəriyyətində 

aşkar  edilir,  məsələn  müxtəlif  materiallardan  istehsal  edilən,  funksiyaların  müxtəlif 

yığımı  ilə  və  s.  sanaye  məmulatların  müəyyən  növü.  Lakin  ən  əvvəl  qeyd  etmək 

lazımdır ki, müxtəlif sosial və mədəni mühitlərdə eyni “modalara” müxtəlif mənalar 

aid  edilir,  və  bu  mənada  “unifikasiyalaşdırılan”  moda  differensiasiyalaşdırıcı  rol 

oynayır. 

Diqqəti  müxtəliflik-eynilik  funksiyasının  daha  bir  aspektinə  yetirmək  lazımdır.Bu 

aspekti  moda  tadqiqatçıları  adətən  istisna  edirdi.Məlumdur  ki,  müasir  kütləvi 

konveyer  istehsalı  bu  istehsalatın  nəticələrinin  və  proseslərinin  unifikasiyası  və 

standartizasiyasında  əsaslanıb.  Onun  effektivliyinin  şərti  müəyyən  dövrlərinin, 

istehsalat  ritmlərinin və onun identikli nəticələrinin sinxronlaşdırılmasıdır. Hər hansı 

bir  mənada  eynilik  –  kütləvi  istehsalatın  peykidir.Lakin  eyniliyin-  müxtəlifliyin 

problemi təkçə sinxronik yox, o ham də diaxronik ölçülərinə məxsusdur. Məhsulu və 

onun  yaradılmasının  və  yayilmasının  uyğun  olan  prosesləri  təzələyərək,moda 

innovasiyaları diaxronik, yəni eyni zamanda həyata keçirilməyən müxtəlifliyi həyata 

keçirdir. Diaxronik müxtəlifliyi həyata keçirdərək, moda beləliklə sinxron eyniliyinin 

kompensasiyasının  vacibfunksiyasını  həyata  keçirdir.Bu  eynilik  kütləvi  konveyer 

istehsalatının şərti və nəticəsi kimi çıxış edir. 

Funksiyanın sosial qrupları ilə əlaqədar olaraq  eynilik-müxtəliflik funksiyası böyük 

mənada  moda  standartlarının  vasitasi  ilə  (“modaların”)  qrup  demarkasiyasının-

---