87
Bəzad deyir: «Hafizəsi zəif olduğu üçün hədis əzbərləmirdi.»
Yə᾽qub ibni Şeybə deyir: «Nəql etdiyi hədislərdə bir növ zəiflik nəzərə çarpırdı.»
ƏBU ƏMR BƏSRİ
Zəbban ibni Ə᾽la ibni Əmmar Mazəni Bəsrə əhalisindən olmuşdur. Bə᾽ziləri, hətta onun iranlı
olduğunu da qeyd etmişlər.
Tə᾽qibə mə᾽ruz qaldığı üçün atası ilə birlikdə Hicazı tərk etməyə məcbur olmuş və qiraət elminə
Məkkə və Mədinədə yiyələnmişdir. Bəsrə və Kufə şəhərlərində də tanınmış qiraət ustalarının
dərslərində iştirak etmiş, sonralar daha da məşhurlaşaraq yeddi qiraət ustalarının sırasına daxil
edilmişdir.
Şam camaatı Hicrətin 5-ci yüz illiyinə qədər İbni Amirin qiraət üsulundan istifadə edərdi. Amma
sonralar İraqdan Şama gəlmiş bir şəxs Əməvi məscidində Əbu Əmr Bəsrinin qiraətini geniş
şəkildə təbliğ etmiş və onu yerli əhaliyə öyrətməyə başlamışdır. Əsməi, Əbu Əmrdən nəql edərək
deyir: «Hətta keçmiş qiraət ustalarından kimsənin məndən bilikli olduğunu güman etmirəm.»
Əbu Əmr Hicrətin 68-ci ilində doğulmuş və bir çoxlarının dediyinə görə, 154-cü ildə vəfat
etmişdir.
Dovri, İbni Muindən nəql edərək deyir: «Əbu Əmr mö᾽təbər və e᾽timad olunası bir şəxs
olmuşdur.»
Əbu Xeysəmə deyir: «Əbu Əmrin heç bir nöqsanı yox idi, lakin nəql etdiyi rəvayətləri yadda
saxlaya bilmirdi.»
Nəsr ibni Əli Cəhzəmi atasından nəql edərək deyir: «Günlərin bir günündə Şə᾽bə mənə dedi: Əbu
Əmrin qiraətinə diqqət yetir! Hər hansı bir qiraəti seçərsə, onu kağız üzərinə köçür. Çünki, o,
yaxın gələcəkdə qiraət tədris edəcəkdir.»
Əbu Müaviyə Əzhəri nəql edərək deyir: «Əbu Əmr bir neçə qiraət üsuluna yiyələnmişdi. O, ərəb
dilinin incəliklərinə fəsahət alimlərindən daha çox tanış idi.»(Təhzibut-təhzib, 12-ci cild, səh.178-
180)
ƏBU ƏMRİN RAVİLƏRİ
Əbu Əmrin qiraətini iki nəfər şəxs Yəhya ibni Mübarəkin vasitəsilə nəql etmişdir. Dovri və
Səuəsini də onların sırasına daxil etsək, onların sayı üçə çatacaqdır.
1. Yəhya ibni Mübarək;
İbni Cəzri onun haqqında deyir: « Əbu Əmr nəhv və qiraət elmlərini tədris edərdi. O, e᾽tibarlı və
hamı tərəfindən hörmətlə qarşılanan şəxslərdən idi. Bağdada gəldikdən sonra hamı onu Yəzidi
adlandırmağa başladı. Çünki, Abbasi xəlifəsi Yəzid ibni Mənsur Humeyri ilə sıx əlaqədə idi. Belə
ki, xəlifənin övladlarının tərbiyəsi də onun üzərinə düşürdü. Yəhya ibni Mübarək qiraət dərslərini
88
başa vurduqdan sonra onu Əbu Əmrə təqdim edir. Əbu Əmr ona öz nəzəriyyələrindən istifadə
etməyi tövsiyə edir və onu Qur᾽an qiraətini tədris etmək üçün öz yerinə canişin tə᾽yin edir.
Yəhya, Əbu Əmrlə yanaşı, məşhur qari Həmzədən də dərs almışdır. O, qiraət elmində ictihada
nail ola bilmiş və ustadı Əbu Əmr ilə çox az məsələlərdə ixtilafı olmuşdur. Qiraəti isə ondan
Dovri və Əbu Şueyb Səuəsi nəql etmişdir.
İbni Mücahid deyir: «Əbu Əmrin digər şagirdləri Yəzididən (Yəhyadan) daha fəal olmalarına
baxmayaraq, burada məhz onun mö᾽təbərliyini qeyd etdik. Bunun isə əsas səbəbi onun başqaları
ilə deyil, məhz Əbu Əmrlə maraqlanıb ondan hədis nəql etməsidir. O, Əbu Əmrin digər
şagirdlərindən daha fə᾽al və hafizəli idi.»
Yəhya, Hicrətin 402-ci ilində doğulmuş və 72 yaşında Mərvdə vəfat etmişdir. Bə᾽ziləri isə onun
yaşının daha çox olduğunu qeyd etmişlər.
2. Dovri, Yəhyanın ravisi və şagirdi olmuşdur. Adı Həfs, atasının adı isə Əmr ibni Əbdül Əziz
Dovri, Bəni-əzd və Bağdadi qəbiləsinə mənsub olmuşdur.
İbni Cəzri deyir: «Dovri hamı tərəfindən hörmət və izzətlə qarşılanan bir şəxs olmuşdur. Nəql
etdiyi bütün mətləbləri yazır və hifz edirdi. O, qiraət elminin qanun və qaydalarını bir yerə
toplayan ilk şəxs olmuşdur. Təvəllüdü dəqiq mə᾽lum deyildir, vəfat tarixi isə Hicrətin 246-cı ili
göstərilir. (Təhzibut-təhzib, 2-ci cild, səh.408.)
Müəllif: Dəvəridən qiraət haqda nəql edən şəxslərin kimliyi digər ravilər kimi mə᾽lum
olunmamışdır.
3. Səuəsi – Adı Saleh, künyəsi Əbu Şueyb, atasının adı Ziyab ibni Abdullahdır.
İbni Cəzri onun haqda deyir: «Səuəsi bütün mətləbləri yazır və onu hifz edirdi. Bu səbəbdən də
onun nəql etdikləri mö᾽təbər hesab olunurdu. O, öz təhsilini Əbu Məhəmməddən almış və onun
rəğbətini qazanmışdı. 261-ci ilin əvvəllərində 70 yaşında vəfat etmişdir.» .(Təbəqatul-qurra, 1-ci
cild, səh.261.)
Əbu Hatəm, Nəsai və Əbu Həyyan, Səuəsinin e᾽tibarlı bir şəxs olduğunu tə᾽yid etmişlər.
Əbu Əmr Dani deyir: Nəsai qiraəti ondan nəql edirdi, lakin Müslim ibni Qasim Əndəlosi heç bir
dəlil və əsas olmadan Səuəsini mö᾽təbər hesab etmişdir. (Təhzibut-təhzib, 4-cü cild, səh.392.)
Müəllif: Səuəsinin ravilərinin kimliyi digər ravilər kimi namə᾽lum qalmışdır.
HƏMZƏ KUFİ
Həmzə ibni Həbib ibni Əmmarət ibni İsmail, Kufənin Bəni-təmim qəbiləsinə mənsub olmuş və
Əbu Əmmarə ləqəbi ilə tanınmışdır.
Qiraət dərslərini başa vurduqdan sonra qiraətini Süleyman ibni Ə᾽məş və Həmran ibni Ueynə
təqdim edir.
89
«Kifayətul-kubra» kitabında deyilir: «Həmzə, qiraəti Məhəmməd ibni Əbdürrəhman ibni Əbi
Leyla və Təlhə ibni Musrifdən öyrənmişdir. «Əttəysir» kitabında isə deyilir: «Həmzə, Muğeyrət
ibni Muqsimin, Mənsurun və Leys ibni Əbi Səlimin qiraət dərslərində iştirak etmiş və ilk təhsilini
onlardan almışdır. «Əttəysir» və «Mustəkir» kitablarının müəllifi yazır: «Həmzə qiraəti imam
Sadiqdən (ə) öyrənmişdir.»
Bunlar deyir: «Həmzə ilk qiraət təhsilini Həmrandan almış və sonralar Ə᾽məşə, Əbu İshaqa və
Əbi Leylaya təqdim etmişdir. Asim və Ə᾽məşdən sonra qiraət tədrisinin rəhbərliyi ona həvalə
olunmuşdur.
Həmzə e᾽tibarlı və misilsiz bir şəxsiyyət olmşudur.»
Abdulla Əcli deyir: «Əbu Hənifə, Həmzəyə deyir: “Qur᾽ana və şəriətin vacib hökmlərinə bizdən
daha bilikli olduğun üçün bu barədə səninlə bəhs etmək istəmirəm.”»
Süfyan Suri deyir: «Həmzə Qur᾽an və şəriətin vacib hökmlərində hamıdan bilikli idi.» Abdulla
ibni Musa deyir: « Ə᾽məş şagirdi Həmzəni hər dəfə gördükdə deyərdi: «Həmzə Qur᾽an elmlərinə
yiyələnmiş böyük bir alim və mütəxəssisdir. Həmzə Hicrətin 80-cı ilində doğulmuş, 156-cı ilində
isə vəfat etmişdir.(Təbəqatul-qurra, 1-ci cild, səh.261.)
İbni Muin deyir: «Həmzənin doğru və mö᾽təbərliyi hamı tərəfindən qəbul olunurdu.»
Nəsai deyir: «Həmzənin heç bir eyb və nöqsanı olmamışdır.»
Əcli deyir: «O, əməli-saleh və e᾽tibarlı bir şəxs idi.»
İbni Sə᾽d deyir: «Qiraət elmində özünəməxsus üsluba malik idi. Öz e᾽tibarı ilə hamıdan
fərqlənirdi və hamının ehtiramını qazanmışdı.» Saci deyir: «Həmzə düz danışan, amma hafizəsiz
bir şəxs idi. Bu səbəbdən də onu hədis söyləməkdə bir o qədər də mö᾽təbər hesab etmək olmaz.
Hədisi əsas me᾽yar götürən bə᾽zi şəxslər onun qiraətinə irad tutmuşlar. Bə᾽ziləri isə onun qiraət
üsulu ilə qılınan namazları batil hesab etmişlər.»
Yenə də Saci və Əzdi deyir: «Alimlər Həmzə haqda müxtəlif nəzəriyyələr irəli sürmüş və bə᾽zən
onu məzəmmət etməyə çalışmışlar.»
Əsləmət ibni Şəbib deyərdi: «Əhməd ibni Hənbəli namazda Həmzənin qiraətindən istifadə edən
şəxsin arxasında namaz qılmazdı.»
Acəri, Əhməd ibni Sənandan nəql edərək deyir: «Yəzid ibni Harun, Həmzənin qiraətindən əsla
razı deyildi.» Əhməd ibni Sənan deyir: «İbni Məhdi deyərdi: Əgər ixtiyarım olsaydı, Həmzənin
qiraət üsulundan istifadə edən və ondan təqlid edən şəxsləri şallaqla cəzalandırardım.» Əbu Bəkr
Əyyaş, Həmzənin qiraətini bir növ bid᾽ət hesab edirdi. İbni Dərid deyərdi: «Çox istərdim ki,
Həmzənin qiraəti unudularaq Kufədə bir dəfəlik aradan getsin. (Təhzibut-təhzib, 3-cü cild,
səh.27.)
HƏMZƏNİN RAVİLƏRİ
Dostları ilə paylaş: |