Microsoft Word +++++all-novruz doc
Yüklə 2,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
132 problemlərinə sərf olunardu. El-obada böyük nüfuz qazanmış «Xan bəzəmə» mərasiminin tarixi kökləri olduqca qədimdir. Böyük ehtimalla demək olar ki, bu mərasim öz qaynaqlarını sinifsiz cəmiyyətin mövcud olduğu dövrlərdən götürübdür. Xalq öz problemlərini həll etmək üçün Novruzun təntənəli günlərində «Xan» seçibdir. Həmin ərəfədə camaat toparlanır, bir-birinə qayğı və nəvazişlə yanaşır. Seçilmiş «Xan»ın da bir sözü iki ola bilməzdi. Bu mərasimlə bağlı ikinci bir versiya da irəli sürə bilərik. Nov- ruzun müqəddəsliyindən, onun xalq arasında mövcud olan gerçək nüfuzundan zamanında hakimiyyət sahibləri ustalıqla faydalanıblar. Bəzi mənbələrdə həmin ərəfədə səlahiyyət sahibləri məqsədli şəkildə hakimiyyətdən uzaqlaşır, xalqın dərd-sərini, maddi-mənəvi problemləri ilə əyani şəkildə tanış olmaq üçün, xalqla canlı, vasitəsiz ünsiyyətdə olmaqdan ötrü birbaşa özləri xalqın içərisinə təşrif buyurublar. «Xan bəzəmə» mərasiminin Azərbaycanda yarandığı daha çox inandırıcı görünür. Mənbələrdə ehtimal forma- sında yazılır ki, Cəmşidi camaat taxtında gəzdirib, Azərbaycana gətirib çıxarır. Həmin gün Cəmşid taxta oturub. Taxt-taca yiyələn- miş Cəmşidin şərəfinə camaat şadlıq edir, bayram keçirir. Cəmşidin özünün ildə bir dəfə, Novruz ərəfəsində şahlıqdan uzaqlaşıb camaatın içərisinə getdiyi, həmin gün onlarla canlı ünsiyyətdə olduğu, onların qayğı və problemlərini həll etdiyi də deyilir. Novruz bayramı dövlət işlərinə və dövlət başçılarına yardımçı bir vasitə olubdur. XI əsrdə yaşamış məşhur və müdrik bir dövlət adamı olmuş Nizamülmülk «Siyasətnamə» əsərində hökmdarın xalqın içərisinə təşrif buyurmasından, həmin günlərdə şah sarayının qapılarının camaatın üzünə açıq olmasından da söhbət açılır. Gör- kəmli dövlət adamının məşhur «Siyasətnamə»sindən həmin məqamın təfərrüatına diqqət yetirək: Belə deyirlər ki, Əcəm hökmdarlarının adəti bu imiş ki, Mehrikan və Novruz günlərində şah xalq üçün qəbul düzəldər və o gün heç kəsi həbs etdirməzmiş. 133 Bir neçə gün əvvəl münadi (carçı) car çəkib deyərdi: «Filan günə hazırlaşın!». Hər kəs o günə hazırlığını görərdi. O gün çatdıqda şah münadisi bazarın kənarında durub qışqırardı: «Bu gün ehtiyacını ödəməkdə kim-kimə mane olsa, şah onun qanını axıtdıracaqdır». Sonra şah xalqın ərizələrini oxumağa başlardı, onları bir-bir qabağına qoyub nəzərdən keçirərdi. Orada şahın özündən şikayət vardısa, şah durub taxtdan düşər, onların dilində qazilər qazisi demək olan möbidlər möbidinin (möbəd, möbid- zərdüştlikdə din xadimi, kahin) qarşısında iki dizi üstə oturar və deyərmiş: «Hər şeydən əvvəl bu kişi ilə mənim məsələmi ayırd elə, heç şeydən ehtiyat edib çəkinmə». Bu vaxt car çəkilərmiş: «Kimin şahdan şikayəti varsa, hamısı bir tərəfə yığılsınlar ki, ilk növbədə, onların a Sonra şah möbidə deyərmiş: «Allah-taala yanında şah günahından böyük günah ola bilməz. Çünki Allah-taalanın neməti sayəsində onların vəzifəsi rəiyyət saxlamaq, onların haqqını qorumaq, onlara qarşı uzadılan əli gödəltməkdən ibarətdir. Şah zalım olsa, qoşunu da bütünlükdə zalım olar və Allahı unudar, nemətə qarşı nankorluq edərlər; gec-tez onlar Allahın qəzəbinə və cəzasına düçar olub zərər çəkər, çox keçməz ki, dünya viran olar. Onların bu günahları üzündən hamı öldürülər; şahlıq o eldən köçürülər. Ey Allahını tanıyan möbid, bax, mənə üzgörənlik etmə. Allah məndən nə tələb etsə, mən də səndən tələb edəcək və hamısını sənin boynuna yıxacağam». Sonra möbid işlərə baxmağa başlar, kimin şaha qarşı tələbi haqlı idisə, onun xeyrinə hökm çıxarar, kim şaha qarşı əsassız iş qaldırıb sübut gətirə bilməzdisə, ona ən ağır cəza kəsərdi, bilsinlər ki, ölkəyə və hökmdarına (yersiz) eyib tutmağa cəsarət etmiş adamın mükafatı bu olacaqdır. Şahın mühakiməsi qurtardıqdan sonra o yenə taxta oturar, tacı başına qoyar, üzünü böyüklərə və yaxın adamlarına çevirib deyərmiş: «Mən ona görə özümdən başladım ki, siz başqalarına zülm etmək tamahına düşməyəsiniz, indi kimin sizdən narazılığı varsa, könlünü ələ alınız». 134 Cəmşiddən sonra bu humanist törənin qədim İran şahları tərəfindən bir ənənə kimi davam etdirildiyi tarixi mənbələrin ço- xunda qeyd olunmuşdur. Tarixi mənbələrdə hakim sinfin nüma- yəndələrinin Novruz şənliklərindən şəxsi mənfəətləri naminə faydalandıqları da vurğulanır. «Xan bəzəmə» mərasimində bayram- dan gəlir mənbəyi kimi də yararlanıblar. Orta əsrlərdə Novruzda pay-peşkəş vermək ənənəyə çevilibmiş. Bu pay-peşkəş çox aşağı və orta sinfin nümayəndələri tərəfindən hakim təbəqənin üzvlərinə verilərmiş. Səfəvilər dövlətində baş vəzir işləmiş Mirzə Hatəm bəy Ordubadinin Novruz bayramında şahına 2074 tüməni peşkəş verdiyini tarixi mənbələr qoruyub saxlamışdır. Novruz bayramında hökmdarlara qızıl əşyalar və digər qiymətli hədiyyələr verilərdi. Novruzla bağlı qədim bir mərasim də meydana çıxmışdır ki, bu mərasimdən də səlahiyyət sahibləri faydalanırdılar. Bu mərasim Mirnovruz və bəzən də Hacı Firuz adlandırılırdı (31, 117). Bu mərasimin ilk vaxtlar konkret şəxsin adi ilə bağlı olduğunu ehtimal etmək olar. Göründüyü kimi, bu mərasim də birbaşa «Xan bəzəmə» mərasimindən qaynaqlanıbdır. E.Aslanov «Novruz: dünən, bu gün, sabah» məqaləsində yazır: «Əski qaynaqlardan aydın olur ki, bir zamanlar Misirdə Novruz büsatı ərəfəsində «Əmir əi-Novruz», qısaca desək, Mirnovruz adı daşıyan bir nəfər törən hakimi seçilir. Mirnovruz (bu ad altında mifik Cəmşid təsəvvür olunurdu) seçmək adət-ənənəsi orta çağlarda, xüsusən Səfəvilər dövründə də geniş yayılmışdı. Hər il bayramın iştirakçıları öz aralarında gözəl rəftarlı, xoşgörkəmli, hörmətli bir şəxsi Mirnovruz seçirmişlər. O, ağ at, yaxud dəvə üzərinə qalxır, əlində qızılquş bayram alayının önündə yeriyirmiş. Saraydakı rəsmi törən ziyafətlərini də Mirnovruz idarə edirdi» (56). Aydınlıq naminə deyək ki, «Əmiri – Novruz» Novruzun sahibi deməkdir. Mirnovruz mərasimi İranda, Orta Asiyada və digər regionlarda da keçirilirmiş. Yüklə 2,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|