Microsoft Word +++++all-novruz doc
Yüklə 2,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
135 Yuxarıda deyildiyi kimi, Mirnovruz, əslində, qızılquş (Ö.Xəy- yamın yazdığına görə də, qızılquş xoşbəxtlik və səadət gətirir), at və ya dəvənin üstündə oturub yola çıxardı. Onun arxasınca gələn dəstə oxuya-oxuya onu müşayiət edərdi. Mirnovruzun mindiyi at harada dayansaydı, ev və ya bazar-dükan sahibi onun üçün hazırladığı hədiyyəni hörmət və ehtiramla ona təqdim edərdi. Bu minvalla Mirnovruzun dəstəsi bayram sovqatını toplayardı. Ümumən, hökmdarlar Novruzdan – yeni gündən maddi-mənəvi və siyasi baxımdan yararlanmışlar. Səlahiyyət sahibləri bu günün yalnız müqəddəsliyindən-düşərliliyindən faydalanmamışlar, həm də kosmik-astronomik cəhətdən tamamilə yeniləşmiş bu gündə gələcək talelərini müəyyənləşdirməyə və kodlaşdırmağa çalışmışdılar. Taxt-tac sahibləri həmin gün bər-bəzəkli, bərq vuran, gözqamaşdıran libaslarını geyər, başlarına da «novruzi» deyilən (E.Aslanov) ağ rəngli məxsusi bir papaq qoyardılar. Camaatın içinə çıxan hökmdar ilin ilk günlərindən xalqın diqqətini cəlb edir, özünü onların nəzərinə çatdırırdı. «Xan bəzəmə» mərasimi də özlüyündə çoxqatlı və rəngarəng olmuşdur. Orta əsr mənbələrində «Xan bəzəmə» mərasiminin zəngin keçirilməsi barədə də məlumatlar vardır. E.Aslanov yazır: «VIII-XI yüzilliklərin qaynaqlarında Yaxın Şərqdə Novruz günü şəhərlərin baş küçələri ilə və təntənəli şəkildə taxt-tac sahibi, yaxud şəhər rəisinin zəngin bayram süfrəsi – «Xan»ın gəzdirilməsindən xəbər verir. Həmin nəhəng süfrənin ortasında noğul, nabat və şəkərlənmiş meyvələrdən bir «portağal ağacı» quraşdırılır, onun budaq, yarpaq və meyvələrini şəkərdən hazırlayıb, üzərinə yenə şəkərdən minlərlə fiqur və təsvirlər sancılır, ətrafında qurulmuş «yeddi qəsr»in içi cürbəcür qoğal və şirniyyat ilə doldurulurdu. Qaydaya görə yoldan keçən hər kəs bu xariqüladə süfrəyə yanaşıb arzuladığı qoğal və şirni götürə bilərdi» (57). 136 Etiraf edək ki, hökmdarların Novruz şənliklərinə şəxsən qatıl- maları əhalinin ciddi marağına səbəb olur, bayramın təntənəsini daha da artırırdı. Azərbaycanda xanlıqlar dövrü də daxil olmaqla, bütün dövrlərdə xanlar və hökmdarlar Novruz şənliklərinin fəal iştirakçısı olmuşlar. Nizami Gəncəvinin yaşadığı dövrdə Novruz günü eyvanda, xüsusi bir taxtda əyləşmiş hökmdarın qarşısından seçmə ağ atlar aparılır, qızıl-gümüşdən hazırlanmış qoşqu ləvazimatı nümayiş etdirilirdi. Həmin dövrdən 600 il sonra Azərbaycanda, xanlıqlar çağı Qarabağda Novruz bayramını təsvir edən Y.V.Çəmənzəminlinin «Qan içində» romanında bayram yürüşündəki at üstə yeriyən bəylərin Şuşada Cıdır düzünə yollanmasından danışılır. İzdihamın önündə yalları xınaya boyanmış ağ atda, əyinində ağ çüğa, ağ arxalıq geyib, başına ağ dəri papaq qoymuş Qarabağ xanı irəli- ləyərdi. Qafilə Cıdır düzündəki təpədə qurulmuş çadırlara çatdıqda, hamı atlardan enib çadırlara keçirdi» (57). «Xan bəzəmə» mərasiminin alt qatlarında xalqın müdrik düşüncəsi, arzu və istəkləri öz əksini tapıbdır. Bu mərasimi yalnız hakim sinfin varlanmaq ehtirası ilə bağlamaq ən azından insaf- sızlıqdır. Ehtimalla olsa da deyə bilərik ki, «Xan bəzəmə» meydan tamaşasında xalq ədalətli şah obrazı arzusunu gerçəkləşdiribdir. Novruzun müqəddəsliyindən, sayasından və nüfuzundan məharətlə yararlanmış rəyasət sahibləri, həm də Novruzun yaratdığı mənəvi təmizlənmə sayəsində saflaşmışlar. Həmin ərəfədə rəsmlər ədalətli, insaflı, xeyirxah, şən və nikbin olurdular. Hökmdarların iştirak etdiyi bayram şənliklərində müxtəlif peşə və sənət sahiblərinin əl işləri, sənət nailiyyətləri nümayiş etdirilirdi. XIV ərsdə yaşamış bir türk tarıxçisinin verdiyi məlumata görə, Novruz törənində zərgər, dəmirçi, dərzi və b. (təsadüfi deyil ki, bu peşələr Cəmşidlə bağlıdır) peşə və sənət adamları bir il ərzində araya-ərsəyə gətirdikləri məhsullarını diqqəti cəlb edən bir formada nümayiş elətdirirdilər. Həmin sənət və peşə sahibləri məhsullarını 137 məxsusi bir dolabda və ya qurğuya yığıb çiyinlərində gəzdirər, meydan əhlinə nümayiş etdirərdilər. Çörəkçilər tamaşaçıların diq- qətini özlərinə cəlb etmək üçün müxtəlif ölçülü çörəkləri qalaqlayıb hündür bir çörək köşkü düzəldirdilər. Həllaclar (pambıqatanlar) boyanmış pambıq və qamışdan böyük bir minarə düzəldir, onu tamamilə bəzədikdən sonra baş hissəsinə leylək fiquru keçirərdilər. Kəndirbazlar oyunları ilə bərabər, qurub-düzdükləri kəndirləri, həsirçilər qamışdan hazırladıqları predmetləri nümayiş elətdirir- dilər. Kürkçülər pələng, bəbir dərilərinə bürünüb həmin heyvanlar kimi yeriyir, qəssablar bir-iki nəfərə qoyun-keçi dərisi geyindirir və həmin heyvanların səsini çıxartdırırdı. Bu deyilənləri İstanbulun Topqapı sarayının kitabxanasında saxlanılan əlyazma və miniatür rəsmlər özündə hifz edir. XVI-XVII əsrlərə aid olan «Surnamə» («Bayram kitabı») adlı əlyazmalar Türkiyədə mövcud olan bayram və törənlərin keçirilməsindən bəhs edir. Həmin əlyazmalarda olan 437 miniatürdə İstanbulun «At meydanı» adlanan yerində peşə və sənət adamlarının sultan qarşısında nümayiş elətdirdikləri qeyri-adi «həngamələr» təsvir olunubdur. Bu miniatürlərin hər biri özlü- yündə maraqlıdır. Miniatürlərin birində gülçülərin apardığı qur- ğunun hər bir bucağında sərv ağacı, ortada fəvvarəli hovuz və çiçəkləmiş iki meyvə ağacından ibarət olan bağ (rövzə) təsvir olunubdur. Digər miniatürdə isə ağac və bitkilərlə örtülmüş təpə, onun qoynunda tütək çalan çoban fiquru, qoyun sürüsü və vəhşi heyvanlar (ayı, ceyran və s.) təsvir edilibdir. Bu qafiləni on iki nəfər çiynində aparır (56). Gətirdiyimiz nümunələrdə təbiət təsvir- lərinin, peşə və sənət adamlarının əl işlərinin təsviri təsadüfi deyildir. Fikrimizcə, bu qarışıq – təbiət və insan münasibətlərinin əzəli və əbədiliyi, bu münasibətlər nəticəsində «Dünya ağacı»nın daimi yaşıllığı və mövcudluğudur. İnsanın qurub-yaratdığı təsərrüfat sistemi (peşə, sənət alətləri) olmasa, təbiətin sistemli və faydalı inkişafı da qeyri-mümkündür. Elə bu zərif və həssas əlaqəyə görə, Yüklə 2,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|