Microsoft Word Allambergenova M
“Al -isloh” jurnali (1995 yil 14 yanvar 1918 yil mart)
Yüklə 268,38 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Foydalanilga adabiyotlar ro’yxati
“Al -isloh” jurnali (1995 yil 14 yanvar 1918 yil mart)
“Al-isloh” – jurnali jadidchilik harakatining ilg’or fikrli ulamolarga yaqin o’ng qanoti vakillari tomonidan chop etildi.”Al-isloh” da diniy islohatchilik masalalari:Abdurahim Sayyoh,Vasliy,Olimjon To’ra,Sadriddin A’lam,Hamza Hakimzoda,Fazlulvahobqori va boshqalardir. Ushbu jurnal jadidlar dunyoqarashiga yaqin materiallar berib bordi.Unda Sayyoh,Sadriddinxon,Hamza,Muftiyzodalar faol ishtirok etishdi.1918 yilda 5-soni chiqib,so’ngra to’xtadi. 1917 yil fevral oyida burjua-demokratik revolyutsiyasi yuz bergan kunlarda Hamzaning nomi bilan bog’liq “Kengash” va “Hurriyat” nomli jurnallar paydo bo’ldi.Qo’qonlik mualliflar ushbu jurnalda xat-xabarlar bilan ishtirok etishgan.Qo’qonda nashr qilingan ushbu jurnalning 6 soni mavjud. Biroq ma’rifatparvarlarning bu nashrlardagi ishtiroki ham qisqa bo’ldi.Chunonchi,Hamza:”Burjua hukumatining “Hurriyat” kalomi,so’z matbuot va ijod erkinligi haqidagi safsatalari quruq gap ekanligini tushundi va u hukumatni “yangidan bo’lgan istibdod” deb atadi”. 1917 yil oktabr to’ntarishidan so’ng yurtimiz madaniy hayotida savodsizlikni tugatish,xotin-qizlar ozodligi,yangi alifboga o’tish,yangi kishilarni tarbiyalash masalalari maxsus nashr etilgan jurnallar faoliyati bilan uzviy ravishda bog’liqdir.Ba’zan bu masalalarning barchasini amalgam oshirishda o’lkamizda chiqqan jurnallar Rossiyadagi markaziy rus jurnallariga taqlid qilib,katta ma’naviy xatolikka yo’l qo’yganliklarining guvohi bo’lasiz.Ayniqsa bu o’rinda “Xudosizlar” jurnali markaziy “Ateist” va “Antireligioznik” kabi faoliyat ko’rsatganligi ish ko’rganligi achinarli holdir. Ma’rifatparvarlarning matbuot organlari “Al-isloh” va “Al-izoh” 1918 yilning bahorida barham topdi.1917 yil oktyabr to’ntarishidan so’ng yagona partiya g’oyasiga itoat etuvchi va shu g’oyani Turkistonda targ’ib va tashviq etuvchi matbuot nashrlari paydo bo’ldi.”Inqilob”,”Yangi yo’l”,”Yer yuzi”,”Alanga”,”Maorif va o’qitg’uvchi”,”Bilim o’chog’i” kabi adabiy-badiiy jurnallar shu tarzda yuzaga keldi.Bu jurnallar ma’lum ma’noda o’z milliy adabiyotimiz rivojiga,madaniyatimizga xizmat qilishdan ko’ra 74 yil kommunistik mafkura g’oyalariga sadoqat bilan xizmat qildi. Jurnallarda ko’zga ko’ringan davlat arboblari Akmal Ikromov,Yo’ldosh Ohunboboyev,Fayzulla Xo’jayevlarning maqolalari bosilib turdi.Tahrir hay’ati a’zolari va faol muhbirlari esa Shokir Sulaymonov,Abdulla Avloniy,Javod Hoshimiy,Manzura Sobirova,Hamida Tojiyeva,Maryam Sariqulova,Tojixon Shodiyeva,Fotima Niyozova va boshqalardan iborat edi. Xullas oktyabr to’ntarishigacha Turkiston mahalliy aholisi orasida tabiiy bir necha oqimlar mavjud bo’ldi.Biri – taraqqiyparvar yoshlar,ikkinchisi-eski dunyo tarafdorlari edi.Bu ikki oqimning birinchisi siyosiy bir maslakka ega bo’lmasada,kelgusida islohotlar ro’y berishiga ko’zi yetardi.Shu boisdan ham ular ilm ko’zini ochib turli ilmiy madaniy,ma’naviy-ma’rifiy yo’llar bilan kelajak uchun zamin hozirlashar edi.Bu borada ayniqsa vaqtli matbuotning,xususan ilg’or fikrli gazetalar ijtimoiy-siyosiy,adabiy,badiiy jurnallarning o’rni va roli beqiyos bo’lganligini alohida ta’kidlash mumkin. Demak chorizm bosqini davrida “ Русский Туркестан ”kabi gazeta va jurnallar sahifalarida (o’lkada chiqqan gazetaning nomigina emas,balki,Turkiston yeri kimga qarashli ekanligini ham bildiradi).Turkistonliklarning ongiga itoatgo’ylik bilan oq podshoga bo’ysundirish g’oyalari singdirilgan. Ziyo Said fevral inqilobidan so’ng chiqqan jurnallarga davr nuqtai nazaridan shunday baho beradi: “Kengash”.Ikki haftada bir marta chiqadigan jurnal.1917 yil mart oxirlarida Qo’qonda chiqa boshladi.O’zidagi aniq tarixi:”1335 yil 15 jumodiulavval” deyilgan.Bolalarning daftari o’lchivida 8 bet,toshbosmada chiqar edi. Muharriri:Hamza Hakimzoda Niyoziy.Noshiri:Qo’qon muallimlaridan bir nechtasi.Ikki- uch sondan keyin muharriri ham noshiri Rahimjon hoji Tursun Muhammad o’g’li bo’ldi. Bu jurnal:til va yo’l-yo’riq to’g’risida hech narsa bera olmadi,besh-olti son chiqib yotdi.400 dona bosilar edi. “Xurriyat”.Yuqorida aytilgan kengashning ikkinchi nusxasi.1917 yil avgust oylaridan chiqa boshladi.Muharriri va noshiri Mahmudxo’ja Rizoiy.4-soncha chiqib yotib qoldi. Xulosa Xulosa qilib aytadigan bo’lsak,yuqorida aytib o’tganimizdek Turkiston ma’ripatchi jadidchi adiblarimiz o’z faoliyati davomida matbuot ishlari bilan ham shug’ullanib,ozmi-ko’pmi xalqqa ilm-ma’rifat yetkazishda o’zlarining hissasini qo’shganliklarini alohida e’tirof etib o’tdik. Bu davr ilg’or publisistlarining asosiy xususiyati milliy ongni uyg’otishga chorlashda,buning uchun hayotdagi barcha masalalarni ishga solishga da’vat etishda,el- yurtni,sarmoyadorlarni,hatto diniy arboblarni bir jon,bir tan bo’lib millat ravnaqi yo’lida birlashishga xizmat qilishga chaqirishga,va maqsadga e’tiborsiz qaraganlarni keskin talqin qilishda ko’rindi.Bu niyatni Fitrat 1917 yilning iyunida yozgan “Ittifoq etaylik” maqolasida quyidagicha muxtasar ifodalaydi:”…Qo’lni-qo’lga beraylik,haq yo’linda,din yo’linda,vatan yo’linda,millat yo’linda jadidimiz,qadimimiz,mullamiz,boyimiz va avomimiz bir yerga to’planaylik,bir-birimizga ko’makchi va madadkor bo’laylik”. Bu fikrlar mustaqilligimizni mustahkamlash uchun hozirgi kunda ham bizga hamohang bo’la oladi. Qaysi gazeta yoki jurnalda qanday mazmun va maqsad,qanday g’oya va ibrat haqida maqola yozilmasin,vatan,millat haqida bo’ladimi,ma’rifatparvarlik va taraqqiyotga oid bo’ladimi,milliy ozodlik harakati yoxud inqilobiy kurashga bag’ishlanadimi,birinchi jahon urushi yoki mardikorlik voqealariga doir bo’ladimi-bu asarlar zamirini,mohiyat e’tibori bilan xalqni uyg’otish yangicha fikrlashga chorlash,jur’at va fidokorlikka targ’ib etish tashkil qildi.Yuqorida ko’rib o’tganimizdek bu jarayonda Behbudiy,Fitrat,Avloniy,Cho’lpon,Mirmuhsin Shermuhammedov kabi xalqning ma’rifatli adiblari o’zlarining sa’y harakatlari bilan ommani ma’rifatli qilishga urinishdi.Bu davrda o’zbek publisistikasining shakllanish davri bvoshlandi va bu publisistika ilk qadamlari bilanoq millatparvarlik manfaatlari yo’lida jonbozlik ko’rsatdi va bu kelajak avlodga katta adabiy me’ros sifatida bugungi kun matbuotchiligiga ham zamin bo’ldi. Yakuniy xulosa shuki,Turkiston vaqtli matbuot tarixi vatanimizning yaqin o’tmishidagi ma’rifat va jaholat,ozodlik va yovuzlik,jaholat va qabohat kurashlari tarixi ko’zgusidir.U O’zbekiston yangi tarixining uzviy sahifasi bo’lib qoldi. Foydalanilga adabiyotlar ro’yxati: 1. Begali Qosimov,Sharif Yusupov,Ulug’bek Dolimov,Shuhrat Rizayev,Sunnat Ahmedov “Milliy uyg’onish davri o’zbek adabiyoti” Toshkent.Ma’naviyat 2009 y. 2. Begali Qosimov “O’zbek adabiyoti va adabiy aloqalari tarixi” Toshkent 2008 y. 3.”Turkiston matbuoti tarixi” (1870-1917 yillar). Tuzuvchi:Nazira Abdumajidovna Abduazizova.”Akademiya”nashriyoti.Toshkent 2010 y. 4.Begali Qosimov “Milliy uyg’onish” Toshkent.Ma’naviyat. 2002 y. Yüklə 268,38 Kb. Dostları ilə paylaş:
|