Zavallının i i çoqdur zaman bulub g l m z,
Gedib d söyl m mi s , n haldasan bil m z.
M i r z M h m m d l i (öz-özün ). P h-p h, l zz t apardıq.
S e n z o r. Dem k, bu hamısı erdir?
S m d V a h i d. v t, h psi ardır.
S e n z o r (o biri kitabı götürüb oxuyur).
Köksünd n qalqar, topuqdan salqar,
K ndini iç saqın, iç ç ng l taqar.
Güc il g r Misri,
Varmı bu p hl vanların qüsuri.
S e n z o r. Bunlar da dey s n hamısı erdi.
S m d V a h i d. v t.
S e n z o r (bir kitabı da götürüb, yax ı oxuya bilmir, verir S m d Vahid ). Dey s n bu
da hamısı erdi. Buyur buradan oxu görüm.
S m d V a h i d ( airan oxuyur, l-qolunu ata-ata).
F rda s nin, s nin bu t c ddüd, bu inqilab.
H r ey
s nin deyilmi ki, zat n s n, ey bab?!
Ey çöhreyi-b hici-ümid, i t m k sin,
Qar ında bir s mayi-s h r safü bis hab.
Mirz M h mm d li ba ını bulayır.
S e n z o r. M n, do rusu, bunu ba a dü m dim. P s bu qalan kitablar n kitablarıdır?
S m d V a h i d. H psi Türkiy arıdır.
S e n z o r (bir kitab da götürüb baxır). Mür bbel r.
T thiri-m caz h ml eqaq,
Bir ey i-h ziz nar x ndir.
Bir hiz visal töhf d ndir,
A üft nihan xaki-mü taq.
(Bu kitabı qoyur, o biri kitabı götürüb oxuyur).
Failatün, failatün, failatün, failat,
öl yabi, xaki-paki, inki aki-t nt raq,
(Bu kitabı qoyur, o birini götürür, oxuyur).
Elmi-v zi hamısı erdir. Bu kitab da üsuli-qafiy d n danı ır. Hamısı erdir.
Bu kitab
s rb st n zm erl ridir. Bu kitab da müx mm s erl ridir. Bu da t xmisdir. Hamısı erdir.
Bu kitab q sid l rdir; y ni hamısı erdi. Bu da saqinam erl ridi. Bu da m sn vi. Bu da
q z ll r. Bu n dir? T rcib nd. Bu da t rkib-b nd. Gen hamısı erdir.
Mirz M h mm d li ba ını bulayır.
S e n z o r. Görüm d xi n var? Bu kitab görüm n d n danı ır? Bu da s n ti-süx nd n
danı ır. Bu da erdir. Bu da müs dd s erl ridir. Ba-ba-ba! C nab S m d Vahid, bunlar
ki, cüml si er kitablarıdır, özl ri d hamısı stambul çapıdır. P s s b b n dir ki,
Osmanlıdan g l n kitablar hamısı erdir?
S m d V a h i d. S b b budur ki, Osmanlıda c mi q l m sahibl ri airdi; c mi
doktorlar, müh ndisl r, diplomatlar, h tta ministrl r d airdi, h psi airdi.
S e n z o r. Ba ı layasınız, p s sizin s n tiniz n dir?
S m d V a h i d. M n özüm d air m. K ndim d c miyy ti-xeyriyy m kt bind
elmi-qafiy d rsi diyorum.
M i r z M h m m d l i (öz-özün ). Allah b r k t versin.
S e n z o r (üzünü polis m muruna v f rra lara tutub). Xub, biz getm li olduq. (Üç
qarda a) h z rat, b nd bir saat bundan qd m sizin üçünüzün d bar sind bir özg
x yalda idim. Amma kitablarınızı gör nd n sonra, d xi indi fikrimi bilm rr d yi dim.
ndi n fikird y m, o da qalsın m nim öz yanımda; lakin özüm f rz bilir m hökum t
rzi-hal edib sizi üm nayi-dövl t yanında n s lam t v z r rsiz b nd l r cüml sind
hesab ed m. M ni fv buyurasınız v s lam t qalasınız.
(Senzor, polis m muru v f rra lar çıxıb gedirl r).
R ü s t m b y, M i r z M h m m d l i v S m d V a h i d (bird n).
Xo g ldiniz.
(Qarda lar ba layırlar kitablarını yı ı dırma a. Rüst m b y kitablarını kafa düzdüyü
yerd bird n üzünü çönd rir qarda larına v qah-qah ç kib ba layır gülm y . Mirz
M h mm d li v S m d Vahid t ccüblü baxırlar Rüst m b y . Bir d f d u unub
cül nd n sonra Rüst m b y qarda larına deyir):
R ü s t m b y. H l indiy kimi xalq bir eyi ba a dü mürdü. ndiy kimi xalq
deyirdi: m rh ba- bdül zimin o lanlarına! Ma allah, biri Peterburqda elm t hsil edib,
biri stambulda, biri N c fül- r fd . Üçü d , ma allah, oxuyub alim olub. Amma bundan
sonra a ızlarda söyl n c k ki, haman üç aliml rin biri (Mirz M h mm d liy i ar edir)
xüsüf-küsuf duası yazır; biri (S m d Vahid baxır) m failün f ilatün; biri d ... (özün
baxır), vallah, m n özüm d heç ba a dü mür m ki, m n n çiy m. Qah-qah-qah! (Qah-
qah ç kir).
M i r z M h m m d l i (Rüst m b y ). C nab Rüst m b y! ks r ül ma v
füz ladan müt vatir r vay tdir ki, " l-q hq h tü min
eytan"--y ni bilirs n bunun
m nası n dir? (Bir az dayanır). Bilmirs n t fsir edim. Bunun m nası budur ki, qah-qah
ç kib gülm k eytan s n tidir (m
ul olur kitablarını yı ı dırma a).
R ü s t m b y (çı ırır). Bi d b!