Microsoft Word antibohran-vidadi doc
Yüklə 2,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
39 • milli valyutaların məzənnəsini pozan inflyasiya prosesləri- nin inkişafı; • bəzi ödəmə balanslarının xroniki passivliyi, digərlərinin isə xroniki aktivliyi ilə ifadə olunan beynəlxalq hesablaşmaların müvazinətsizliyi; • beynəlxalq valyuta-maliyyə münasibətləri hüquqlarını, on- ların dünya iqtisadiyyatında roluna uyğun, təmin etməyən bey- nəlxalq sistemin təşkili prinsiplərinin natamamlığı; • iqtisadiyyatdan kənar amillərin təsirinə məruz qalan bey- nəlxalq valyuta bazarlarının qeyri-sabitliyi; • beynəlxalq valyuta ehtiyatlarının həcmi ilə müqayisə edi- lən möhtəkar axınlarının yaranmasına səbəb olan istehsalın beynəl- miləlləşməsi; • ölkələrin qeyri-bərabər inkişafının güclənməsi; • yüksək dərəcəli milli tənzimləmə ilə dövlətlərarası səviy- yədə valyuta münasibətlərinin tənzimlənməsinin məhdud imkan- ları arasında ziddiyyət. L.N.Krasavinanın qiymətləndirdiyi kimi dünya valyuta sisteminin böhranına valyuta məzənnələrinin kəskin dəyişmələri, kapitalların “qaçışı”, devalvasiya və revalvasiya, beynəlxalq val- yuta alıcılıq qabiliyyətinin pisləşməsi, valyuta-kredit və maliyyə münasibətlərində ziddiyyətlərin kəskinləşməsi ilə ifadə olunur. Valyuta böhranının ictimai təkrar istehsal prosesi ilə qarşılıqlı ə laqəsi xüsusi qeyd olunur. Valyuta böhranlarının səbəblərindən biri kimi valyuta hegemonluğu (hökmranlığı), satış bazarları, və kapitalların istifadə sahələri uğrunda mübarizə olan valyuta müha- ribəsi göstərilir. Bunun bariz nümunəsi kimi 1960-cı illərin sonla- rında Fransa ilə ABŞ arasında baş vermiş valyuta müharibəsini göstərmək olar. Bu gün dolların və Avronun bazar rəqabəti şə klində gizli valyuta müharibəsi gedir. Bütün maliyyə sisteminin sabitliyinin pozulmasına gətirib çıxardan valyuta və maliyyə böhranları arasında sıx əlaqə onları ümumiləşdirilmiş hadisə - valyuta-maliyyə böhranı kimi müzakirə etməyə imkan verir. 40 Beləliklə, valyuta və maliyyə böhranlarının mahiyyəti kökləri iqtisadi və pul-kredit sahələrində gizlənən və bazar aktivlərinin qiymətlərinin xeyli aşağı düşməsinə və kapitalların kənara axmasına səbəb olan ziddiyyətlərin kəskinləşməsindən ibarətdir. Valyuta və maliyyə böhranları nəzəriyyəsinin mühüm tərkib hissəsini ümidlərin qeyri-sabitliyində və mənfəət yaxud zərərin məhdudlaşdırılması axtarışında hadisələri qabaqlamaq arzusunda ifadə olunan aspekt təşkil edir. O, həmişə müəyyən çəkiyə malik olub, çünki istənilən sistem, o cümlədən maliyyə sistemi insanlar tərəfindən idarə edilir. Lakin maliyyə sistemi və maliyyə bazarları və xüsusilə bir-biri ilə sıx əlaqəli olan dünya bazarları digər sis- temlərdən fərqli olaraq kapitalların sürətli hərəkəti, sazişlərin böyük həcmdə və yüksək sürətlə həyata keçirilməsi üçün böyük imkan yaradırlar. Valyuta böhranlarının aşağıdakı klassifikasiyası mövcuddur: • Birinci tip – hər hansı ölkədə kursun sabitləşdirilməsi şə- raitində pul kütləsinin artımı ilə bağlıdır, hansı ki, daxili qiymətləri dünya qiymətlərinə nisbətdə artırır, bu isə ticarət balansını pozur və nəticədə sabit valyuta kursundan imtina olunur; • kinci tip - həddən artıq dövlət borcunun yığılması ilə ə laqədardır. Bu müəyyən müddətdə investorların itməsinə yol açır, kapitalın “qaçışı” baş verir və kurs kəskin enir; • Üçüncü tip – özəl sektorun borcları ilə bağlıdır. • Dördüncü tip- dövlət borcunun həddən artıq yığılması və bu borcun büdcənin ödəmə qabiliyyətində olmaması, bu isə sonda inflyasiya və devalvasiyaya yol açır. 1999-cu ilin yanvar ayında Braziliyada maliyyə böhranı başladı, və C.Saksın fikrincə, bu böhranın səbəbi Braziliya valyu- tası realın dəyərinin təxminən 30-40% qalxması idi. Bu o demək- dir ki, Braziliyadakı əmək haqları və qiymətlər cari mübadilə kur- su ilə ABŞ dollarına çevrildikdə çox yüksək olur və bu ölkənin beynəlxalq bazarlardakı rəqabət qabiliyyətini aşağı salır. Braziliya valyuta bazarına müdaxilələr vasitəsilə mübadilə kursunu süni şə- 41 kildə yüksək səviyyədə saxlayırdı. 1998-ci ilin avqust ayının so- nunda Mərkəzi Bank milli valyutanı qorumaq məqsədilə 25 mlrd. dollarlıq valyuta rezervini satmışdır. Valyuta rezervlərinin ümumi həcmi 70 mlrd. dollardan, təxminən, 45 mlrd. dollara endi 28 . BPF-nin verdiyi tərifə görə, valyuta böhranı mübadilə kursu- na spekulyativ hücumlar zamanı xarici rezervlərin xərclənməsinə və ya faiz dərəcələrinin kəskin qalxmasına səbəb olur. Elmi ədəbiyyatda valyuta, böhranının birmənalı şərhi möv- cud deyil. Valyuta böhranı maliyyə böhranı ilə əlaqələndirilir və qarşılıqlı əvəz oluna bilən anlayışlar kimi nəzərdən keçirilir. Valyuta böhranına geniş nəzər onu valyuta bazarındakı vəziyyətin kəskin ağırlaşması kimi təqdim edilir. Valyuta böhranı – valyuta sferasındakı qarşıdurmanın kəskin ağırlaşmasıdır. O, valyuta kurs- larının kəskin tərəddüdlərində, kapital axınında, devalvasiya və re- valvasiyada, beynəlxalq likvidliyin zəifləməsində, valyuta-kredit və maliyyə münasibətlərində qarşıdurmanın kəskinləşməsində özü- nü göstərir. 28 Сакс Дж., Ф.Ларрен Б. Макроэкономика - М. Дело. 1999.376с. Yüklə 2,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|