Microsoft Word asiq ?L?SG?R. doc

_________________AzΩrbaycan Milli KitabxanasÕ_______________ 

19

si, xalqÕn a÷Õr güzԥranÕ aúÕ÷Õn zԥmanԥdԥn acÕ-acÕ úikayԥtlԥnmԥsinԥ sԥbԥb olurdu. Bu 

cԥhԥtdԥn onun “ÇÕxÕbdÕ” rԥdifli qoúmasÕ diqqԥt çԥkir. 

Gɟcԥ-gündüz “sԥrt ayaz”da çalÕúan rԥncbԥrin, naxÕrçÕnÕn, nökԥrin ruzusunun gündԥn-

günԥ azalmasÕ, qoçularÕn, quldurlarÕn özbaúÕnalÕqlarÕ, ԥdalԥt divanÕnÕn olmamasÕ aúÕ÷Õ 

hiddԥtlԥndirirdi. 

 

Pristav, naçalnik gԥlԥndԥ kԥndԥ, 

ObanÕ, oyma÷Õ vururlar bԥndԥ. 

Xԥrc üstԥ çoxlarÕ düúüb kԥmԥndԥ, 

QamçÕda bɟlinin qatÕ çÕxÕbdÕ. 

 

XalqÕn mԥiúԥt úԥraitinin dözülmԥzliyi, yoxsullu÷un baú alÕb gɟtmԥsi, vɟrgilԥrin a÷ÕrlÕ÷Õ 

vԥ digԥr acÕnacaqlÕ hallar aúÕ÷Õn qԥlbini mԥngԥnԥ kimi sÕxÕr. 

Bɟlԥ çÕxÕlmaz vԥziyyԥti görԥn aúÕq üzünü Xudaya tutaraq, padiúahÕn “sitԥmindԥn” 

úikayԥtlԥnir, bu cԥfaya hɟç kԥsin tab gԥtirԥ bilmԥyԥcԥyini söylԥyir, özünün yasa batma÷ÕnÕn 

sԥbԥbini yoxsullarÕn gününün pis olmasÕ ilԥ ԥlaqԥlԥndirir. 

Zülm ԥlindԥn cana doyan xalqÕn çara göndԥrdiklԥri ԥrizԥlԥrԥ müsbԥt cavab vɟrilԥcԥyinԥ 

o qԥdԥr dԥ inanmayan aúÕq dɟyir: 

 

Ԥrizԥlԥr ԥtqaz qayÕtsa 

ùahdan imdad olmasa, 

Fanidԥn köçmԥk lazÕmdÕ 

Ol üqbaya dalbadal. 

 

Burada diqqԥti cԥlb ɟdԥn “ԥtqaz” sözü ilԥ açÕq göstԥrilir ki, göndԥrilԥn ԥrizԥ rus 

çarÕnadÕr. O, çox ԥrizԥlԥrԥ mԥhԥl qoymamÕú, rԥdd ɟlԥmiúdir. AúÕ÷Õn misralarÕndan atalarÕn 

söylԥdiyi “Pis gündԥn ölüm yɟydir” fikri aydÕn görünmԥkdԥdir. 

Bu isԥ mövcud ictimai quruluúla barÕúmamada ça÷ÕrÕúdÕr. “Bԥrhԥm olsun tԥqdir, 

pozulsun yazÕ, bu qur÷uya hɟç kԥs olmaz irazÕ” misralarÕnda isԥ mövcud quruluúa üsyan 

sԥdalarÕ aydÕn sɟzilmԥkdԥdir. 

...AzԥrbaycanÕn bir çox yɟrlԥrindԥ ɟrmԥni fitnԥkarlarÕ 1905-ci ildԥ qÕr÷Õnlar törԥdir, çox 

yurd-yuvanÕ viran ɟlԥyirlԥr. Yollar ba÷lanÕr, gɟdiú-gԥliú kԥsilir, aran camaatÕ yaylaqlara çÕxa 

bilmir. Bundan dԥrin mԥyus olan aúÕq “Da÷lar” rԥdifli ikinci bir qoúmasÕ ilԥ ɟlin dԥrdini dilԥ 

gԥtirmiú, yanÕqlÕ ifadԥlԥrlԥ qԥm-kԥdԥrini söylԥmԥli olmuúdur. Ԥvvԥlki illԥrdԥ yaylaqlarda 

úԥn günlԥr kɟçirԥn, minbir cah-calalÕ görԥn ɟl sԥnԥtkarÕ indi sürülԥrin mԥlԥúmԥdiyini, atlarÕn 

kiúnԥmԥdiyini, yaylaqlarÕn insansÕz qaldÕ÷ÕnÕ görԥndԥ, da÷lara üz tutub, “HanÕ mԥn 

gördüyüm qur÷u-büsatlar?!”, “HanÕ bu yaylaqda yaylayan ɟllԥr?!”, “HanÕ mԥrd iyidlԥr, boú 

qalÕb yurdu?!” kimi suallar vɟrmiú, axÕrda: 

 

ArsÕz aúÕq ɟlsiz niyԥ yaúadÕ, 

Ölsün Ԥlԥsgԥr tԥk qullarÕn, da÷lar! 

 

– dɟyԥrԥk, ɟldԥn ayrÕ yaúamaq istԥmԥmiúdir. 

---

_________________AzΩrbaycan Milli KitabxanasÕ_______________ 

20

Mԥlumdur ki, XIX ԥsrin ikinci yarÕsÕnda ictimai quruluúdakÕ ԥdalԥtsizliyԥ, çar 

çinovniklԥri vԥ onlarÕn ԥlaltÕlarÕ olan yɟrli fɟodallarÕn xalqa amansÕzcasÕna divan tutmalarÕna 

qarúÕ ciddi bir mübarizԥ hԥrԥkatÕ baúlanmÕúdÕ. XalqÕn bir çox igid o÷ullarÕ silaha sarÕlaraq, 

dԥstԥlԥr düzԥldib, da÷lara çԥkilmiú, “qaçaq” adÕ ilԥ milli qԥhrԥman kimi úöhrԥt 

qazanmÕúdÕlar. Bɟlԥ silahlÕ dԥstԥlԥrin birinin baúÕnda Goranboyun Qarasuçu kԥndindԥn olan 

Dԥli AlÕ dururdu. AúÕq xalqÕn bu mԥrd, yɟnilmԥz o÷luna “Dԥli AlÕ” rԥdifli bir qoúma, 

“Kimi” vԥ “Dɟyin” rԥdifli iki müxԥmmԥs hԥsr ɟlԥmiúdir. 

Sԥs-sora÷Õ hԥr yana yayÕlan ɟlin bu qԥhrԥman o÷lu nԥrԥ çԥkib, düúmԥn üzԥrinԥ hücuma 

kɟçԥndԥ, “saldat”Õn qanÕnÕ “sɟl kimi” axÕdÕr. O, hɟç kԥsdԥn vԥ hɟç nԥdԥn qorxmur, çünki 

“Ԥliyyi-Ԥladan” dԥrs alÕbdÕ. AúÕq onun xatabԥladan uzaq olmasÕ üçün ulu TanrÕya yalvarÕr 

vԥ bɟlԥ bir igidin yolunda canÕnÕ qurban dɟyir. 

Da÷larda qaçaq yaúayan Dԥli AlÕ hɟç dԥ qaça÷a oxúamÕr; onun sürü ilԥ qoyunu, naxÕrla 

malÕ, ilxÕ ilԥ atÕ vardÕr. BacÕsÕ o÷luna böyük tԥntԥnԥ ilԥ toy ɟlԥyir, hԥr yɟrdԥn qonaq ça÷ÕrÕr. 

Qonaqlar arasÕnda onun dԥvԥtini qorxaqorxa qԥbul ɟdԥn çar çinovniklԥri dԥ var. 

AúÕq dɟyir ki, “Iyidliyin sԥbԥbinԥ ona dɟyirlԥr “Dԥli AlÕ”. “ùücaԥtdԥ qԥhrԥman” Dԥli 

AlÕnÕn “Lo÷mana bԥnzԥr kamalÕ”. Dԥli AlÕnÕ çox böyük ilhamla tԥriflԥyԥn AúÕq onun 

dԥstԥsindԥ Koro÷lu tԥk nԥrԥ çԥkib ordu pozan” qardaúÕ AslanÕ, “úimúԥk kimi yalavÕyÕb, al 

qana bԥlԥnԥn” Cԥfԥr a÷anÕ, “nԥr o÷lu nԥr” Mԥúԥdi Mԥhԥmmԥdi, Maliki-Ԥjdԥrԥ bԥnzԥyԥn 

QÕzÕlhacÕlÕ Allahvɟrdini, “mԥlԥk ԥl-mot tԥk candan can üzԥn” IsmayÕlÕ, Orucu, Qԥfԥri, 

QasÕmÕ, Tato÷lunu, Bala Mԥúԥdini vԥ baúqalarÕnÕ da sɟvԥ-sɟvԥ öyür. 

AúÕq Ԥlԥsgԥr hԥm dԥ istԥyir ki, bu tԥriflԥr hԥr yana yayÕlsÕn. ùԥyirdlԥrinԥ tapúÕrÕr ki, 

haraya gɟtsԥniz mԥclislԥrdԥ bu úɟirlԥri oxuyun. Göyçԥ mahalÕ ɟúidibdir, Irԥvana da dɟyin. 

ùah taxtÕndan addayÕn, Tԥbrizԥ, Tɟhrana dɟyin. 

Üz tutun Alosmana, Qarsa, Qa÷Õzmana dɟyin. Qoy düúmԥnlԥri yana-yana qalsÕnlar. 

Tԥmkindԥ Pԥnah xana bԥnzԥtdiyi bɟlԥ bir mԥrd igidin Azԥrbaycanda olmasÕ ilԥ aúÕq fԥxr ɟdir 

vԥ öyünür. 

AúÕq Ԥlԥsgԥr Dԥli AlÕdan danÕúarkԥn, “Ata-baba iyiddilԥr, bԥyԥnmiúԥm ԥsli-zatÕn” 

misrasÕ ilԥ qԥti bir fikir söylԥmiúdir. Dԥli AlÕnÕn o÷lu Mԥmmԥd Mԥhԥrrԥmovun 1941-1945-

ci illԥr müharibԥsi zamanÕ “Sovɟt IttifaqÕ QԥhrԥmanÕ” kimi úԥrԥfli bir ad qazanmasÕ Dԥli 

AlÕnÕn ԥsli-zatÕ barԥdԥ AúÕ÷Õn dɟdiyini bir daha tԥsdiq ɟlԥdi. 

AúÕq Ԥlԥsgԥr dünyada baú vɟrԥn çaxnaúmalar, xüsusԥn birinci dünya müharibԥsi zamanÕ 

xalqlarÕn mԥruz qaldÕ÷Õ a÷Õr mԥhrumiyyԥtlԥr çox narahat ɟlԥmiúdir. 

Bu münasibԥtlԥ yaratmÕú oldu÷u “QalmadÕ” rԥdifli qoúmasÕndan aydÕn görünür ki, onu 

kԥdԥrlԥndirԥn ԥsas mԥsԥlԥ insan qÕr÷ÕnÕdÕr. 

---

_________________AzΩrbaycan Milli KitabxanasÕ_______________ 

21

Gɟrman bir bom atdÕ, qan oldu dԥrya, 

QÕrÕldÕ, dünyada insan qalmadÕ. 

 

Dԥli AlÕnÕn vԥ onun silah yoldaúlarÕnÕn “nԥrԥ çԥkib, tԥpinԥndԥ saldata, sɟl kimi” qan 

axÕtdÕqlarÕnÕ tԥqdir ɟlԥyԥn, bɟlԥcԥ, xalq intiqamçÕlarÕ olan qaçaqlarla dostluq ɟlԥyib onlarÕn 

úԥninԥ gözԥl ԥsԥrlԥr yaradan aúÕq ɟyni zamanda Vԥtԥndԥn çox uzaqlarda baú vɟrmiú 

müharibԥlԥrdԥ axÕdÕlan qanlara da göz yaúÕ axÕtmÕúdÕr. 

Qüdrԥtli ɟl sԥnԥtkarÕnÕn ölmԥz úɟirlԥri yalnÕz müasirlԥrinin dɟyil, bütün sonrakÕ 

nԥsillԥrin, hamÕmÕzÕn sԥrvԥtinԥ çɟvrilmiúdir. 

 

*** 

 

AúÕq Ԥlԥsgԥr böyük bir nasɟhdir. Onun yaradÕcÕlÕ÷ÕnÕn ԥksԥr hissԥsi oxucuya 

(dinlԥyiciyԥ) tԥrbiyԥvi fikirlԥr aúÕlayÕr. AúÕ÷Õn nɟçԥ-nɟçԥ bԥndi, onlarla bɟyti vԥ misrasÕ 

xalqÕn dilindԥ atalar sözü vԥ zԥrb-mԥsԥl olmuúdur: “QarÕ düúman bir dԥ gԥlib dost olmaz”, 

“Haqdan yanan çÕraq bad ilԥ sönmԥz”, “Haqq-nahaq sɟçilԥ haqq divanÕnda”, “Dövlԥtdԥn 

qismԥtin bɟú arúÕn a÷dÕ”, “Can dɟmԥklԥ candan can ԥskik olmaz”, “Qaytarmazlar pirԥ gԥlԥn 

qurbanÕ”, “Qiyamԥt odundan pisdi tԥnԥ söz”, “Dost uzaq olmaqla könül yad olmaz”, 

“Muúlar pԥlԥng olmaz, tülkülԥr – aslan”, “Dԥrd tü÷yan ɟylԥsԥ, mɟy içmԥk olar”, “Say÷ÕsÕz 

iyidi düúman aldadar”, “Kiúi gԥrԥk dɟdiyindԥn dönmԥsin”, “Qonúuya kԥc baxan özü ac olu”, 

“Güzԥran xoú olub, gün xoú kɟçԥndԥ, a÷ otaqdan tövlԥxana yaxúÕdÕ” vԥ s. 

AúÕq Ԥlԥsgԥr böyükdür, ona görԥ böyükdür ki, min illik bir ԥnԥnԥnin axarÕnda öz sözünü 

dɟmiú, hɟç kԥsi tԥkrar ɟlԥmԥmiú, qɟyri-adi bir söz sԥnԥti yaratmÕúdÕr. 

 

øslam ΨlΩsgΩr 

---