Microsoft Word azerb. Geoiqtisadi 11. 04. 2016. M son doc
Yüklə 4,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
XƏZƏR – QARA DƏNİZ HÖVZƏSİ VƏ CƏNUBİ QAFQAZIN GEOİQTİSADİYYATI: AZƏRBAYCANIN ENERJİ SİYASƏTİ 177 prinsipial siyasət və nümayiş etdirdiyi birmənalı münasibət həmin dövrdə TRACECA layihəsinin reallaşmasına mühüm töhfə verdi. 1996-cı ildə Türkmənistanın Seraxs şəhərində Avropa İttifaqı, Azərbaycan, Gürcüstan, Türkmənistan və Özbəkistanın dövlət başçıları TRACECA layihəsinin yaradılması haqqında birgə saziş imzalayaraq, Azərbaycanın, Türkmənistanın, Gür- cüstanın, Qazaxıstanın, Türkiyənin, Rumıniyanın və Bolqarıs- tanın dəniz limanlarının, dəmir yolu və avtomobil yollarının yenidən qurulmasının maliyyələşdirilməsi, Şərq-Qərb dəhli- zinin işə salınması üçün Bakıda xüsusi beynəlxalq konfransın keçirilməsi və s. məsələlər qərara alındı. 1997-ci ildən sonra bəzi Şərqi Avropa dövlətləri də Avropa İttifaqının bu layi- həsinə ciddi maraq göstərməyə və ona qoşulmağa başlayır. Layihənin maliyyələşməsinə dünya beynəlxalq maliyyə qu- rumları – Dünya Bankı, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı, Asiya İnkişaf Bankı və başqaları maliyyə yardımı göstərməyə hazır olduqlarını bəyan edirlər. 1998-ci ilin sentyabrında TRACECA layihəsi üzrə Bakıda çox mühüm bir tədbir – “İpək yolu layihəsinin dirçəlişi” adlı beynəlxalq konfrans keçirildi. Avropa İttifaqının dəstəyi ilə 32 dövlətin, 13 beynəlxalq təşkilatın, Rusiya və Qazaxıstandan başqa bütün ətraf dövlətlərin dövlət və hökumət rəhbərlərinin iştirak etdiyi bu konfransda- içərisində 8 prezident, 24 Baş nazir və nazirlərin də iştirak etdiyi nümayəndə heyətlərinin iş- tirakı ilə Şərq-Qərb (Avropa-Qafqaz-Asiya) çoxtərəfli nəq- liyyat-kommunikasiya sisteminin inkişafı haqqında Çoxtərəfli Saziş imzalandı. Sazişə əlavə olaraq, beynəlxalq dənizçilik və gəmi daşımaçılığı, gömrük-sərhəd keçid rejiminin sadələşdi- rilməsi və s. haqqında birgə razılaşma və ümumi sənəd kimi ƏL İ H ƏS ƏNOV 178 Bakı Bəyannaməsi qəbul edilldi. 116 Birgə sazişə qoşulan öl- kələr bir-birinin ərazisindən və bütün növ nəqliyyat infrastruk- turlarının güzəştli şərtlərlə və üstün hüquqla istifadə etməklə, mal-əmtəə göndərməyə və bir-biri ilə üstün iqtisadi əlaqələr yaratmağa qarşılıqlı öhdəlik götürürlər. Həmin ildə ABŞ TRACECA-nı dəstəkləmək haqqında xü- susi strategiya proqramı hazırlayır və qəbul edir. Bu məqsədlə, Amerika hökuməti TASİS proqramı xətti ilə TRACECA-nın maliyyələşməsinə dəstək verməyə başlayır. Mütəxəssislərin fikrinə görə, bəhs olunan konfransın keçirilməsində, sənədlərin ərsəyə gəlməsində və bu işdə ABŞ və Aİ-nin xüsusi dəstəyinin qazanılmasında Azərbaycan prezidenti Heydər Əliyevin əvəzsiz xidmətləri olmuşdur. Onların fikrinə görə, TRACECA hökumətlərarası komissiyasının daimi katibliyinin mənzil- qərargahının Bakı şəhərində yerləşməsi də təsadüfi deyil, məhz Heydər Əliyevin ciddi səyinin nəticəsi idi. 117 TRACECA-nın katibliyinin yaradılması qısa müddətdə üzv ölkələrin nəqliyyət-kommunikasiya sisteminin əlaqələn- dirilməsi işini sürətləndirdi.. Katibliyin xətti ilə Şərq-Qərb marşurutu üzrə əmtəə-mal daşımaları, nəqliyyat-komunikasiya əlaqələrinin koordinasiyası həyata keçirilməyə başlanır. Bakı- Batum-Ukrayna-Bolqarıstan-Rumıniya-Türkiyə dəmir yolları- nın işi əlaqələndirilir. Əvvəlki TRANS-SİBİR dəmir yolundan (Rusiya ərazisindən Sibir vasitəsi ilə Uzaq Şərqə və Cənub Şərqi Asiya ölkələrinə gedən yoldan söhbət gedir) daha 116 “Xalq qəzeti”, 09-12 sentyabr 1998-ci il. 117 21 fevral 2001-ci ildən Bakıda fəaliyyətə başlayan TRACECA hökumət- lərarası komissiyası daimi katibliyinin ofisi “Böyük İpək Yolu” boyunca hərəkət edən beynəlxalq yüklərin daşıma və hərəkətini tənzimləmək, Əsas Sazişə qoşulan ölkələrdə qanunvericilik və maliyyə-iqtisadi mühitlə bağlı məsələlərin həll edilməsinə kömək məqsədilə yaradılmışdır. XƏZƏR – QARA DƏNİZ HÖVZƏSİ VƏ CƏNUBİ QAFQAZIN GEOİQTİSADİYYATI: AZƏRBAYCANIN ENERJİ SİYASƏTİ 179 əlverişli hesab olunan yeni dəhliz layihəsi - Çin-Amsterdam (Hollandiya) dəniz yolu dəhlizi ideyası meydana gəlir. Hazırda istifadə olunan Bakı-Tbilisi-Qara dəniz yolu və tikintisinə rəvac verilmiş Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu həmin bu ideyanın hissə-hissə reallaşdırılmasına xidmət edir. 2000-ci ildə Tbilisidə TRACECA sazişinə qoşulmuş ölkə- lərin hökumət rəhbərləri beynəlxalq konfransa toplaşırlar. Konfransda qeyd olunur ki, keçən iki il müddətində layihə çər- çivəsində nəzərdə tutulmuş öhdəliklər və şərtlər liman və nəq- liyyat xətlərinin yenidən qurulması, hökumətlərarası daşıma- çılıqla bağlı müvafiq təlimatların qəbul olunması reallaşdı- rılmış və TRACECA normal səviyyədə fəaliyyətə başlamışdır. TRACECA qısa zamanda Orta Asiya və Xəzərlə Qara- Aralıq dənizi sahillərini, Avropa bazarlarını bağlayan əsas enerji, ticarət və nəqliyyat dəhlizinə çevrilir. Orta Asiya və Xəzər bölgəsinin neft və qeyri-neft məh- sullarının Avropaya, yaxud Qərb ölkələrinə məxsus digər əm- təələrin Asiya bazarlarına daşınması məqsədi ilə Xəzər vasitəsi ilə Bakıya bərə daşıması, oradan isə Azərbaycan dəmir yolları vasitəsi ilə ilə Gürcüstanın Qara dəniz limanlarına, limanlardan gəmilər vasitəsilə yenidən Avropa bazarlarına daşıma işi sahmana salınmış, keçən müddətdə bu yolla yüz milyonlarla ton müxtəlif məhsullar daşınmışdır. TRACECA layihəsinin əsas məqsədləri fikrimizcə: 1. Avropa-Asiya arasında əvvəlki mövcud marşrutlardan daha yaxın, daha ucuz və daha müstəqil nəqliyyat dəhlizi yaratmaq; 2. Bölgə ölkələrinin və Avropa-Asiya əlaqələrinin müs- təqilliyini təmin etmək, Rusiyanın geosiyasi asılılığın- dan azad etmək; ƏL İ H ƏS ƏNOV 180 3. Region və beynəlxalq əməkdaşlığı inkişaf etdirmək, Xəzər və Orta Asiyanın zəngin enerji resurslarının dünya bazarlarına çıxarılmasına dəstək verməkdən ibarət idi. TRACECA layihəsini reallaşdırmaqla Avropa İttifaqı ilk növbədə Cənub-Şərqi Asiyadan başlayaraq- Cənubi Qafqaz vasitəsi ilə Avropaya uzanan dəhliz boyu yerləşən dövlətlərin alternativ nəqliyyat-kommunikasiya dəhlizlərini birləşdirmək yolu ilə əlverişli ticarət dəhlizi yaratmaq istəyirdi. Bu məq- sədlə Aİ həmin ölkələrin mövcud quru, dəniz və dəmir yolu nəqliyyatı sisteminin təkmilləşdirilməsini və bir-biri ilə əlaqə- ləndirilməsini, nəqliyyat-keçid infrastrukturlarının yenidən qurulması və dünya standartlarına çatdırılmasını dəstəkləyirdi. Avropa və Asiya ölkələri arasında siyasi, iqtisadi və ticarət əlaqələrinin sərbəstləşdirilməsi, müstəqil nəqliyyat dəhlizinin yaradılması və s. siyasəti həm də ətraf ölkələrin Rusiyadan tranzit asılılığının qarşısını almaq, regional əməkdaşlığın möhkəmlən- məsinə şərait yaratmaq və beynəlxalq maliyyə mərkəzlərinin regiona sərmayə qoyuluşunu həvəsləndirmək məqsədi daşıyırdı. Beynəlxalq ekspertlərin fikrincə, TRACECA dəhlizinin o vaxta qədər mövcud olan Rusiya TRANSSİBİR marşrutundan bir neçə üstünlüyü mövcud idi. Bu üstünlüklər, 1. həmin marşurutun tam müstəqilliyi, heç kimin geo- siyasi təsiri və təzyiqi altında olmaması; 2. Çeçenistan, Şimali Qafqaz kimi kriminal, Sibir kimi qeyri-sabit hava şəraitinə malik ərazilərdən uzaq olması; 3. İştirakçı ölkələr tərəfindən mal daşımalarına qarışlıqlı güzəştlərin verilməsi; Yüklə 4,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|