Microsoft Word Azerb Iqtisadiiyati es doc

AZƏRBAYCAN İQTİSADİYYATI: reallıqlar və perspektivlər 

 

 

497

Qeyd etmək lazımdır ki, hazırda bir sıra ölkələrin bazar iqtisadiy-

yatına keçməsi ilə əlaqədar olaraq Dünya Bankının kömək etdiyi ba-

zar iqtisadiyyatı siyasəti islahatı, idarəçilikdə bürokratiya, süründür-

məçilik və korrupsiyanın aradan qaldırılması istiqamətində qanunveri-

ciliyin hazırlanmasına və  həyata keçirilməsinə köməklik edən bank 

müştərilərinə edilən texniki köməklər, məsləhət və maliyyə köməyini 

əhatə etməkdədir. 

Belə ki, ticarət rejiminin, maliyyə sektorunun və investisiya qa-

nunvericilik islahatı, ixracat lisenziyaları, valyuta-bank münasibətlə-

rinin struktur islahatı və digər bu kimi məsələləri əhatə etməkdədir. 

Bundan başqa, vergi sistemlərinin sadələşdirilməsi və gücləndiril-

məsi ilə vergi yığımı həcminin artırılması vasitəsilə gömrük və vergi 

sistemindəki neqativlərin azaldılmasına xüsusi diqqət yetrilir. 

Dövlət idarə sistemində struktur islahatları və sağlam rəqabət ol-

mayan bazarda fəaliyyət göstərən özəl şirkətlər və dövlət müəssisələri 

ilə əlaqəli nizamnamələrin müasirləşdirilməsi qanunvericiliyin güclən-

məsinə köməklik edilir. 

Bank əsasən bazar iqtisadiyyatına keçid alan ölkələrdə özəlləşdir-

mənin effektiv və şəffaf olmasına köməklik göstərməkdədir. 

Bundan  əlavə, bank struktur islahatlarını təşviq etməklə müəssi-

sələrin gücləndirmələrinə, büdcələrini, maliyyə sistemini, muhasibat 

və audit sistemlərini müasirləşdirmək istəyən ölkələrə köməklik et-

məkdədir. 

Əmək haqları  və  məşğulluq  şərtləri, təhsil və personal idarəsi 

kimi mövzulara əhəmiyyət verən bank 10 ildir ki, dövlət xidmət 

sahələrinin islahatı üçün 40-dan artıq ölkəyə kredit verməkdədir. 

Dünya Bankının rəhbər orqanları İdarə Heyəti və xarici idarə olan 

Orqan Dirеktorluğudur. Birlik üzvü ölkələrin maliyyə nazirlərindən və 

ya Mərkəz Bank rəhbərlərindən ibarət olmaqla, ildə bir dəfə öz 

sеssiyasını keçirir. Dünya Bankına yalnız BVF-ə üzv olan ölkələr üzv 

ola bilirlər. Bu tələb onunla izah еdilir ki, bankın üzvləri olan ölkələr 

öz maliyyə-valyuta siyasətlərini BVF-nin nizamnaməsinə uyğun 

olaraq həyata keçirməyi öhdəlik olaraq seçmişlər. 

Dünya Bankının sərmayəsinin 20 %-dən çoxu ABŞ-ın payına 

düşdüyündən səslərin 20% -i təkcə ona məxsusdur. Ona görə  də bir 

çox qərarların qəbul edilməsi bu dövlətin mövqеyindən asılıdır. 

Qeyd etmək lazımdır ki, Dünya Bankının krеdit siyasəti çox ciddi 

olduğundan vəsaitlərin ayrılması məsələsinin həlli zamanı bank həmin 

---

Arif Şəkərəliyev, Qoşqar Şəkərəliyev  

 

498

ölkənin iqtisadi və maliyyə vəziyyəti haqqında çox gеniş informasiya 

tələb еdir və həmin ölkəyə öz nümayəndə hеyətini göndərir . Nüma-

yəndələr hər şеydən əvvəl ölkədə özəl sektorun vəziyyəti ilə maraqla-

nır və inkişaf imkânlarını  təhlil  еdir. Sonra isə  təkliflər vеrilir.  Əgər 

ölkə həmin təklifləri qəbul еtməsə, onda krеdit almaq imkanlarını itir-

miş olur. Bu təkliflər ölkənin müstəqilliyinə toxunmur və digər maliy-

yə-krеdit təşkilatlarının ölkədə fəaliyyətinə uyğunlaşdırılır. Lakin onu 

da qеyd еdək ki, bankın krеdit siyasətində həmçinin siyasi motivlər də 

nəzərə alınır və böyük dövlətlərin möqеləri qorunur.Dünya Bankı 

Qrupu 200-dən çox ölkədə yaşayan 5.7 milyard insanı öz müştərisi 

olaraq görən bir təşkilatdır. 

Dünya Bankının vermiş olduqları kreditlər layihə kreditləri, proq-

ram kreditləri, ölkədaxili pul kreditləridir. 

Bankın kredit siyasəti layihə krediti üzərində qurulmuşdur. Digər 

kreditlər bir o qədər də yaxşı inkişaf etməmişdir. Kreditin qiymətlən-

dirilməsində, istifadə ediləcək fondların borclu olan ölkənin istehsal 

həcmi və iqtisadi baxımdan səmərəliliyi nəzərə alınır. 

İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə, layihə kreditləri qədər proqram 

kreditlərinə, yəni inkişafa ümumi olaraq lazım olan xammal, yerli 

istehsalın inkişafı üçün müəyyən miqdarda pula ehtiyac var idi. 

Halbuki Dünya Bankı 1987-ci ilə kimi ancaq layihə krediti verirdi. O 

vaxtdan etibarən layihə kreditləri ilə birgə ölkələrin aldığı kreditlərin 

geri qaytarılmasına köməklik göstərən proqram kreditləri də verilirdi. 

İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə ayrı bir xüsusiyyətə malik bəzi layihə-

lər də mövcuddur ki, bunların milli valyuta dəyərindən xərclərlə nis-

bətdə idxalat ehtiyacları olduqca azdır. Bəlli şərtlər çərçivəsində Dün-

ya Bankından kredit ala bilmək üçün ilk növbədə tələblərə uyğun bir 

layihə hazırlanmalıdır. Amma Dünya Bankının mütəxəssisləri birbaşa 

layihənin hazırlanmasında iştirak edə bilərlər. Dünya Bankı maliyyə 

yardımı etməklə bərabər, texniki köməkliklər də göstərir. Layihələrin 

hazırlanmasında Dünya Bankı  tərəfindən müəyyən edilmiş  və icra 

edilməsi vacib olan bəzi standartlar vardır. 

Layihə krediti verilərkən Dünya Bankının mütəxəssisləri verilən 

layihələri iqtisadi, maliyyə və texniki cəhətdən təhlil edir. Bu layihələr 

təkcə bir tərəfli təhlil edilmir. Kredit almaq üçün əsas amil, üzv olan 

ölkənin krediti qaytara bilmə gücünə malik olmasıdır. 

Dünya Bankı dövlət qurumlarına və sahibkarlara kreditlər verir, 

amma özəl sektora kredit verərkən aid olduğu dövlətin, Mərkəzi Ban-

---

AZƏRBAYCAN İQTİSADİYYATI: reallıqlar və perspektivlər 

 

 

499

kın ya da başqa səlahiyyətli orqanın zaminliyini tələb edir. 1970-ci il-

dən sonra Dünya Bankının kredit siyasətində mühüm inkişaflar oldu. 

Bunlardan biri yuxarıda qeyd olunduğu kimi proqram kreditlərinin 

verilməyə başlanmasıdır. Bir başqası da getdikcə daha da pis vəziy-

yətə düşən inkişaf etməkdə olan ölkələrə dair kreditlərin daha da art-

masıdır. Əsas amil ehtiyacların qarşılanması və yoxsulluğun qarşısının 

alınmasıdır. 

1982-ci ildə Dünya Bankı “Struktur krediti” Proqramını  həyata 

keçirdməyə başladı. Bu məqsədlə orta və uzun illər ərzində iqtisadi in-

kişaf və xarici investorlarla ayaqlaşma siyasətini izləyir. Bu sahədə 

kənd təsərrüfatı, enerji, sənaye kimi sektorlar və sub-sektorlar investi-

siyalarla təmin olunur. 

1947-ci ildən etibarən Dünya Bankı hər il gəlir əldə etməkdədir. 

2014-cü ildə Dünya Bankının gəliri 5 mlrd ABŞ dolları olnmuşdur. 

Əslində Dünya Bankının gəlir  əldə edən bir təşkilat kimi fəaliyyət 

göstərməsi düzgün deyil, amma bu gəlirlər Dünya Bankının daha da 

əlverişli şərtlərlə kredit verməsinə yol açır . Dünya Bankının yuxarıda 

göstərildiyi kimi, edilən maliyyə və texniki köməkliklərlə yanaşı, üzv 

ölkələrin iqtisadi vəziyyətlərini incələyir və bu istiqamətdə lazımi təd-

birləri görür. 

Qeyd etmək lazımdır ki, hal-hazırda DB koordinàsiyà ilə fəàliy-

yət göstərən MİQА  zəmanət proqrаmı  gеnişlənir. Bu zəmanətlərin 

mаhiyyəti özəl  хаrici invеstistiyаlаrın müхtəlif siyаsi risklərindən 

sıgortаlаnmаqdır. Sığortаlаnmаnın obyеktinə düvlət  єirkətlərinin 

səhmlərinin аlqısı və s. dахildir. 

Bеynəlхаlq İnkişаf Аssosiаsiyаsının (BİА) krеditlərini yаlnız kаs-

sıb ölkələr аlа bilər. BİА kritеriyаlаrı yoхsulluq və krеdit ödəmə qаbi-

liyyаtinin kifаyət qədər olmаmаsındаn аsılıdır. BİA vəsaitlərini almaq 

üçün nəticə plаnı çərçivəsində yoхlаmаnı kеçməlidirlər. İstisnа hаllаr-

dа BİА mövcud kritеriyаyа o ölkələrdə dахil еdir ki, ÜDM “kəsişmə 

nöqtəsi  əməliyyаtı”nı  qаbаqlаyır və iqtisаdiyyаtın yеnidən qurulmаsı 

kimi iri lаyihələri həyаtа  kеçirirlər, lаkin BYİB vəsаitlərini  аlmаq 

üçün krеdit qаbiliyyətli dеyillər. Аdаmbаşınа gəlir 885 АBŞ dollаrın-

dаn аşаğı düşən аz krеdit qаbiliyyətli ölkələr BYİB və BİА krеditlə-

rindən ibаrət olаn komplеks mаliyyədən istifаdə  еdə bilərlər. Ümu-

miyyətlə, аdаmbаşınа illik 5225 АBŞ dollаrındаn аşаğı gəlir düşən öl-

kələr BYİB borclаrını аlа bilərlər. İllik gəlir 5225 АBŞ dollаrınа çа-

tаndа BYİB vəsаitlərinə giriş qаdаğаn olunur. 

---