Microsoft Word Azerb. Xar. Siyas son doc
Yüklə 4,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
51 Zaqafqaziya Seymi buraxıldıqdan sonra istiqlaliyyətini elan etmiş yeni müstəqil dövlətlərin sərhədlərini müəyyənləşdirmək məsələsi ön planda dayandı. Batumda Azərbaycan və Ermənistan nümayəndələri arasında aparılan danışıqlarda Azərbaycanın Aleksandropol quberniyası hüdudlarında erməni kantonunun yaradılması barədə razılıq əldə edildi. Amma İrəvan şəhəri bu şərtlə ermənilərə güzəştə gedilirdi ki, onlar Yelizavetpol quberniyasının bir hissəsinə, yəni Qarabağa olan iddialarından əl çəksinlər. Batum danışıqlarının yekununda, iyunun 4-də Türkiyə, Azərbaycan və Ermənistan arasında “Sülh və dostluq” haqqında müqavilə imzalandı. Azərbaycan Respubilkasının xarici dövlətlərlə imzaladığı bu ilk müqavilədə Azərbaycanla Osmanlı hökuməti arasında daimi sülh və dostluq əlaqələrinin bərqərar olacağı, Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistanın öz aralarında tezliklə sərhədləri müəyyən edəcək protokol imzalayacaqları, əgər ehtiyac olarsa, dinclik və asayişi möhkəmləndirmək, ölkənin asayişini təmin etmək üçün Osmanlı hökumətinin Azərbaycan Respublikasına hərbi yardım göstərəcəyi bildirilirdi. Müqavilədə Azərbaycan hökumətinin onun sərhədyanı ərazilərində yaradılmış silahlı quldur dəstələri tərksilah etməyi öz uzərinə götürdüyü, konsulluq kovensiyası məsələsi, dəmiryol yüklərinin daşınmasında tərəflərin öhdəlik götürmələri, Brest-Litovsk müqaviləsinin tərəflər arasında qüvvədə olduğu qeyd edilirdi. 4 iyun müqaviləsini imzalamaqla aydın oldu ki, Azərbaycan yenicə istiqlaliyyət əldə etməsinə baxmayaraq, beynəlxalq nüfuz qazanmaq üçün böyük cəhdlər göstərir. Sonradan 4 iyun müqaviləsinə əlavə olaraq iki saziş də imzalandı. Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə arasında imzalanan birinci saziş Bakı-Batum neft kəməri ilə bağlı idi və tərəflər razılığa gəlirdilər ki, öz ərazilərində neft kəmərinin təhlükəsizliyini təmin etsinlər. Bu saziş Azərbaycanın neft sənayesinin inkişafına mühüm təsir göstərərək, onun dünya bazarına çıxarılmasına təminat yaradırdı. Dəmir yollarına aid olan ikinci saziş isə Osmanlı Türkiyəsi, Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan arasında imzalandı. Sənəddə keçmiş Rusiya dövlətinin mülkiyyəti olan dəmir yolu nəqliyyat vasitələrinin müqaviləni imzalayan tərəflərin ərazi hüdudlarına müvafiq olaraq onlar arasında bölüşdürülməsi nəzərdə tutulurdu. Azərbaycan Respublikasının 1918-ci ilin yayında Bakının azad edilməsi ilə bağlı apardığı diplomatik mübarizə özünün tarixi əhəmiyyəti ilə seçilir. Həmin dövrdə Bakı Osmanlı İmperiyası, Almaniya, Böyük Britaniya və Sovet Rusiyası arasında geosiyasi mübarizə məkanına çevrilmişdi. Sovet Rusiyası Azərbaycan hökumətinə bolşeviklərin yaratdığı Bakı Xalq Komissarları Soveti vasitəsilə təsir göstərirdi. Məlumdur ki, Bakı Soveti nəinki yeni yaranmış milli hökuməti tanımamış, eyni zamanda, ona qarşı
52 mübarizə aparmaq üçün qüvvələrini səfərbər etməyə çalışırdı. 1918-ci ilin birinci yarısında milli hökumətin Azərbaycanda bolşevizim adı altında törədilmiş cinayətləri araşdıran Fövqəladə İstintaq Komissiyasını yaratması Bakı Sovetini narahat etməyə bilməzdi, amma bu qurum azərbaycanlılara qarşı törətdiyi vəhşiliklərə görə ifşa olunacağından heç də çəkinmirdi. Başda S. Şaumyan olmaqla, erməni daşnakların fitvası ilə Bakı XKS Azərbaycanda vətəndaş müharibəsi törətməkdə maraqlı idi və hər vəchlə bu mənfur niyyətini yerinə yetirməyə çalışırdı. Azərbaycan üçün bu cür çətin və mürəkkəb bir dövrdə Almaniya ilə Sovet Rusiyası arasında Brest-Litovsk müqaviləsinə əlavə olaraq 27 avqust sazişi imzalandı. 8 fəsildən, 17 maddədən ibarət olan bu müqavilənin 14-cü maddəsi bilavasitə Azərbaycanla bağlı idi. Bu maddədə Almaniyanın Qafqazda Gürcüstanın hüdudlarından kənarda hərbi əməliyyatlarda hər hansı üçüncü bir dövlətə heç bir yardım göstərməyəcəyi bildirilirdi. Sənəddə Almaniyanın Qafqazda üçüncü dövlətin hərbi qüvvələrinin Kür çayının mənsəbindən Petropavlovsk kəndinə, Şamaxı qəzasının sərhədləri boyunca Əyrioba kəndinə qədər, Bakı, Şamaxı və Quba qəzaları boyunca, Bakı qəzasının şimal sərhədlərindən dənizə qədər olan əraziyə keçməməsi üçün təsir göstərəcəyi vurğulanırdı. Bu müqavilə imzalanarkən Almaniya Avstriya-Macarıstanın mənafeyini nəzərə almadan, Sovet Rusiyası ilə razılığa gəlmiş, Osmanlı Türkiyəsinə qarşı isə qeyri-səmimi və xəyanətkar mövqe tutmuşdu. Sazişdə adı çəkilməyən üçüncü dövlət dedikdə Osmanlı Türkiyəsi nəzərdə tutulurdu. Ən başlıcası, bu müqavilə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə qarşı yönəlmişdi və onu təhlükə altına alırdı. Azərbaycan hökuməti ölkənin əleyhinə yönəlmiş 27 avqust sazişinə qarşı diplomatik mübarizəyə başladı. Sentyabrın 6-da İstanbulda Azərbaycan nümayəndələrinin Tələt Paşa tərəfindən qəbulu zamanı Bakı məsələsi ilə bağlı Almaniyanın tutduğu mövqe müzakirə edildi və Bakının tezliklə azad olunmasının vacibliyi vurğulandı. Çox vaxt keçmədi ki, Berlinə səfər edən Tələt Paşa Almaniyadan təcili olaraq 27 avqust sazişinin ləğv olunmasını tələb etdi. Sentyabrın 12-də isə İstanbulda Azərbaycan nümayəndələri Almaniyanın Osmanlı dövlətindəki səfirliyinə Azərbaycan hökumətinin etiraz notasını təqdim etdilər. Notada tarixi, etnoqrafik, coğrafi və iqtisadi faktlarla Bakının Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi olduğu göstərilirdi. Notada qeyd edilirdi ki, “Azərbaycan əhalisi Bakını geriyə qaytarmaq arzusundan heç bir zaman əl çəkə bilməz. Bu məsələ Azərbaycan üçün yalnız ərazi məsələsi deyil, o, indi xalq üçün ölüm-dirim məsələsinə çevrilmişdir”. Sənəddə vurğulanırdı ki, Rusiya və digər dövlətlər üçün Bakı yalnız iqtisadi baxımdan faydalı görünür.
Yüklə 4,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|