Microsoft Word Azerb. Xar. Siyas son doc
Yüklə 4,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
58 Ə.M.Topçubaşov azərbaycanlıların, gürcülərin, ermənilərin və dağlıların konfederasiyasını yaratmağın mümkün olduğunu vurğulayaraq, Qafqaz Azərbaycan Respublikası nümayəndələrinin memorandumunu V.Vilsona təqdim etdi. Bu memorandumda Azərbaycanın istiqlaliyyətinin əldə etməsi tarixi, milli hökumətin gördüyü işlər, parlamentin yaradılması kimi məsələlər öz əksini tapırdı. Azərbaycan nümayəndə heyəti V. Vilsonla görüşdə 6 bənddən ibarət tələblər irəli sürərək, ABŞ Prezidentindən onların yerinə yetirilməsinə köməklik göstərməsi xahiş olunurdu. Həmin tələblərdə Azərbaycanın müstəqilliyinin tanınması, Vilson prinsiplərinin Azərbaycan Respublikasına da aid edilməsi, Azərbaycan nümayəndələrinin sülh konfransına buraxılması, Azərbaycanın Millətlər Cəmiyyətinə qəbul edilməsi, ABŞ-ın hərbi departamentinin Azərbaycana hərbi yardım göstərməsi, ABŞ və Azərbaycan Respublikası arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması məsələləri irəli sürülürdü. Azərbaycan nümayəndə heyəti bu tələblərin ABŞ tərəfindən qəbul ediləcəyi halda, Azərbaycanın çar Rusiyasına olan borclarını tədricən ödəyəcəyinə də təminat verirdi. Təəssüf ki, Azərbaycan tərəfinin bu tələbləri V. Vilson tərəfindən qəbul edilmədi və o, Azərbaycanın istiqlaliyyətinin tanınması məsələsini açıq saxlayaraq, ABŞ-ın dünyanı kiçik hissələrə bölmək niyyətində olmadığını bildirdi. V.Vilson Azərbaycanın Qafqaz Federasiyası yaratmaq niyyətini təqdir edərək, bu qurumun Millətlər Cəmiyyətinin təklifi ilə hər hansı bir dövlətin köməyinə arxalana biləcəyini və Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyi məsələsinin hələlik həll edilməsinin qeyri- mümkünlüyünü qeyd etdi. V.Vilson Azərbaycan nümayəndələrinə irəli sürdükləri tələblərini sülh konfransının katibliyinə çatdırmağı xahiş etdi. 14 bölmədən ibarət olan və özündə mühüm tarixi, siyasi və diplomatik məsələləri əks etdirən “Qafqaz Azərbaycanı Respublikasının nümayəndəliyinin Paris sülh konfransına memorandumu” adlı sənəd mühüm əhəmiyyət daşıyırdı. Bu memorandumda Azərbaycan Respublikası hökumətinin nəzarətində olan mübahisəsiz ərazinin 94.137,38 kv.km olduğu göstərilirdi ki, bu isə bütün Qafqazın 247.376,15 kv.km olan ərazisinin 30 faizini təşkil edirdi. Sənədin 4-cü bölməsində Azərbaycan Respublikasının müttəfiq dövlətlərin mənəvi yardımına arxalandığı göstərilir və qeyd olunurdu ki, “biz Qafqazda artıq de-fakto mövcud olan dövlətlərin tanınması məsələsini qoyuruq. Onlardan biri də müstəqil Azərbaycan Respublikasıdır”. Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzvləri V. Vilsonla görüşlərində böyük ümidlərinin doğrulmamasına baxmayaraq, ABŞ Prezidenti ilə təmas qurmağın mühüm hadisə olduğunu qeyd edirdilər. Ə.M.Topçubaşov bildirirdi ki, “bizim nümayəndə
59 heyətinin Prezident Vilson tərəfindən qəbulunu çox böyük hadisə hesab etmək lazımdır, çünki başqa Antanta dövlətlərinin başçıları kimi, o da nümayəndə heyətlərini qəbul etmir”. Parisdə olarkən Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzləşdiyi növbəti problem mayın 26-da Antanta ölkələri və Yaponiya dövlət başçılarının admiral A. Kolçaka nota ilə müraciət etmələri və Omsk hökumətini Ümumrusiya hökuməti kimi tanıdıqlarını bildirmələri oldu. Ə.M. Topçubaşov bu hadisəyə etiraz əlaməti olaraq, mayın 31-də Azərbaycan nümayəndə heyəti adından bəyanat verdi və bildirdi ki, admiral A. Kolçakın hökumətinin Ümumrusiya hökuməti kimi tanınması çar Rusiyasından ayrılaraq istiqlaliyyətini əldə etmiş xalqların, o cümlədən Azərbaycan Respublikasının milli maraqlarına ziddir və Azərbaycan Respublikasının ərazisi gələcək Rusiya dövlətinin tərkibinə daxil edilməməlidir. Azərbaycan nümayəndə heyəti bununla kifayətlənməyərək, iyunun 5-də sülh konfransının sədrinə və Antanta dövlətlərinin baş nazirlərinə etiraz notası göndərdi. Sənəddə Kolçak hökumətinin keçmiş çar Rusiyasının hüdudlarında tanınmasına etiraz edilərək, Azərbaycanın bu dövlətin ərazisindən birdəfəlik çıxdığı göstərilirdi. Notada qeyd olunurdu ki, “Rusiyada hansı hökumətin tanınmasından asılı olmayaraq, yalnız öz parlament və hökumətini tanıyan Azərbaycan Rusiyanın ərazisinə daxil edilməməlidir”. Eyni zamanda, iyunun 17-də admiral Kolçakın hökumətinə etiraz əlaməti olaraq, Parisdə Azərbaycan, Estoniya, Gürcüstan, Latviya, Şimali Qafqaz, Belorusiya və Ukrayna nümayəndələri adından bəyannamə imzalandı. Bəyannamədə bildirilirdi ki, “sənədi imzalayan respublikalar Sülh Konfransının qarşısında böyük dövlətlərin tezliklə onların siyasi müstəqilliyini tanıması xahişi ilə çıxış edirlər”. Admiral Kolçakla yanaşı, Denikinin də son vaxtlardakı fəaliyyəti Qafqaz respublikalarının müstəqilliyi üçün ciddi problemlər yaradırdı. Bunu nəzərə alaraq, iyunun 23-də Azərbaycan, Gürcüstan və Şimali Qafqaz Respublikalarının nümayəndələri sülh konfransına 7 maddədən ibarət olan etiraz notası təqdim etdilər. Notada Kolçakla yanaşı, Denikinin də Qafqaz respublikalarının istiqlaliyyətinə qarşı təhlükə törədə biləcəyi vurğulanırdı. Sənəddə Qafqaz respublikalarına siyasi vahidlik kimi baxıldığı halda, Rusiya ilə bu ərazilərin gələcək siyasi quruluşu haqqında saziş bağlamağın mümkün olduğu bildirilirdi. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ermənilər Kolçak və Denikinlə gizli əlaqələr yaratdıqlarına görə, yuxarıda göstərilən sənədləri imzalamaqdan boyun qaçırtdılar. 60 Həmin dövrdə Azərbaycan hökumətinin xarici siyasətinin əsas istiqamətlərindən birini Fransa, İtaliya və Böyük Britaniya kimi dövlətlərin mandatlığına Azərbaycanın münasibətini müəyyənləşdirmək təşkil edirdi. Millətlər Cəmiyyəti yaradıldıqdan sonra meydana gələn mandatlıq məsələsi Paris sülh konfransında da əsas müzakirə mövzularından biri idi. Bu məsələnin mahiyyətini dünyanın aparıcı dövlətlərinin Millətlər Cəmiyyətindən mandat aldığı ərazinin sosial-iqtisadi, siyasi və mədəni inkişafı üçün həmin qurum qarşısında məsuliyyət daşıması təşkil edirdi. Azərbaycan hökuməti özünün milli təhlükəsizliyini, hər şeydən əvvəl müstəqilliyini qoruyub saxlamaq üçün həmin dövrdə dünyada böyük nüfuzu olan dövlətlərdən biri ilə strateji tərəfdaşlıq münasibətləri qurmağı və ondan yardım almağı məqsədəuyğun hesab edirdi. Sözsüz ki, bu məsələdə Azərbaycan Respublikasına Türkiyədən yaxın dövlət ola bilməzdi. Lakin Türkiyənin Birinci dünya müharibəsindəki məğlubiyyəti bu strateji tərəfdaşlığı çətinləşdirmişdi. Eyni zamanda, Millət Cəmiyyətinin mandatlıq sisteminin özü Almaniya və Türkiyənin məğlubiyyətindən sonra bu ölkələrin keçimş müstəmləkələrini idarə etmək zərurətindən yaranmışdı. Paris sülh konfransında ABŞ və Fransa nümayəndələrinin çıxışlarında onların Qafqazda gedən ictimai-siyasi proseslərlə yaxından maraqlandıqları, habelə bu bölgəyə xüsusi diqqət yetirdikləri özünü açıq şəkildə göstərirdi. İtaliya hökuməti də Qafqaza olan marağına görə, həmin dövlətlərdən geridə qalmırdı. Təbii ki, bu dövlətlərin Qafqaza olan maraqlarının əsasında geosiyasi və iqtisadi məqsədlər dayanırdı. İtaliya dövləti isə özünün iqtisadi maraqlarına görə xüsusi olaraq seçilirdi. ABŞ-ın Qafqaz mandatına marağı Böyük Britaniya, Fransa və İtaliyadan fərqli olaraq daha böyük idi və xüsusi cəhətləri ilə fərqlənirdi. Hələ may ayında Parisdə ABŞ nümayəndələri ilə danışıqlar aparan Azərbaycan tərəfi Amerikanın respublikanın müstəqlilliyinə xələl gətirməyəcəyi və daxili işlərinə müdaxilə etməyəcəyi təqdirdə onun himayəçiliyini qəbul etməyə razı olduğunu bildirmişdi. 1919-cu ilin ortalarında yaranmış beynəlxalq vəziyyət, o cümlədən Kolçak və Denikin ordularının məğlub olması və Rusiyada bolşeviklərin güclənməsi Azərbaycan hökumətindən çevik xarici siyasət aparmağı tələb edirdi. Həmin vaxt Azərbaycan hökuməti ABŞ-la siyasi və iqtisadi əlaqələr yaratmaqda maraqlı olduğunu nümayiş etdirir, ölkənin müstəqilliyinin ABŞ tərəfindən tanınmasına səy göstərirdi. Bu məqsədlə, Ə.M.Topçubaşov sentyabrın 26-da Prezident V.Vilsona yazdığı məktubunda ABŞ-ın Azərbaycanın müstəqilliyini qoruyacağına və ölkəyə yardım göstərəcəyinə ümid etdiyini bildirirdi. Əslində, Azərbaycan hökumətinin ABŞ-la diplomatik əlaqələr qurmaqda
Yüklə 4,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|