Microsoft Word Azerb. Xar. Siyas son doc
Yüklə 4,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
55 cəhdlə çalışırdı. Bu məqsədlə noyabrın 10-da Baş nazir F. Xoyski və xarici işlər naziri vəzifəsini icra edən Adil xan Ziyadxan ABŞ-ın Prezidenti Vudro Vilsona müraciətlərində Azərbaycan Respublikasının müstəqililyinin dünya dövlətləri tərəfindən tanınmasına köməklik göstərməyi xahiş etdilər. Qeyd edək ki, həmin dövrdə ABŞ dünyada gedən ictimai-siyasi proseslərə mühüm təsir göstərən dövlətə çevrilmişdi. V. Vilson isə müharibədən sonrakı dövrdə dövlətlərarası münasibətlərdə yenidənqurmanın banisi hesab edilirdi. Milli Şuranın noyabrın 16-da keçirilən iclasında Azərbaycanın müstəqilliyini tanımaq barədə bütün dünya dövlətlərinə müraciət qəbul edildi. İclasın qərarına əsasən Nazirlər Şurası sədrinin general V.Tomsona göndərdiyi teleqramda bildirilirdi: “Hökumət əmindir ki, müttəfiq ordunun Azərbaycana gəlməsi Azərbaycan hökumətinin daxili işlərinə qarışmadığı surətdə istiqlaliyyətimizə və məmləkətimizin təmamiyyətinə xəta toxunmaz”. General V.Tomson cavab teleqramında Azərbaycan hökuməti ilə əməkdaşlığa hazır olduğunu qeyd edirdi. O, sonrakı çıxışlarında da Böyük Britaniya komandanlığının Azərbaycan hökumətinə və onun Baş nazirinə böyük ehtiram göstərdiyini, yeni koalisyon hökumət təşkil olunana qədər hazırkı hökumətin Azərbaycanda yeganə qanuni hökumət olaraq qaldığını vurğulayırdı. Əslində, V.Tomsonun bu mövqeni tutması Azərbaycan hökumətinin onunla diplomatik danışıqları uğurla və məharətlə aparmasından irəli gəlirdi. Milli Şura Avropa dövlətləri ilə beynəlxalq əlaqələrin yaradılmasında demokratik prinsiplərin göstərə biləcəyi təsiri də nəzərə alırdı. Azərbaycanda parlament üsul- idarəsinin təsis edilməsi Avropa dövlətləri ilə əlaqələrin yaradılmasında mühüm addım ola bilərdi. Bu məqsədlə Milli Şuranın noyabrın 16-dakı iclasında parlament üsul- idarəsinin yaradılması məsələsinə baxıldı və noyabrın 19-da seçki qanunu qəbul edildi. Dekabrın 7-də parlamentin ilk iclasının keçirilməsi Azərbaycan Respublikasının istər daxili, istərsə də xarici siyasət sahəsində mühüm hadisə oldu. İclasda F.X.Xoyski hesabat xarakterli məruzə ilə çıxış etdi, milli hökumətin daxili və xarici siyasətinin xüsusiyyətləri və qarşıda dayanan vəzifələr haqqında məlumat verdi. O, xarici siyasət sahəsi ilə bağlı çıxış edərkən Azərbaycanın ətrafında yaranmış beynəlxalq vəziyyətə aydınlıq gətirməyə çalışırdı. F.X.Xoyski vaxtilə türk qoşunlarının Bakıda olması, Mudros barışığından sonra isə müttəfiqlərin Bakıya gəlməsi məsələlərinə hökumətin münasibətini bildirdi.
56 Azərbaycan parlamentində dünya xalqlarına və parlamentlərinə, ABŞ Prezidenti V. Vilsona müraciət qəbul edildi. Müraciətdə Azərbaycanın parlament tipli respublika olaraq müstəqilliyinin tanınması xahiş edilirdi. Dekabrın 26-da yeni hökumət kabinəsi yaradıldı və bu hadisədən iki gün sonra müttəfiqlərin Bakıdakı nümayəndəsi general V. Tomson Azərbaycan hökumətini tanıdığını bəyan etdi. Bəyanatda bütün Azərbaycan ərazisində Azərbaycan koalisyon hökumətinin yeganə qanuni hakimiyyət olduğu və müttəfiq hərbi qüvvələrin komandanlığının bu hökumətə hərtərəfli yardım göstərəcəyi bildirilirdi. Balkanlarda və Qafqazdakı Böyük Britaniya qoşunlarının baş komandanı, general Corc Miln də İngiltərənin Azərbaycan hökumətini bu ölkənin ərazisində yeganə qanuni hakimiyyət kimi tanıdığını qeyd etdi. Göründüyü kimi, Mudros barışığından sonra uğursuzluqla üzləşən Azərbaycan hökuməti Bakıya gəlmiş müttəfiq qoşunların komandanlığı ilə diplomatik münasibətlər qurmağı bacardı. Hətta ardıcıl diplomatik təşəbbüslərin və danışıqların nəticəsində müttəfiq qoşunların komandanlığı Azərbaycan hökumətini de- fakto tanımaq məcburiyyətində qaldı. F. X. Xoyskinin sədrliyi ilə yaradılmış yeni hökumətin qarşısında Azərbaycanın beynəlxalq vəziyyətinə həlledici və əsaslı təsir göstərə biləcək Paris sülh konfransına hazırlıq və bu mötəbər tədbirdə iştirak edəcək nümayəndə heyətini təşkil etmək kimi mühüm vəzifə dayanırdı. Azərbaycan hökuməti 1918-ci ilin noyabrında general V. Tomsonla danışıqlar zamanı Azərbaycanın beynəlxalq sülh konfransında iştirak edəcəyinə təminat almışdı. Böyük Britaniya hökuməti Azərbaycanla bağlı bütün mübahisəli ərazi məsələlərinin sülh konfransının qərarları əsasında həll ediləcəyinə ümid bəsləyirdi. Azərbaycanın İstanbuldakı nümayəndəsi Ə.M.Topçubaşov sülh konfransında Zaqafqaziya respublikalarının vahid nümayəndəliklə iştirak etməsini nəzərdə tutaraq, dekabrın 16-da Azərbaycan Respublikası Nazirlər Şurasının sədrinə məktubunda qeyd edirdi ki, yaranmış tarixi şəraitdə Qafqaz xalqlarının dövlət müstəqilliyinin tanınmasının yeganə yolu azərbaycanlıların, gürcülərin və ermənilərin birgə addım atmalarından keçir: “Bu xalqların milli siyasi ideallarında hər hansı fərq olursa-olsun, indi onların hamısının müstəqilliyi sülh konfransında birgə işlərdən və birgə çıxışlardan asılıdır”. Bu məqsədlə Zaqafqaziya konfederativ nümayəndəliyinin yaradılmasını nəzərdə tutan memorandum hazırlanmış, Fransa, İngiltərə, ABŞ, İtaliya, Yunanıstan və Yaponiyanın diplomatik nümayəndəliklərinə təqdim edilmişdir. Lakin hadisələrin sonrakı gedişi göstərdi ki, birgə nümayəndəlik yaratmaq ideyasının reallaşması mümkün olmadı.
57 Azərbaycan Milli Şurası dövlət müstəqilliyinin tanınması və qorunub saxlanılmasında beynəlxalq sülh konfransının mühüm rol oynayacağını nəzərə alır və noyabrın 28-də “Bütün Azərbaycan əhalisinə” müraciətində bu tədbirə böyük ümid bəslədiyini ifadə edirdi. Dekabrın 26-da təşkil olunan üçüncü hökumət kabinəsi parlamentin Ağsaqqallar Şurası ilə birlikdə beynəlxalq sülh konfransında iştirak edəcək nümayəndə heyətini seçdi. Nümayəndə heyətinin sədri Ə.M. Topçubaşov, onun müavini isə hökumət üzvü M.H. Hacınski təyin edildi. Parisə getmək üçün viza almaq məsələsində müxtəlif səbəblər və bəhanələrlə üzləşən Azərbaycan nümayəndə heyəti 3 ay İstanbulda gözlədikdən sonra Fransaya yola düşdü. Lakin ermənilərin təsiri altında olan bəzi Fransa siyasi dairələri Ə.M. Topçubaşovun Parisə getməsinə imkan yaratmadılar. Azərbaycan hökuməti yaranmış vəziyyətdən çıxış yolunu nümayəndə heyətinin rəhbərliyinə M.H. Hacınskini təyin etməkdə gördü. Böyük çətinliklərə və süni maneələrə baxmayaraq, Azərbaycan hökumətinin Paris Sülh konfransında öz nümayəndələrinin iştirak etmələri üçün göstərdiyi səylər nəhayət ki, öz nəticəsini verdi. Azərbaycanın müstəqilliyi məsələsi ilk dəfə olaraq mayın 2-də ABŞ Prezidenti V. Vilsonun təşəbbüsü ilə ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa və İtaliya hökumət başçılarının təmsil olunduğu Dördlər Şurasının iclasında müzakirə edildi. Prezident V. Vilson Azərbaycan Respublikasından olan nümayəndələrin Versal sülh konfransına buraxılmasının məqsədəuyğun olduğunu qeyd etdi. O, Ə.M.Topçubaşovu Azərbaycan nümayəndə heyətinin başçısı kimi qəbul etməyin tərəfdarı olduğunu bildirdi. Azərbaycan nümayəndə heyəti Fransaya gəldiyi ilk gündən etibarən Azərbaycanın siyasi, iqtisadi və hərbi vəziyyəti ilə bağlı məsələləri Avropa dövlətlərinin bu ölkədəki diplomatik nümayəndələrinin diqqətinə çatdırmaq üçün fəaliyyətə başladı. Mayın 23-də Azərbaycan nümayəndələri ilə ingilis nümayəndə heyətinin üzvü Luiz Mallet arasında görüş keçirildi. Mayın 28-də Ə.M.Topçubaşovun ABŞ nümayəndə heyətinin üzvü Q.Morqentau ilə görüşündə isə ABŞ-ın Azərbaycan hökumətinə maliyyə yardımı göstərməsinin mümkünlüyü məsələləri müzakirə olundu. Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzvləri üçün ən mühüm hadisə onların mayın 28-də ABŞ Prezidenti V.Vilson tərəfindən qəbul edilməsi idi. Azərbaycan nümayəndə heyətinin rəhbəri Ə.M.Topçubaşov Prezident V.Vilsona müraciət edərək Azərbaycanın Millətlər Cəmiyyətinə buraxılacağına və ABŞ tərəfindən Azərbaycana yardım göstəriləcəyinə ümid etdiyini bildirdi. O, çox vaxt Avropa və Amerika mətbuatında Azərbaycan haqqında qərəzli və saxtalaşdırılmış yazılar dərc edildiyini və bu konfransda V.Vilsona əsl həqiqətlər haqqında məlumat vermək üçün imkan yarandığını qeyd etdi.
Yüklə 4,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|