Microsoft Word Azerb. Xar. Siyas son doc
Yüklə 4,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
108
Dünya politoloqları müasir münaqişələrin səbəb və xarakteristikasına müxtəlif rakurslardan yanaşır və fərqli proqnozlar verirlər. Bəziləri hesab edir ki, müasir münaqişələrin kökündə ideoloji və iqtisadi səbəblər deyil, mədəniyyətlərarası fərqlər, “sivilizasiyaların toqquşması” durur. Onların fikrinə görə, gələcək konfliktlər krallar, milli dövlətlər və ideologiyalar arasında deyil, məhz sivilizasiyalar arasında baş verəcək. Nəzəriyyə müəlliflərinin fikrinə görə, münaqişələrin potensial məkanı sivilizasiyalar arasından keçən zərif xətlərdir. “Sivilizasiyalararası münaqişə iki forma alır: 1) lokal səviyyədə zərif xətlər üzrə yaranan münaqişələr, müxtəlif sivilizasiyalara mənsub olan qonşu dövlətlər arasında və bir dövlətin tərkibində yaşayan müxtəlif xalqlar, qruplar arasında baş verən; 2) qlobal səviyyədə münaqişələr müxtəlif sivilizasiyalara mənsub özək dövlətlər (əsas dövlətlər) arasında baş verir”. Bəhs olunan nəzəriyyənin müəllifi əgər “mədəniyyətlər və sivilizasiyalararası fərqləri və mübarizəni” müasir münaqişələrin səbəblərindən biri kimi təqdim etsəydi, əlbəttə, onunla razılaşmaq mümkün idi. Doğrudan da, mədəniyyətlər bir-birindən tarixinə, milli-mənəvi dəyərlərinə, dini-psixoloji köklərinə görə ayrılır və sivilizasiyaların tarixi milli dövlətlərdən, ideoloji baxışlardan daha qədim və daha dayanıqlıdır. Bu dəyərlər min illərlə formalaşmış, xalqların mənəvi dünyasına, fikir və düşüncəsinə hakim kəsilmişdir. Odur ki, ideoloji və siyasi rejimləri identifikasiya etmək, onlar arasındakı fərqləri aradan qaldırmaq daha asandır, nəinki sivilizasiyaları, mədəni-mənəvi dəyərləri. Xalqları xarakterizə edən ən fundamental dəyər məhz milli mədəniyyət və dildir. Qloballaşmanın vüsət aldığı XXI əsrdə dünya vahid bir meydana çevrilir, insanlar arasında mövsümi və daimi təmaslar intensivləşir və müvafiq olaraq mədəniyyətlər üz- üzə gəlir. Bu proses bir tərəfdən obyektiv olaraq mədəniyyətləri bir-birinin hesabına zənginləşdirir, daha mütərəqqi mədəni dəyərlər digərlərini sıxışdırır, onların inkişaf meydanını daraldır. Bu da müvafiq olaraq mədəni inkişaf meydanı kiçilən xalqları daha radikal əhval-ruhiyyəli hərəkətlərə sövq edir. Müxtəlif mədəniyyətə malik olan insanlar arasında təmaslar intensivləşdikcə onlar arasında məxsusi sivilizasiya şüuru da artır ki, bu da müvafiq olaraq mədəni-mənəvi mənsubiyyətinə görə fərqlənən insanlar arasında həm dünya miqyasında, həm də bilavasitə təmas ərazilərində ayrılmaları və toqquşmaları dərinləşdirir. Bununla yanaşı, dünyada gedən iqtisadi, sosial inteqrasiya prosesləri xalqları bir-biri ilə sıx təmaslara cəlb edərək, milli şüurun əsas qaynağı olan milli dövlətləri tədricən ümumdünya və qlobal proseslərdən sıxışdırır və zəiflədir. Milli dövlətlərin dünya proseslərində boşalan yerini son illərdə dini cəmiyyətlər tutmağa səy göstərirlər. Bu qurumlar insanların dinə müsbət meylindən istifadə edərək, öz 109
ideyalarını onlara təbliğ edir və onlarda dini mənsubiyyət hisslərini gücləndirirlər. Bu da təmas nöqtələrində insanların dini toqquşmasına müəyyən qədər rəvac verir. Bütün bunlar göstərir ki, müasir münaqişələrdə milli-mədəni və dini fərqlərin oynadığı rolu inkar etmək olmaz. Lakin müasir qloballaşma prosesindəki iqtisadi və sosial faktorlar elə həddə çatmışdır ki, beynəlxalq aləmdə dövlətlər və insanlar arasındakı münasibətlərin əsas katalizatoru rolunda din, dil, mədəniyyət deyil, məhz iqtisadi maraqlar çıxış edir. Hazırkı münaqişələrin əsas determinantı bütün XX əsrdə baş vermiş dövlətlərarası toqquşmalarda olduğu kimi, yenə də ayrı-ayrı ölkələrin dərk olunmuş milli maraqları hesab olunur. D. Zerkinin “istənilən halda beynəlxalq konflikt o zaman baş verir ki, bir dövlət, yaxud dövlətlər qrupu öz mənafelərini digərlərinə təlqin edir” fikri ilə razılaşmamaq mümkün deyil. Müasir münaqişələrin ən qanlı və təhlükəli təzahür formalarından biri terrorizmdir. Məsələ burasındadır ki, müasir terrorizm qloballaşan dünyanın bütün texnoloji nailiyyətlərini mənimsəmək və insanlıq əleyhinə istifadə etməklə özü qlobal bir xarakter kəsb etmişdir. Terrorizm bir ölkə çərçivəsini aşaraq beynəlxalq xarakter almış və beynəlxalq proseslərin destruktiv subyekti kimi çıxış etməyə başlamışdır. Digər münaqişələrin baş verməsinin əsas səbəbləri, eyni zamanda terrorizmin də əsasında dayanır. Bunların sırasında qloballaşmaya və qlobal siyasətə müqaviməti, etnik separatizmi, dünyada baş verən qeyri-bərabər və ədalətsiz proseslərə etirazı, özlərinin maddi və mənəvi iddialarını reallaşdırmaq, gəlir götürmək, hansısa qeyri-qanuni ehtiyaclarını təmin etmək istəyi və sairəni xüsusi qeyd etmək lazımdır. Terrorizm ayrı-ayrı insanlar, təşkilatlar, xüsusi orqanlar və bəzən bütöv dövlət və dövlətlər qrupu tərəfindən təşkil olunur və həyata keçirilir. Terror aktları seçilmiş xüsusi ərazilərdə, şaxə halında bütün dünyada (lokal və qlobal) həyata keçirilə bilir. Terrorizmin iki əsas forması mövcuddur: dövlət terrorizmi və fərdi terror. İkinci dünya müharibəsindən sonra yaranmış ideoloji qarşıdurma dövründə dövlətlərin bir-birinə qarşı həyata keçirdiyi terror aktları, yaxud bir dövlətin müxtəlif məqsədlərlə başqa dövlət ərazisində həyata keçirdiyi hərbi-siyasi ekspansiyalar dövlət terrorizmi kimi qiymətləndirilirdi. BMT Baş Assambleyasının 39-cu sessiyasında qəbul olunmuş «Dövlət terrorizmi siyasətinin və dövlətin digər suveren dövlətlərdə ictimai- siyasi quruluşun sarsıdılmasına yönəlmiş fəaliyyətinin yolverilməzliyi haqqında» xüsusi qətnaməsi “soyuq müharibə” dövründə geniş vüsət almış dövlət terrorizminin qarşısını almaq məqsədi daşıyırdı.
Yüklə 4,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|