Microsoft Word Azerb. Xar. Siyas son doc
Yüklə 4,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
128
olan dövlətlərdir. Bütün bunlar onu göstərir ki, qloballaşma dünyada hegemon rol oynamağa çalışan ABŞ və onun Qərb müttəfiqləri tərəfindən heç də iqtisadi mənada “bütün dünyanı universallaşdırmaq, ümumiləşdirmək və bərabərləşdirmək” məqsədi ilə deyil, yalnız özünün siyasi, ideoloji və iqtisadi hegemonluğu üçün istifadə olunur. Qloballaşmanın reallaşmasını şərtləndirən və müsbət amil hesab olunan
təzahürlərdən biri də qlobal problemlərin həllinə, fundamental elmin inkişafına qabaqcıl dövlətlər tərəfindən böyük vəsait qoyulması və əldə edilmiş texniki və elmi yeniliklərin dünyanın inkişafına yönəldilməsidir. Son on ildə elmi-texniki tərəqqinin indiyədək görünməmiş səviyyəyə yüksəlməsi dünyanın simasını və insanların həyatını kökündən dəyişmişdir. Bundan başqa, informasiya sahəsində əldə edilən uğurlar, texnoloji yeniliklər insanlar arasındakı əlaqələri yaxşılaşdırmış, istehsalın, əməyin təşkilini, ticarətin intensivləşməsini, bank-maliyyə və investisiya fəaliyyətini asanlaşdırmışdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, bütün bu işlərin maliyyələşməsi və təşkili inkişaf etmiş dövlətlərin, qloballaşmaya rəhbərlik edən mərkəzlərin üzərinə düşür. Qloballaşma dərinləşdikcə bəzi Qərb dairələrində, xüsusən ABŞ politoloqları içərisində dünyanı ümumi mərkəzdən idarə edən “ümumdünya hökumətinin” mövcudluğuna ehtiyac olması haqqında fikirlər də çoxalır. Onların fikrinə görə, qloballaşmanın getdikcə bütün dünyada genişlənməsi, iqtisadi, siyasi, sosial-mədəni inteqrasiyasının dərinləşməsi, liberal-demokratik sistemlərin universallaşması dünyada yeni, millət və dövlətüstü orqanların yaranmasına və insanlararası məsələlərin onlar tərəfindən tənzimlənməsinə ehtiyac yaradır. “Ümumdünya hökuməti” hesab ediləcək belə təşkilatlar bəzi suveren hüquqları milli dövlətlərdən alaraq öz əlində cəmləşdirəcək, bəşəriyyətin ədalətli idarəçiliyini həyata keçirəcək. Qloballaşma və yeni dünya nizamı üçüncü minilliyin başlanğıcında yeni iqtisadi düzənin meydana çıxmasına ciddi təsir göstərmişdir. Yeni iqtisadi düzən müasir dünyada daha çox siyasi, geosiyasi və mədəni inkişafın yeni tendensiyaları ilə müşayiət olunur. Üçüncü minilliyin qovşağında dəniz sivilizasiyası öz dominantlığını tam təmin etdiyi üçün onun bəşəriyyətə təlqin etdiyi iqtisadi sistem – liberal iqtisadi model qloballaşmanın vahid, unifikasiya edilmiş modeli kimi qəbul edilir. Qərb analitikləri qloballaşmanın əsasında məhz liberal iqtisadi modelin dayanmasını bu sistemin XX əsr boyu bütün sınaqlardan uğurla çıxması, kiçik modifikasiyalar nəzərə alınmaqla, bütün alternativ proqramlara qalib gəlməsi ilə əsaslandırırlar. Hazırda liberal iqtisadiyyat dünyanın bütün az-çox geosiyasi və iqtisadi cəhətdən əhəmiyyət kəsb edən bölgələrində ya tam bərqərar olmuş, ya da ki, olmaqdadır. Bu 129
sistem dövlətin iqtisadi sahəyə müdaxiləsini, iqtisadi tənzimlənməni demək olar ki, tam inkar edir və özünü idarə edən istehsal və bazar münasibətlərini aşılayır. Əslində bu sistemin ideoloqları qloballaşan dünyada milli dövlətlərin getdikcə azalan rolunu daha da zəiflətmək, prosesləri transmilli korporasiyaların təsiri altına salmaq məqsədi güdürlər. Nəzərə alınsa ki, transmilli korporasiyalar maliyyə və iqtisadi cəhətdən güclü olan dövlətləri təmsil edir, onda bu prosesin inkişaf etməmiş zəif dövlətlərə mənfi təsirini bilavasitə müşahidə etmək olar. Qlobal dünyanın əsas faktorlarından biri kimi çıxış edən transmilli korporasiyalar milli iqtisadiyyatların fraqmentləşməsi yolu ilə bütün dünya təsərrüfat sistemini, istehsal və satış bazarlarını, xammal və işçi potensialını, texnologiya və maliyyə resurslarını öz əlinə keçirirlər. Transmilli korporasiyalar hazırda Afrika, Asiya, Latın Amerikası, Qərbi Şərqi və Mərkəzi Avropanın əsas istehsal, satış və xammal resurslarının, texnologiya və maliyyə vəsaitlərinin yarıdan çoxuna nəzarət edir. Təxminən oxşar fəaliyyət transmilli maliyyə qurumlarının – Dünya Bankının, Beynəlxalq Valyuta Fondunun, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının, İslam İnkişaf Bankının və b. maliyyə oliqarxlarının da işində müşahidə olunur. Bu banklar tək maliyyə və investisiya siyasəti yürütməklə kifayətlənməyib, dünya ölkələrinin milli iqtisadiyyatını istədikləri kimi yönləndirir, enerji daşıyıcılarının qiymətini müəyyənləşdirir, vergi, sosial ödənişlər, əmək haqqı və s. məsələləri müəyyənləşdirirlər. Qloballaşma və yeni dünya nizamının həyata keçirilməsində tətbiq olunan mühüm metodlardan biri “dayanıqlı inkişaf” adlanan beynəlxalq konsepsiyadan ibarətdir. Bu proqram ümumən təbiət və insan resurslarının səmərəli istifadəsində, ətraf mühit və ekoloji məsələlərin nəzərə alınmasında vahid standartların tətbiqinə xidmət edir. Lakin əslində “dayanıqlı inkişaf” proqramı dünya iqtisadiyyatının qlobal idarəedilməsi məqsədilə dəniz sivilizasiyasının yaratdığı və istifadə etdiyi növbəti bir vasitədir. Bunun üçüncü ölkələr üçün də müəyyən əhəmiyyəti var. Xüsusən, nəzərə alınsa ki, planetdə 3 milyard əhali ən elementar yaşayış şəraitinə malik deyil və bu proqram bütün dünya əhalisinin həyatı üçün lazım olan ən vacib tələbatların ödənilməsini nəzərdə tutur, o zaman proqramın əhəmiyyəti məlum olur. Proqram planetdə yaşayan əksər insanların daha yaxşı yaşaması üçün göstərdiyi cəhdlərə şərait yaradılmasını ehtiva edir. Dayanıqlı iqtisadi inkişaf proqramının əsas prinsipləri bəşəriyyətin inkişafında davamlılığın, indiki nəsillərlə gələcək nəsillər arasında təbiətdən və iqtisadi resurslardan istifadənin balansının yaradılması, biosferin və təbii ehtiyatların mühafizəsi, bütün Yüklə 4,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|