Microsoft Word Azerb. Xar. Siyas son doc
Yüklə 4,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
126
Qloballaşma şəraitində dünyada ucuz işçi qüvvəsi, ucuz xammal, istehsal xərclərinin azaldılması və satış bazarlarının ələ keçirilməsi uğrunda kəskin rəqabət mübarizəsi başlanır. İnvestisiya o ölkələrə yönəldilir və istehsal o ölkələrdə təşkil olunur ki, orada əmək haqları aşağı, xammal ucuz, vergilər, sosial ayırmalar, ekoloji və istehsal xərcləri çox cüzidir. Hazırda Asiya-Sakit okean ölkələri bu baxımdan qloballaşmanın əsas mərkəzlərindən birinə çevriliblər. Qloballaşma bütün etnik sədləri aşır. Elə transmilli korporasiyalar var ki, yarandığı ilk ölkədə istehsal etdiyi məhsul, onun ümumi istehsalının 5 faizindən azını təşkil edir. Belə müəssisələr daim axtarışdadır. Bazarın, istehsalın və istehlakın strukturuna uyğun olaraq bütün dünyada fəaliyyət göstərirlər. Məsələn, məşhur “Samsunq” korporasiyası (Cənubi Koreya) özünün illik 200 milyard ABŞ dolları dövriyyəsi ilə dünyanın 66 ölkəsində 340 bölmə qurmuş və bütün dünyada istehsal olunan rəngli monitor və kineskopların 17%-ni, videomaqnitofonların 11%, mikrodalğalı sobaların 18%-ni istehsal edir. Söz yox, indi bu korporasiyanı Cənubi Koreya müəssisəsi kimi təsəvvür etmək və onu bu ölkənin hüduduna sığışdırmaq qeyri- mümkündür. Çünki onun səhmlərinin böyük qisminin sahibləri Cənubi Koreya dövləti ilə heç bir əlaqəsi olmayan şəxslərdir. Qloballaşma keçid dövrünü yaşayan, xammalı, işçi qüvvəsi ucuz olan, daxili istehsalı və bazarı zəif qorunan ölkələrə daha çox ziyan vurur. Bir qayda olaraq, belə ölkələrin daxili istehsalı rəqabətə dözməyərək tam iflasa uğrayır. Bu da nəinki həmin ölkələrin sosial-iqtisadi vəziyyətinə, eyni zamanda milli-mənəvi dəyərlərinə, milli özünəməxsusluğuna və həyat tərzinə mənfi təsir göstərir və onun keyfiyyətini dəyişir. İqtisadi sahədə həyata keçirilən qloballaşma ictimai və siyasi həyatın liberallaşmasına, milli-etnik özünəməxsusluğun aradan qalxmasına, bu müəssisələrdə işə cəlb olunmuş insanların kosmopolit texniki personala çevrilməsinə şərait yaradır. Qloballaşma mahiyyətcə beynəlmiləl proses olsa da, bəzən istehsalat xarakterinə görə regional əsasda həyata keçirilir. Böyük bir korporasiya öz fəaliyyətini, istehsalını regionun o ölkəsində qurur ki, onun nəqliyyat-kommunikasiya xətləri, işçi qüvvəsi və xammal ehtiyatları əlverişli olsun. Lakin bəzən istehsal üçün zəruri komponentlərin çoxu ətraf ölkələrdən gətirilir və məhsulun da böyük qismi həmin ölkələrdə satılır. Bir növ müəssisə konkret ölkənin yerləşdiyi region üçün, həmin regionun ehtiyaclarını və resurslarını nəzərə alaraq yaradılır. Belə olan halda mövcud regionun sahibkarlıq fəaliyyəti üçün bütün zəruri institutları, təsisatları, vergi, gömrük və tarif, qayda- qanunları maneəsiz hərəkət üçün standartlaşdırılır və asanlaşdırılır. Region dövlətlərinin 127
daxili idarəçilik sistemi, əhalinin sosial-iqtisadi və mədəni səviyyəsi, dövlətlərarası münasibətlər və s. mühüm sahələr transmilli korporasiyalar tərəfindən daim öyrənilir və onlara təsir mexanizmləri yaradılır. Bir sözlə, milli sərhədlərin, milli maraq və özünəməxsusluğun mövcudluğu qloballaşmaya əngəl törədir. Odur ki, transmilli korporasiyalar regional birlikləri – Avropa Birliyi, ümumi gömrük sisteminə daxil olan MDB və s. kimi qeyri-etnik birlikləri alqışlayırlar. Qloballaşma özünün həm müsbət, həm də mənfi təzahürlərini bir neçə əsas sahə üzrə daha qabarıq göstərir. Bunlardan biri dövlətlərin inkişafında, əhalinin həyat şəraitinin təmin olunmasında həlledici rol oynayan gəlirlərin və maddi nemətlərin bölgüsündəki mövcud qeyri-mütənasibliyin hökm sürməsidir. Hazırda bəşəriyyət iki hissəyə - varlı Şimal və kasıb Cənuba bölünüb. Şimal ölkələri daha az məsrəflə daha çox gəlir əldə etdiyi halda, Cənub daha çox məsrəflə daha az gəlir qazanır. Müasir sivilizasiyanın daha çox məsrəf tələb edən sahələrinə - ekologiyaya, sosial təlatümlərə, siyasi və mədəni proseslərə yönələn məsrəflər əsasən əyalətlərin hesabına ödənilir. İnkişaf etmiş dövlətlərin adambaşına düşən gəlirləri, inkişaf etməkdə olanlarınkından çox ciddi fərqlənir. Bu da əhalinin varlı və kasıb kateqoriyaları arasındakı fərqi dərinləşdirir. BMT-nin hesablamalarına görə, son 50 ildə bütün dünyada istehsal olunmuş 30 trilyon dollarlıq ümumi məhsulun bölgüsündə təxminən planet əhalisinin onda biri (15%) adambaşına 30 min dollar, qalan 85%-i isə adambaşına 3 min dollardan az pay alır. Dünyada 3 milyondan çox insan lazımi qədər qidalanmaq imkanından məhrum olduğu halda, Qərbdə 1,2 milyard əhali çox qidalanmaqdan əziyyət çəkir. ABŞ-da hər il 100 milyard dollar pul çox qidalanmanın nəticələri ilə mübarizə aparmağa sərf olunur. Üçüncü dünya ölkələrinin təbii ehtiyatları və işçi qüvvəsini istismar edən Qərb ölkələri mövcud bərabərsizliyi aradan qaldırmaq əvəzinə, kasıb ölkələrə yalnız müəyyən humanitar yardım göstərirlər. Bu yardımların ümumi həcmi inkişaf etmiş dövlətlərin ümumi daxili məhsulunun cəmi 0,22%-ni təşkil edir. Halbuki BMT-nin bu ölkələrə müəyyənləşdirdiyi humanitar yardımın miqdarı onların ümumi daxili məhsulunun 0,7%-i qədər müəyyən edilmişdir. Qloballaşma prosesində BMT-nin və beynəlxalq maliyyə qurumlarının inkişaf etmiş dövlətlərin maliyyə ehtiyatlarını kasıb ölkələrə yönəltmək cəhdləri də ciddi nəticə vermir. XX əsrin son on ilində hesablamalara görə, inkişaf etmiş ölkələrin xaricə yönəltdikləri sərmayələrin 95%-i (təqribən 80 milyard dollar) yalnız 30 ölkəyə qoyulmuşdur. Bu ölkələr də əsasən Qərbin maraq dairəsinə daxil olan, inkişaf etməkdə Yüklə 4,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|