Microsoft Word Baba -edebiyyatda lirik nov doc

 

 

54

qeyri-bədii sözlərdən düzələn qafiyələrdən az istifadə olunur, 

ya da heç olunmur. Xüsusilə  də müxtəlif köklü sözlərin 

şəkilçi oxşarlığına görə qafiyələndirilməsi  şeir sənətində 

yolverilməzdir. 

S.Vurğunun  şeirlərində müxtəlif nitq hissələrindən 

əmələ  gələn  ən kamil qafiyə quruluşu ilə rastlaşırıq və bu 

qafiyələrin özü də yuxarıda dediyimiz kimi şairanə və oxucu 

üçün gözlənilməzdir. 

Görüb tanış olmadığım,  

 

(fel) 

Qayğısına qalmadığım.  

 

(fel)  

 

Son nəfəsdə səni andı,  

 

(fel) 

Dəniz kimi dalğalandı.  

 

(fel) 

 

Gözüm yolda, könlüm səsdə,  

(isim) 

Dinlə məni son nəfəsdə.    

(isim) 

 

Açılmayır qaş-qabağın,    

(idiom) 

Çiçək açmaz könül bağım.  (idiom) 

 

Gecə cansız, gecə sakit, gecə lal!  (isim) 

Nə qədər uçsa da uçduqca xəyal. (isim) 

 

S.Vurğun  şeirində müxtəlif nitq hissələrindən düzələn 

kamil qafiyələrə rast gəlirik. 

Səhralara səs salacaq ilxıların kişnəməsi, 

    (fel) 

Qulaqları oxşayacaq qoyun səsi, quzu səsi.     (isim) 

Yenə axar çaylar üstə dəmir körpü qurulacaq, (fel) 

Yenə sahil lampaları alışacaq çıraq-çıraq. 

  (zərf) 

                                                                                                                            

1988, с.106 

 

 

55

 

Azərbaycan  şeirində bir sıra hallarda qulaq 

qafiyəsindən  də istifadə edirlər. Belə qafiyələr qurmaq 

əlbəttə  çətindir. Bu zaman qafiyələr sözün yazılış – qrafik 

cəhətinə görə yox, məhz fonetik səs oxşarlığına görə qurulur. 

Daha doğrusu, belə qafiyələrdə söz kökünün yazılışı  və 

qrammatik dəyişməsi deyil, oxşar səslərin tələffüzü  əsas 

götürülür. Prof. A.Axundov yazır: «Azərbaycan  şeirində 

çoxdan mövcud olan qulaq qafiyələri məhz fonetik prinsipin 

verdiyi imkanlar əsasında yaranan qafiyələrdir. Lakin bunlar 

heç də o demək deyildir ki, guya qrafik qafiyə poeziyamızda, 

o cümlədən bizim şeirimizdə unudulmuşdur və artıq o 

yararsızdır.  Şübhəsiz, qafiyənin gözəlliyi onun yeniliyində 

və gözlənilməzliyindədir.  İstər fonetik prinsipə  əsaslansın, 

istər qrafik».

1

 

Xəyal dumanında xumaram indi, 

Yuxumu həyatdan umaram indi!  

 

Gerçəyin ilkidir yuxunun sonu,  

- Yuxu nəğməmizin son akkordunu.  

(B.Vahabzadə) 

At çapdılar düz Altaydan Oğuza 

Körpü saldı Cığataydan Oğuza.  

(B.Vahabzadə)  

 

Ən müqəddəs məbədiydi Vətən Vaqifin, 

Şair könlü bülbül kimi ötən Vaqifin.  

(S.Rüstəm)  

 

                                                           

1

 А.Ахундов. Шеир сяняти вя дил. Йазычы, Бакы, 1980, с.76 

---

 

 

56

Gecələr ay sənindir, gündüzlər günəş 

  

 

 

kainat kimi! 

Hər şey gözəlləşmədə, sən də gözəlləş 

  

 

 

bu həyat kimi.  

(M.Müşfiq) 

 

Xalqlar necə yaxındır 

 

  sanki 

bir 

ürəkdədi. 

Gülüşlərin, sözlərin, 

Nəğmələrin vəhdədi.  

(Ə.Kərim) 

 

Məni çulğalar boran,  

Əgər bir saat, bir an.  

Ayrılsam gəncliyimin yüyənsiz tufanından.  

  

 

 

 

(Ə.Kərim) 

 

Qapan ölüm, öpən ölüm, 

Məni yerə təpən ölüm. (A.Laçınlı)  

 

Bəzən  şairlər yalnız misranın sonunda yox, misranın 

daxilində də qafiyə qururlar. Aşıq ədəbiyyatında və aşıq şeiri 

ənənəsində yazılan yazılı  şeir nümunələrində buna 

qoşayarpaq deyirlər. 

A.Ələsgərin «Düşdü» şeiri bu baxımdan xarakterikdir. 

Ətlazdan, belində şalı, 

Gövhərdən bahalı üzündə xalı. 

Geydi yaşıl-alı, yaxdı mahalı, 

Əyri tellər ayna qabağa düşdü. 

 

 

 

57

Yeriyirdi sana yaşılbaş, sona, 

Yaraşır canana ağ nazik cuna.  

Tellərində şana, əlində həna, 

Yəmən, yaqut əhmər dodağa düşdü. 

(A.Ələsgər) 

 

Sənsən mənim ayım, günüm, hilalım, 

Dövlətim, iqbalım, cahım, cəlalım. 

Gözəl üzün daim fikrü xəyalım, 

Sözün dildə şirin hekayətimdir.  

(M.P.Vaqif) 

 

Xumar-xumar baxmaq göz qaydasıdır, 

Lalətək qızarmaq üz qaydasıdır, 

Pərişanlıq zülfün öz qaydasıdır, 

Nə badi-səbadən, nə şanədəndir.  

(M.P.Vaqif)  

 

Klassik və müasir şeirimizdə də şairlər daxili qafiyədən 

istifadə etmişlər. Belə qafiyələr doğrudan da, şeirdə ikiqat 

qafiyə adlanır. M.Füzuli «Məni candan usandırdı…» adlı 

məşhur qəzəlində daxili qafiyədən məharətlə istifadə 

etmişdir.  

Deyildim mən sənə mail, sən etdin əqlimi zail, 

Mənə tən eyləyən qafil, səni görcək utanmazmı? 

 

Füzuli rindi-şeydadır, həmişə xəlqə rüsvadır, 

Sorun kim bu nə sövdadır, bu sövdadan usanmazmı? 

 

Lakin klassik şeirdən fərqli olaraq, müasir poeziyamızda 

---