Microsoft Word Baba -edebiyyatda lirik nov doc
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
62 Qəzəl şeirində qafiyələnmə bir qayda olaraq belədir: a,a; b,a; v,d; d,a və s. Aşağıdakı nümunələrə nəzər salsaq, bunu daha əyani şəkildə görərik:
63 …………………………………………. (e) …………………………………………. (a) və s. (M.Füzuli) İçim dalğalanır sanki bir dəniz, Mən bu dalğalarla qucaqlaşıram. Nələr düşünürəm, duya bilsəniz! Sanki varlığımdan uzaqlaşıram. (S.Vurğun)
64 Gələndə gül fəsli, güləndə çəmən (a) Bir bülbül nəğməsi min könül oxşar. (q) Ötən bülbüllərə necə deyim mən, (a) İçimdə lal olmuş bülbüllər yaşar?! (q) (H.Arif)
Göründüyü kimi, burada qafiyələr çarpaz şəkildə qurulmuşdur. A.Şaiqin «Şikayətlərim» şeirində qafiyə quruluşu tam başqadır:
Sonrakı bəndlər d, v, v, d, i, c, c, i və s. şəkildə qafiyələnir. Ümumiyyətlə, götürsək, yəqin etmiş olarıq ki, Azərbaycan şeiri şəkilcə müxtəlif olduğu kimi, qafiyə quruluşu baxımından da çox zəngindir.
şeirin quruluşu, struktur nəzəriyyəsini öyrənmək üçün hələ kifayət deyildir. Şeir sənəti, göründüyü kimi, həm yaradı- cılığın psixologiyası, həm də daxili quruluşu baxımından çox mürəkkəb bir yaradıcılıq aktıdır. Şeirin daxili struktur nəzəriyyəsində əsas rol oynayan anlayışlardan biri də mis- radır. Şeirin ayrılıqda götürülmüş hər sətrinə misra deyilir.
65 Şeirdə misra bir və ya bir neçə sözdən ibarət ola bilər. Şeirin ilk misrasının ölçüsü və bölgüsü qalan misralar üçün əsas ölçü və bölgü vahidi kimi qəbul olunur. Heca və əruz vəznində ilk mis- ranın ahəngdar, ritmik tələffüzü də sonrakı misralarda əsas götürülür. Beləliklə şeirin ilk misrasında gördüyümüz ölçü sis- temi və ritmik pauzalar sonrakı misralarda da eyni sayda və yerdə davam etdirilir. Yuxarıda dediyimiz kimi, misra bir və ya bir neçə sözdən ibarət ola bilər. Bu da şeirin ölçüsü, vəzni ilə bağlıdır. Belə ki, heca və əruz vəznində misralar bir neçə sözdən ibarət olub müəyyən, bitmiş bir fikir ifadə edə bilərlər. Sərbəst vəznin təcrübəsi isə göstərir ki, bu vəzndə misralar bir sözdən də ibarət ola bilər. Lakin əsas məsələ bundan ibarətdir ki, hər misrada tam, bitmiş bir məna olmalıdır. Şeirdə müstəqil fikir, məna ifadə edən belə misralara azad, sərbəst misra deyilir. Şairin fikri, xəyalı gərək azadə ola. (A.Səhhət) Vətəni sevməyən insan olmaz. (A.Səhhət) Baxdıqca bu aləmlər edər könlümü bərbad. (A.Şaiq) Titrədir canımı dağlar rüzgarı. (S.Vurğun) Təbiət ilhama çağırır məni! (S.Vurğun)
66 Burula-burula söz yazar sular. (B.Vahabzadə) Qaçmaq istəyirəm uşaqlığıma. (B.Vahabzadə) Ürəkdə çox gizli döyüntülər var. (B.Vahabzadə) İpək tellərinə çiçək taxarsan. (H.Arif) Bir anlıq yuxu da mənə naz satır. (H.Arif) Seyrinə dalanda azalır qəmim. (H.Arif)
Göründüyü kimi, ayrı-ayrı şairlərin şeirlərində azad misra kimi gətirilən misralaın sayını artırmaq da olar. Burada əsas olan budur ki, azad misra, bir növ, nəsrdəki adi təsviri nəqli cümlələrin şeir dilindəki poetik adekvaitıdır. Yəni azad misralarda nəqli cümlədə olduğu kimi, bitkin bir məna olur və həmin şeir misralarını nəsr dilinə çevirəndə məzmun, fikir itmir. Lakin heca vəznindən fərqli olaraq sərbəst şeirdə azad misra bir neçə sətirdə verilə bilər.
67 (Ə.Kərim)
Şeirdə bitmiş, tam fikir ifadə edən misralardan başqa, daha şairanə surətdə deyilmiş dolğun, düşündürücü və fəlsəfi-hikmətamiz dəyər kəsb edən misralara rast gəlirik. Belə misralara şeirdə şah misra deyilir. Adətən, mütəxəssislər şah misraya nümunə olaraq S.Vurğunun aşağıdakı misralarını nümunə gətirirlər.
Lakin görkəmli şairlərimiz olan Nizami, Nəsimi, Füzuli, S.Vurğunun aforistik fikir bildirən şah misraları səviyyəsində olmasa da, ümumiyyətlə, şairlərimiz öz şeirlərində dövrü, insanları, mühiti xarakterizə edən çox dəyərli şah misralar söyləmişlər: Əyilməz vicdanın uca heykəli! (S.Vurğun) Yığın-yığın bəşəriyyət ölümlə pəncələşir. (H.Cavid) Hürriyyət ilə millət edər kəsbi-məali. (H.Cavid) Maariflə təməddün eyləmişdir aləmi-fani. (H.Cavid) Yox millətimin xətti bu imzalar içində. Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|