Microsoft Word Baba -edebiyyatda lirik nov doc
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
82 Fərəhlə seyr edincə, şeirimdən əvvəl axır göz yaşım.
Sərbəst şeirə aid yuxarıda verilən nümunələrdən də göründüyü kimi, ictimai həyatın tələblərinə uyğun olaraq bu vəzndə yazılmış şeirlərdə tendensiyaçılıq, sinfi mübarizə ruhu, gələcəyə çağırış motivləri daha güclüdür. Lakin istedadlı sənətkar təkcə məzmunu tribunçuluğa, şüarçılığa çevirməklə kifayətlənmir, bu ideyanın obrazlı dillə çatdırılmasına çalışırdılar. Azərbaycan şeirində sərbəst vəznin ən yaxşı nümunələrini R.Rza yaratmışdır. Görkəmli şair hər hansı bir hadisəni, əhvalatı, etdiyi müşahidəni asanlıqla sərbəst şeirin məzmununda verə bilirdi. Görkəmli aktyorumuz H.Ərəb- linskinin xatirəsinə həsr etdiyi şeirində olduğu kimi:
83 Şeirdəki sənətkarlıq göz qabağında olub, açıq-aydın sezilir. Adi hadisəyə, hadisə ilə bağlı aldığı təəssürata R.Rza bədii-fəlsəfi məna vermişdir. Şeirdə istifadə olunan qafiyələr söz yaradıcılığı və poetik fikrin məqamında işlənməsi baxımından diqqət çəkir. Şeirdə «düşkünlüyü» sözünə tapılan «beşgünlüyü» şair tərəfindən şeirimizdə ilk dəfə işlədilən ən uğurlu qafiyədir. Burada sözlər, ifadələr, misralardakı fikirlər məntiqi ardıcıllıqla verilir və bədii mətnin tamamlanmasında, fikrin yığcam, lakonik verilməsində mühüm rol oynayır. Şeirdə yenilik, yeni söz yaratmaq, onu qafiyədə işlətmək, fikrin bədii-fəlsəfi yozumu, adini qeyri-adi şəkildə vermək R.Rzanın sərbəst şeirlərində ən əsas sənətkarlıq xüsusiyyətidir. Şair hamının dediyini təkrarlamır, başqa cür deyir, həm də gözlənilməz tərzdə deyir. Bu isə onu göstərir ki, şair sərbəst şeirin imkanlarından uğurla, maksimum sənətkarlıqla istifadə edir. Şair yalnız sözdə, qafiyədə, vəzndə yox, fikirdə, onun ifa tərzində yenilik edir.
Göründüyü kimi, şeirin yeddi misrasında cəmi iki qafiyə işlənmişdir. «Fərddir», «şərtdir» qafiyələri poetik fikrin tamamlanmasında istifadə olunan ən uğurlu qafiyələr kimi diqqəti cəlb edir.
84 R.Rzanın sərbəst vəzndə yazdığı şeirlərinin sənətkarlıq xüsusiyyətləri çoxçeşidlidir. Onun şeirləri sadəcə olaraq vəzndə zahiri yenilik deyil, dildə, fikirdə, fonetik kombinasiyalarda, bədii təsvir və ifadənin yeniliyində, no- vatorluğundadır. Şairin şeirlərində poetik fikrin episentrində işlədilən qafiyələr bir-birini izləyir, səslərin alliterasiyası şeirə ritmik-melodik ton gətirir.
Müasir dövrdə Ə.Kərim, F.Qoca, F.Sadıq və başqa onlarla gənc şairlərimiz sərbəst vəzndə ən gözəl şeirlərini yazıb yaratmışlar. Lakin sərbəst vəznin sərt tələblərindən hamı uğurla çıxa bilməmişdir. Çünki ənənəvi poeziya qanunlarını pozub onun əsasında, onun əvəzində sərbəst şeir yazmaq, formalistik etmək yox, novatorluq etmək deməkdir. Bu isə ənənəvi formada – heca vəznində yazmaqdan qat-qat
çətindir. Ə.Kərimin «Şair» adlı şeiri həm onun özünün, həm də R.Rzanın sərbəst şeirdə orijinal bir sənətkar olduğunu bir daha göstərir.
86 Dünyada çoxdur şair. Necə sayım onların hamısını birbəbir. Şair var ki, ömrünü Başlamamış bitirir. Cansız əsəriylə bir, Ömrünü də itirir. Şair var ki, ümidi Qafiyəyə, vəznədir. Şair var ki, özünü Başqasına bənzədir. Amma şair də var ki, Zamanın doğma oğlu; İdrakın zirvəsindən, Hissin yanğınlarından Keçir şeirinin yolu. Əsrin ahəngi – vəzni, Müqəyyəd qafiyəsi. Gah qovuşan cüt ürək… Gah da ki, orkestrin Toqquşub şaqqıldayan Qoşa zərb alətitək… Belə şair də vardır: Onun ömrünün yolu Bir əbədi yazadır. O, sözlər sərkərdəsi, Fikirlər qəhrəmanı Şair Rəsul Rzadır.
87
Əruz vəzni öz təşəkkül və formalaşma tarixinə görə qədim, çoxəsrlik bir tarixə malikdir. Əruz vəzni hələ lap qədimlərdə ərəb poeziyasında meydana çıxmışdır. Bu vəzn Yaxın və Orta Şərq xalqlarının da ədəbiyyatında geniş yayılmışdır. Belə ki, əruz vəzni IX əsrdən fars, XI əsrdən etibarən isə türkdilli xalqların, o sıradan Azərbaycan ədəbiyyatının əsas klassik vəzni kimi yaranmış və inkişaf etmişdir. Əruz vəzni ilk dəfə VIII əsrdə ərəb alimi Xəlil ibn Əhməd tərəfindən sistemləşdirilmişdir. Əruz vəzninin özünəməxsus ölçüləri vardır ki, bu şeir vəzninin misraları həmin ölçülər əsasında qurulur. Əruz vəzninin yaranmasında əsas olan bu ölçülərə təfilələr deyilir. Tədqiqatçıların qeyd etdiyi kimi, əruz vəzni 10 əsas təfilə ilə yaranır: fəUlün, fAilün, məfAİlün, fA ilAtün, müstəfilün, MüFailətün, MütəfAilün, məf UlAtü, fAilAtün, müstəfilün. Bu təfilələr də öz aralarında dəyişərək, müxtəlif düzəltmə təfilə əmələ gətirir və əruzun misralarını bölümlər üzrə təşkil edir. Əruzda təfilələr ayrı-ayrılıqda misranın bir bölümünü təşkil edir. Bu təfilələr birləşərək eyni zamanda misralarda gəlib yaradır. Təfilələr əsli və düzəltmə olmaqla iki yerə bölünür. Bu təfilələrin birləşməsi isə əruz vəznində bəhr yaradır. Beləliklə də əruzun elm aləminə 19 bəhri və 200-ə qədər növü məlumdur. Klassik Azərbaycan şairləri də əruz şeirinə XI əsrdən başlayaraq müraciət etmiş, onun fars və türk dillərində ən yaxşı nümunələrini yaratmışlar. Lakin Azərbaycan ədəbiyyatında əruzun on doqquz bəhrindən yalnız on biri
Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|