Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
34 Ukrayna, Azərbaycan, Gürcüstan, Rumıniya, Hindistan, Malayziya, Filippin, İndoneziya, Cənubi Afrika Respublikası, və s. kimi ölkələrin dənizlərlə əhatə olunması həmin dövlətlərin dünya okeanlarına çıxışını təmin edir, dövlətlərarası iqtisadi-ticarət əlaqələrini genişləndirir. Eyni zamanda bu ölkələrdə balıq sənayesinin inkişafını yaradır); -dövlətin əlverişli iqlim şəraiti və turizm sahələrinin inkişafı (məsələn, İspaniya, Türkiyə, Tailand, Mərakeş, Yunanıstan, Mərkəzi Avropa ölkələri, İspaniya və s. kimi dövlətlər turizmdən çoxlu gəlir əldə edirlər. Bununla yanaşı, bu ölkələrdə sağlamlıq kompleksləri zonaları mövcud olur); -dövlətin tarixi inkişaf prosesi (məsələn, Çin, Böyük Britaniya, Almaniya, Hindistan, Fransa, Rusiya, ABŞ, Türkiyə, İran, Azərbaycan və s. kimi dövlətlər tarixən güclü dövlətçilik ənənələrinə malik olublar. Britaniya, Osmanlı, Rusiya, Çin kimi imperiyalar tarixən güc nümayiş etdirərək böyük ərazilər əldə saxlayıblar, digər dövlətlərə təsir imkanlarına malik olublar); - xeyriyyəçilik fəaliyyəti. İmkanlı dövlətlər xeyriyyəçilik fəaliyyətləri həyata keçirməklə bir çox ölkələrdə ictimai nüfuz əldə edirlər ki, bu addım da siyasi təsirlərin formalaşmasını zəruri edir. Bu fəaliyyət növü öz-özlüyündə asılılıq sistemini ortaya çıxarır. Mətbuatın yazıdığına görə, Giving Pledge adlı xeyriyyə hərəkatı vardır. Bu hərəkatı Bill Qeyts və Uorren Baffet yaradıblar. “Facebook”-un sahibi və banisi Mark Sukerberq, CNN telekanalının banisi Ted Törner, Rusiyalı Vladimir Potanin, Britaniyanın Virgin Group korporasiyanın sahibi Riçard Brenson bu hərəkatda iştirak edirlər. 1 Yuxarıda sadalanan vasitələr (resurslar) və istiqamətlər (resursların cəmləşdiyi sahələr və transferinin, tranzitinin müəyyən olunduğu sahələr) dövlətlərin beynəlxalq münasibətlərdə güclərinə görə təsnif olunmasını zəruri 1 Məşhur Milyarder sərvətini kasıblara verdi. “Kaspi” qəzeti, №034(2888). 35 edir. Dünyanın strateji cəhətdən əhəmiyyət kəsb edən məhsulları və onların tranzit daşınmaları, strateji vasitələrin dislokasiyası, baza olaraq yerləşdirilməsi sahələri və istiqamətləri də dövlətlərin beynəlxalq münasibətlərdə güclərinin təsnif olunnmasını yaradır. Bu strateji məhsullar dövlətlərin birləşməsinin, cəmləşməsinin və qruplaşmasının əsaslarını təşkil edir. Buna görə də beynəlxalq münasibətlərdə, istehsal məhsullarının böyük həcmdə istehsalı və tranzit daşınması baxımından, -neft və qaz məhsullarına və ixracına sahib olan ölkələr; -elektrik enerjisi istehsalına və ixracına sahib olan ölkələr; -ət və ət məhsullarına və ixracına sahib olan ölkələr; -quşçuluq təsərrüfatına, maldarlıq və heyvandarlıq sahəsinə sahib olan ölkələr; -buğda istehsalına və daşınmasına sahib olan ölkələr; -şəkər çuğunduru və şəkər tozu istehsalına və ixracına sahib olan ölkələr; -düyü, kartof, lobya, qreçka və digər kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalına sahib olan ölkələr; -ağır sənaye, maşınqayırma istehsalına sahib olan ölkələr; -ağır sənaye avadanlıqları (dəzgahlar, qurğular, aparatlar və s.) və ağır sənaye mobil mexaniki vasitələri-vaqonlar, gəmilər, təyyarələr, raketlər, yük avtomobilləri və s. istehsal edən ölkələr; -transmilli korporasiyaların-istehsal, sərmayə, maliyyə resurslarına malik olan korporasiyaların təmsil olunduğu ölkələr; -geniş miqyaslı və böyük həcmli nəqliyyat daşınmalarına (qatarlarla, aviareyslərlə, gəmilərlə yük daşımaları) sahib olan ölkələr; -qiymətli metallar (almaz, qızıl, gümüş, platin) bazarlarına sahib olan dövlətlər; -dəmir filizi istehsalına sahib olan dövlətlər; -qara və əlvan metallar istehsalına sahib olan dövlətlər; 36 -taxta və kağız istehsalına sahib olan dövlətlər; -kömür isthsalına və ixracına sahib olan ölkələr; -elektrik enerjisi istehsalına və ixracına sahib olan ölkələr; -yüngül sənaye məhsulları istehsalına sahib olan ölkələr; -toxuculuq sənayesinə sahib olan ölkələr; -yun və pambıq istehsalına və ixracına sahib olan ölkələr; -kimya məhsulları istehsalına sahib olan ölkələr; -məişət avadanlıqları istehsalına sahib olan ölkələr; -sənayesi güclü şəkildə avtomatlaşdırılmış olan və sənaye sahələrində cihazqayırması güclü olan ölkələr; -yüksək səviyyəli xidmət sahələrinin, istirahət, turizm və səhiyyə-sağlamlıq komplekslərinin sahib olduğu ölkələr; -informasiya texnologiyalarının geniş şəkildə istehsal olunduğu və ixracına sahib olan ölkələr; -miqrasiyanın, xüsusilə, əmək, elm miqrasiyasının cəmləşdiyi ölkələr. Bu kimi istiqamətləri çox göstərmək olar. Dövlətlərin baza olaraq güclərinin təsnifatında resursların qruplaşdırılması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. O dövlətlər daha da güclü olurlar ki, əvvəldə sadalanan istiqamətlərin və resursların kompleks tərkibini (bu istiqamətlərə xas olan elementlərin əksəriyyətini) özündə əks etdirir. Bu baxımdan dövlətlər milli və daxili gəlirlərinə görə təsnif olunurlar. Böyük dövlətlər dünya məhsulları istehsalının böyük bir qismini öz əllərində cəmləşdirirlər. Böyük dövlətlərin dövlət büdcələri və digər sosial-humanitar fondları da böyük məbləğlərə sahib olur. O dövlətlər daha öndə olurlar ki, onların dövlət büdcələrinin və digər fondlarının mədaxili və məxarici yüksək olur və adambaşına düşən illik gəlirin həcmi də müqayisədə üstün olur. Böyük dövlətlər dünya qızıl ehtiyatlarının (banklarda saxlanılan qızıl ehtiyatları) böyük həcmini də öz əllərində cəmləşdirirlər. Dünyanın aparıcı dövlətləri, “Böyük Səkkizlər”, “Böyük İyirmilər” kimi formatlar meydana gəlir. Bununla yanaşı, böyük dövlətlərin qruplaşmaları da ortaya çıxır. Belə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|