Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc

 
43 
 
qurumları,  yerli  məhkəmələr  və  s.  buna  aid  olunur) 
münasibətlər formalaşır və əlaqələr  yaranır.  Siyasətə həmçinin 
siyasi  proseslərin  hazırlanması  və  istiqamətləndirilməsi  kimi 
hərəkətlər istiqamətləri də aid olur. Siyasət insanlar üçündür, 
insan  hüquqlarını  təmin  etmək  üçündür  və  normalarla 
ifadə olunur. Hüquq normaları siyasətin hazırlanması və icrası 
üçün  əsas  vasitədir.  Siyasət  normaların  icrasında  öz  məzmu-
nunu  tapır.  Normaların  icrası  üsulları  isə  siyasətin  həyata 
keçirilməsi  üsullarıdır.  Siyasət  dövlətə  aid  olan  hərəkətdirsə, 
onun  baza  mahiyyəti  hakimiyyət  qurumlarının  fəaliyyətində 
əks olunur.  
Siyasi  mənada  dövlət  –  özünün  müəyyən  sərhədləri 
daxilində  yaşayan  əhalinin  (xalqın,  xalqlar  toplumunun) 
maraqlarını  özündə  birləşdirən,  öz  daxilində  və  beynəlxalq 
aləmdə  vətəndaşlarının  maraqlarını  təmin  edən,  münasibətləri 
qruplaşdıran  və  ixtisaslaşdıran,  münasibətləri  və  əlaqələrin 
istiqamətlərini yaradan, bu baxımdan münasibətləri və əlaqələri 
sahələr  üzrə  tənzim  edən,  fərdi  və  universal  əsaslarla 
münasibətlər  yaradan,  sahələr  arasında  əlaqələri  təşkil  edən, 
münasibətlərə  siyasi  məna  verən  bir  siyasət  təşkilatıdır, 
müəyyən  strukturlara  malik  olan  siyasət  mexanizmisi  və 
sistemidir.  Dövlət  sərhədləri  daxilində  mövcud olan,  eləcə  də 
sərhədlərindən  kənarda  ona  məxsus  olan  obyektlər  üzərində 
leqal  (səlahiyyətləri  hüquqla  müəyyən  olunan  fəaliyyət) 
fəaliyyətə  malik  olan  bir  qurumdur.  Dövlət  adlanan  vahid 
formula  (fəaliyyətdə  olan  formula  və  siyasi  model,  müəyyən 
əlaqəli strukturu və mexanizmisi olan siyasi quruluş)) müəyyən 
tərkiblərə  malik  olan  vahid  bir  strukturdur.  Dövlət  vahid 
struktur olaraq, eləcə də strukturlar birliyini özündə əks etdirən 
şaxələnmə  proseslərini  müəyyən  edir  və  tənzimləyir.  Siyasət 
istiqamətləri  və  cərəyanları  həmin  strukturlardan  yaradılır  və 
əlaqəli  şəkildə  də  siyasət  axınları  müəyyən  olunur.  Dövlət 
üzərində  siyasət  həyata  keçirilən  və  siyasətlə  tənzim  olunan 
elementlər birliyindən ibarətdir.  

---

 
44 
 
Dövlət  münasibətləri  və  əlaqələri  strukturlarda  yaranan  və 
strukturların  işləməsinə  istiqamət  və  təkan  verən,  strukturları 
yaradan  elementləri  qruplaşdıran  və  tənzim  edən  bir  siyasi 
mexanizmdir.  Dövlətin  strukturları  (nazirlikləri,  komitələri, 
səhmdar  cəmiyyətləri,  şirkətləri,  xidmət  mərkəzləri  və  digər 
idarələri) başlıca olaraq onun sərhədləri daxilində və xaricində 
fəaliyyətinin  şaxələnməsini  təmin  edirlər.  Dövlətin strukturları 
mütləq qaydada piramidal formada iyerarxik əsaslarla fəaliyyət 
göstərir.  Dövlətin  strukturları  ayrı-ayrı  maraq  sahələri  (maraq 
birləşmələri)  üzrə  formalaşır  və  ayrı-ayrı  sahələrdə  insanların 
ehtiyac  və  tələbatlarının  ödənilməsini  təmin  edir.  Bununla 
bərabər,  strukturlar  arasında  əlaqələrin  yaranması  insan 
tələbatlarının  ödənilməsinin  əlaqəli  əsaslarını  yaradır.  Struk-
turlar arasında olan əlaqəli və sxematik fəaliyyət cəmiyyətlərdə 
insanlar  arasında  əlaqələrin  yaradılmasını  təmin  edir  və  vahid 
cəmiyyətlərin  formalaşmasını  meydana  gətirir.  Strukturlar 
arasında  əlaqəli  fəaliyyət  dövlətin  vahid  gücünün  formalaş-
masının  əsaslarını  təşkil  edir.  Dövlət  bu  baxımdan  ayrı-ayrı 
sahələrdə  enerji  toplayan  və  vahid  mərkəzlərdə  toplaşan 
(unifikasiya  olunan),  enerji  yaradan  və  enerji  paylayan 
stukturların  mexanizmisini  təmin  edən  baza  əsaslı  bir  siyasi 
təşkilatdır.  Dövlət  məhz  insanların  çoxlu  sahələr  üzrə  maraq 
sahələrini  təmin  edən,  maraqları  birləşdirən  və  tərkib 
hissələrini  müəyyən  edərək  tənzim  edən  bir  ümumi  və  bütöv 
təşkilatdır.  Bu  ümumi  və  vahid  təşkilat  öz  tərkibində  sadə  və 
sadələrdən  birləşən  ayrı-ayrı  təşkilatlardan  ibarətdir.  Əvvəlcə 
qeyd olunduğu kimi, dövlət strukturları həm iyerarxik qaydada, 
həm  də  qarşılıqlı  nəzarətedici  əsaslarla  fəaliyyət  göstərirlər. 
Dövlət  strukturları  (həm  daxili  siyasət,  həm  də  xarici  siyasət 
istiqamətləri)  bir-biriləri  ilə  həm  qarşılıqlı  nəzarət,  həm  də 
qarşılqılı  asılılıq  (burada  hesabat  vermək,  nəzarət  etmək, 
müşahidə etmək və s.) şəraitində fəaliyyət göstərirlər. Dövlətlər 
özlərindəki komponentləri ilə müəyyən sahələr üzrə strukturlar 
yaradırlar  və  bu  strukturlar  xarici  və  daxili  siyasət  sahəsində 

---

 
45 
 
hərəkətləri  şərtləndirir  və  hərəkətlər  arasında  asılılıq  yaradır. 
Bu  nöqteyi-nəzərdən  dövlət  öz  fəaliyyətini  qruplaşdıran,  onu 
istiqamətlərə  ayıran  və  daxili  siyasətlə  xarici  siyasət  arasında 
asılılıq yaradan və vahid siyasi xətt təşkil edən bir mərkəzdir.  
Dövlətin  fəaliyyəti  ilə  siyasi  hadisələrin  ardıcıl  şəkildə 
törədilməsi  sayəsində  strukturlar  daxilində  və  strukturlar 
arasında  zəncirvari  əlaqələr  təmin  edilir.  Dövlətin  daxili  və 
xarici siyasətini təmin edən və bu iki istiqamət arasında əlaqəni 
yaradan  qurumların  fəaliyyəti  dövlətin  daxili  və  xarici  siyasət 
istiqamətləri  arasında  uzlaşmanı,  uyğunlaşmanı,  səbəb  və 
nəticə  məsələlərini,  tarazlığı,  tamamlamanı  təmin  edir. 
Dövlətin xarici siyasəti həm də onun daxili siyasətinin davamı 
kimi  qəbul  edilməlidir.  Xarici  siyasət  baza  etibarilə  dövlətin 
özünə,  özəyinə  xidmət  edir  və  vətəndaşlarının  maraqlarının 
təmin  edilməsinə  yönəlir.  Dövlət  iki  istiqamətdə  fəaliyyət 
göstərməklə, iki istiqamətdə olan komponentləri birləşdirməklə 
və vahid siyasi rels yaratmaqla daha da güclənir. İstiqamətlərin 
birləşməsi  zamanı  daxili  siyasət  cərəyanının tərkib elementləri 
xarici siyasət cərəyanının tərkib elementləri ilə zənginləşdirilir. 
Xaricdən  daxil  olan  siyasət  cərəyanları  təbii  ki,  daxildəki 
siyasətin  böyüməsinə  təsir  göstərir.  Xarici  siyasət  fəaliyyəti 
özü  ilə  daxildə  olmayan  elementləri  də  gətirir.  Yəni  dövlət 
xarici  siyasəti  ilə  daxilini  təmin  edir,  nüvəsini  gücləndirir. 
Məsələn,  iqtisadi-ticarət  əlaqələri  bu  zərurətdən  təşkil  edilir. 
Dövlətin  ayrı-ayrı  strukturları  tərəfindən  həyata  keçirilən 
beynəlxalq  iqtisadi  əlaqələr  dövlətin  beynəlxalq  siyasətinin 
baza  gücünü  və  avanqard  elementini  meydana  gətirir.  Beynəl-
xalq  əlaqələr  sayəsində  daxildəki  siyasət  cərəyanları  böyüyür. 
Böyümə  prosesləri  ilə  dövlətin  siyasət  istiqamətləri  möhkəm-
lənir,  daxili  tələbat  üçün  böyük  baza  yaranır,  nəticədə  dövlət 
böyüyür və daxili imkanlarını-şaquli və sistem çərçivəsində 
üfiqi  olaraq  genişləndirir.  İki  dövlət  arasında  hərbi-siyasi  və 
təhlükəsizlik  sahəsində  olan əlaqələr də  həm  dövlətlərin xarici 
siyasətlərini  qorumaq,  resursları  qorumaq,  prosesləri  rahat  və 

---