Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc

 
52 
 
Siyasətdə istifadə səlahiyyətləri və tərəflərə verilən hüquqlar da 
mütləq  olmaqla  bərabər,  həm  də  nisbi  əsasları  özündə 
cəmləşdirir. Bu baxımdan da bir bütövün və tərkibin hüquq və 
vəzifələri,  eləcə  də  səlahiyyət  və  öhdəlikləri  nisbi  xarakteri 
kəsb  edir.  Tərəflərin  immunitet  və  imtiyazları  da  nisbi 
xarakterə  malikdir  və  bu  baxımdan  da  nəyəsə  münasibətdə  öz 
mütləqliyini dəyişir. Bu da hər şeydən öncə sərhədlənmələr ilə 
əlaqəlidir. Bu dəyişmələr bir tərəfdən inkişaf və qabağa doğru 
hərəkətlə  əlaqəlidirsə,  digər  tərəfdən  də  müdafiə  və  qorumağa 
əsaslanır.  Məsələn,  Diplomatik  əlaqələr  haqqında  1961-ci  il 
tarixli  Vyana  Konvensiyasının  25-cı  maddəsində  yazılır: 
Yerləşmə  dövləti  nümayəndəliyin  funksiyalarının  yerinə 
yeririlməsi  üçün  hər  cür  inmkanı  yaratmalıdır.  26-cı 
maddədə  isə  göstərilir  ki,  əgər  bu,  dövlətin  təhlükəsizliyi 
baxımından  gedilməsi  qadağan  edilən  və  ya  tənzimlənən 
zonalar  haqqında  qanun  və  qaydalara  zidd  deyildirsə, 
yerləşmə  dövləti  nümayəndəliyin  bütün  əməkdaşlarının  öz 
ərazisində  azad  hərəkətini  təmin  etməlidir.  34-cü  maddədə 
də  qeyd  olunur  ki,  diplomatik  agent  müəyyən  istisnalar 
olmaqla  bütün  dövlət,  rayon  və  bələdiyyə  vergilərindən, 
yığımlarından,  şəxsi  və  əmlak  rüsumlarından  azad  edilir. 
İstisnalar  bunlar  hesab  olunur:  adətən  malların  və  ya 
xidmətlərin qiymətinə daxil edilən dolayı vergilər; yerləşmə 
dövlətinin ərazisində yerləşən şəxsi daşınmaz əmlaka həmin 
şəxs 
akkreditiv 
dövlətin 
adından 
nümayəndəliyin 
məqsədləri  üçün  malik  deyildirsə,  həmin daşınmaz  əmlaka 
görə  yığımlar  və  vergilər;  konkret  xidmət  növlərinə  görə 
tutulan  rüsumlar  və  s.  Buradan  görünür  ki,  nümayəndəliyin 
immunitetləri  və  imtiyazları  başqa  hallarda  (digər  məsələlərdə 
meydana  gələn  gerçəkliklərdə)  öz  mütləqliyini  itirir  və  nəzəri 
və nisbi anlayışa çevrilir. Burada immunitet və imtiyazların da 
sərhədləri  amili  üzərə  çıxır.  Məhdudlaşdırıcılıq  ortaya  çıxana 
qədər mütləqlilik öz mövcudluğunu qoruyub saxlayır. Siyasətin 
mütləqliyi, eləcə də nisbiliyi və keçiciliyi yaxşılığa və inkişafa, 

---

 
53 
 
eləcə  də  özünü  bütün  hallarda  qorumağa  söykənir.  Bu  da 
onunla  izah  olnmalıdır  ki,  siyasət  pozitiv  anlamda  ədaləti 
özündə  əks  etdirən  bütün  mütləqliklərdən  və  nisbiliklərdən 
ibarətdir.  Siyasətin  inkişafı  və  siyasi  fəaliyyətin  özünü-
müdafiəyə  yönəldilməsi  o  halda  müsbət  olur  ki,  orada 
mütləqliklər və nisbiliklər tarazlığı  yaranır. Bu anda inkişaf və 
sabitliyin  qarşılıqlı  vəhdəti  meydana  gəlir  və  sül  vəziyyətləri 
ortaya çıxır.  
 Hər  bir  subyektin  öz  sərhəddi  var  və  hərkətlər  edərkən 
mütləq  qaydada  bu  sərhədlər  daxilində  hərəkətlər  nəzərə  alınır. 
Bu  baxımdan  Diplomatik  əlaqələr  haqqında  Vyana  Konven-
siyasının  41-ci  maddəsinə  əsasən,  imtiyaz  və  immunitetlərdən 
istifadə  edən  bütün  şəxslər  bu  imtiyaz  və  immunitetlərə 
ziyan  vurulmadan  yerləşmə  dövlətinin  qanun  və  qərar-
larına  hörmət  etməyə  borcludurlar.  Onlar,  həmçinin  bu 
dövlətin  daxili  işlərinə  qarışmamalıdırlar.  Kənara  çıxmalar 
isə 
öz-özlüyündə 
müəyyən 
qarşıdurmaları, 
eləcə 
də 
uzlaşmaları,  birləşmələri  və  ya  da  trayektorik  davamılığı 
(ittifaqların və birliklərin yaranmasını buna misal çəkmək olar) 
meydana gətirir.  
 
Xarici  siyasət  anlayışının  mahiyyəti  və  məzmunu. 
Dövlətin xarici siyasətini zəruri edən amillər  
 
Məlumdur  ki,  ümumi  siyasət  anlayışında  xarici  siyasət 
məfhumu  dövlət  sərhədlərindən  kənarda  olan  məkanı  əhatə 
edən  fəaliyyətdir.  Xarici  siyasət  subyektlərin  (burada  canlı 
vasitələrin)  öz  məkanından  xaricə  çıxmasını  təmin  edən 
mücərrəd  və  konkret  fəaliyyətdir.  Xarici  siyasəti  olmayan 
dövlət  mövcud  zamanda  yaşaya  bilməz.  Dövlətin  varlığı  onun 
daxili  və  xarici  siyasətinin  vəhdətindədir.  Xarici  siyasət 
dövlətin  beynəlxalq  aləmdə  mücərrəd  hərəkətinin  xəyali 
sferasını  və  üfiqi  (münasibətlər  sistemi  üzrə  coğrafi 
məkanın  üzərisi  ilə)  ətraflara  istiqamətli  hərəkətini 

---

 
54 
 
meydana gətirir. Xarici siyasət beynəlxalq münasibətlərin həm 
də şaquli hərəkətlərindən formalaşır. Xarici siyasət dövləti (öz 
məzmunu və forması ilə birlikdə) öz məkanından xaricə çıxarır 
və  dövlət  fəaliyyətinin  “kök”  və  “budaqlar”  formasını  və 
məzmununu  ortaya  çıxarır.  Xarici  siyasət  şaxələrə  ayrıl-
dığından,  “kok”  və  “budaq”  prinsipinin  özü  də  xarici  siyasətə 
aid  oluna  bilər.  Xarici  siyasətin  fundamental  hissəsi  onun 
“kökü”,  ətrafı  isə  “budaqları”  kimi  əhəmiyyət  kəsb  edir. 
Əvvəlcə  qeyd  olunduğu  kimi,  dövlət  öz  siyasətini,  məkanı 
əhatə etmək baxımından, başlıca olaraq iki mühüm istiqamətdə 
qurur:  sərhədlərinin  daxilində  və  öz  sərhədlərindən 
kənarda.  Hər  iki  istiqamət  həm  məqsədlərin  bütöv-
lüyündən  meydana  gəlir,  həm  də  ayrı-ayrı  tərkib  hissələrə 
ayrılmasından.  Yəni,  insanların  yerli  və  beynəlxalq 
maraqları  həm  vəhdəti  əmələ  gətirir,  həm  də  tərkibi 
hissələrə  ayırır.  Dövlət  əhalinin  (fərdi  qaydada  hər  bir 
insanın)  bəşəri  maraqlarını  təmin  edən  əsas  qüvvəyə, 
mərkəzi subyektə çevrilir. Dövlət siyasətinin başlıca məqsədi 
vətəndaşlarının xoşbəxtliyini təmin etməkdən ibarətdirsə, onda, 
belə  qəbul  etmək  olar  ki,  onun  daxildə  və  kənarda  həyata 
keçirilən  siyasətinin  başlıca  məqsədi  dövlətin  vətəndaşlarının 
(əhalinin,  xalqın)  maddi  və  mənəvi  maraqlarını  (daxildə  və 
digər  dövlətlər  daxilində)  təmin  etməkdir.  Dövlət  ali  siyasi 
qurumdur  və  özünün  tərkibində  orta  və  kiçik  məzmunlu 
siyasəti  birləşdirir.  Dövlət  özünün  kiçik  tərkiblərdən  forma-
laşan  ali  məqədlərini  yerinə  yetirir.  Dövlət  öz  vətəndaşlarının 
xoşbəxtliyini  onların  daxili  məkanlar  və  xarici  məkanlar  üzrə 
maraqlarını təmin etməkdə axtarır. Bu baxımdan xarici siyasət 
xoşbəxtliyin  məkanını  da  genişləndirir.  Dövlət  öz  kompo-
nentlərini  müəyyən  məkanlarda  yaratmaqla,  müəyyən  məkan-
larda  cəmləşdirməklə,  özünü  bütöv  kimi  təsdiq  etdirmiş  olur. 
Dövlətin  gücünün  artması  məhz  bu  maraqların  da  gücünü 
(maraqların böyüməsini, çoxalmasını) meydana gətirir. Maraq-
ların  potensialının  artması  məzmun  etibarilə  dövlətin  gücünün 

---