Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc

 
58 
 
məkanında  və  beynəlxalq  sferada  taraz  formada  və  müstəvidə 
bir  növ  “asılı  vəziyyətdə  saxlayır”.  Dövlətin  xarici  siyasəti 
onun  bir  qurum  kimi  fəaliyyətindən,  mövcudluğundan  irəli 
gəlir.  Dövlətin  xarici  siyasəti  onun  hüquqlarını  ifadə  edən 
vəzifələrini  icra  etməsindən  meydana  gəlir.  Əgər  biz  dövlətə 
vahid bir ictimai-siyasi qurum kimi baxırıqsa, onda, hesab edə 
bilərik  ki,  xarici  siyasət  bu  bütövün,  vahidin  digər  vahidlərlə, 
bütöv  olanlarla  münasibətlərini  və  əlaqələrini  tənzim  etmək 
üçündür.  Xarici  və  daxili  siyasət  dövlətin  fəaliyyətini  iki 
mühüm  istiqamətdə  tənzim  edən  və  bir-birindən  asılı 
vəziyyətdə  saxlayan  iki  sferada  cəmləşmişdir.  Bu  iki  sferada 
resurslar hərəkətə gətirilir və qarşılıqlı transfer şəraitində enerji 
mübadilələri  baş  verir.  Beynəlxalq  münasibətlər  müəyyən 
hüquqlara,  vəzifə  və  öhdəliklərə,  eləcə  də  səlahiyyətlərə 
malik  olan  qurumların  (dövlətlərin  və  təşkilatların)  qarşı-
lıqlı  əlaqələr  sferasıdır.  Xarici  siyasət  bütövlər  arasında  həm 
zahiri,  həm  də  daxili  əlaqələri  yaratmaq  üçün  həyata  keçirilir. 
Yəni,  dövlətlərin  daxili  strukturları  arasında  olan  əlaqələrin 
zahiri  forması  (sərhədlərdən  keçməsini  əks  etdirən  zahiri 
forma)  onların  xarici  siyasətlərini  meydana  gətirir.  Xarici 
siyasət 
vahidlərin 
daxillərinin 
(burada 
dövlətlərin 
daxillərindən  söhbət  gedir)  komponentləri  arasında  olan 
xarici  əlaqələri  tənzim  edən  aktlar  toplusudur.  Xarici 
siyasət  sayəsində  dövlətlərin  beynəlxalq  münasibətlərdə  və 
dünya  siyasətində  iştirakları  reallaşır  və  bunun  da  sayəsində 
dövlətlərin  güclərinə  görə  təsnif  olunmaları  ortaya  çıxır.  Hər 
bir  dövlət  öz  gücünü  ilk  növbədə  öz  nüvəsində  (daxili  güc 
mərkəzində

---

 
59 
 
resursları)  xaricə  çıxır  və  digər  dövlətin  daxili  üçün  müəyyən 
resurslar komponentinə çevrilir. Xaricə gedən resursların daxili 
komponentə  çevrilməsi  elə  nüvənin  potensialının  artmasına 
gətirib  çıxarır.  Xaricə  (beynəlxalq  aləmə)  yayılan  resurslar 
ölkələr  üçün  mənbələr  təminedici  vasitələr  kimi  əhəmiyyət 
kəsb edirlər.  
Xarici  siyasət  ümumi  anlayışdır və  tərkibində çoxlu sayda 
hərəkət sahələrini və istiqamətlərini birləşdirir. Dövlətin xarici 
siyasəti həm universal əhəmiyyət kəsb edir, universal formaya 
malik  olur,  həm  də  konkret  sahələr  üzrə  müəyyən  edilir.  Bu 
konkret  sahələr  də  özündə  strategiya  və  taktikanı  əks etdirir. 
Xarici  siyasətin  uversal  strategiyası  da  yaranır  və  onun 
formalaşmasının nəzəri əsasları xarici siyasətin doktrinalarında 
və  konsepsiyalarında,  müqavilələrdə  öz  əksini  tapır.  Dövlətin 
xarici  siyasətinin  əsas  məqsədlərindən  biri  də  dövlətin 
beynəlxalq  münasibətlər  sisteminin  üzvünə  çevirməkdən  və 
bəşəri  dəyərlərdən  istifadə  etməkdən  ibarətdir.  Xarici  siyasət 
dünya  resurslarının  təqribi  bərabərlik  əsasında  bölünməsinə 
xidmət  edir.  Dövlətin  xarici  siyasəti  həm  nəzəri  əsaslarla 
müəyyən olunur (nəzəri əsaslar, əvvəldə qeyd olunduğu kimi, 
müqavilə  və  sazişlərdə,  doktrina  və  konsepsiyalarda,  xartiya 
və  konvensiyalarda,  proqramlarda,  strategiyalarda  və  digər 
sənədlərdə  əksini  tapır),  həm  də  müəyyən  taktiki  və  strateji 
addımlarla müəyyən edilir. 
Xarici siyasət sayəsində dövlət beynəlxalq aləmdə tanınır 
və  digər  dövlətlərlə  əlaqələr  qurur.  Tanınma  sayəsində  və 
qurulan  əlaqələr  fonunda  dövlət  beynəlxalq  sferada  öz 
mövqeyini  gücləndirməyə  çalışır  və  artıq  təsiredici  tərəf  kimi 
əhəmiyyət kəsb edir. Beynəlxalq aləmdə tanınma dövlətə xarici 
siyasət  sahəsində  geniş  fəaliyyət  üçün  hüquqlar  və  səla-
hiyyətlər  verir.  Bu  baxımdan  xarici  siyasəti  olmayan  dövlətin 
nüvəsindən (hasil edən enerji mərkəzindən) belə söhbət gedə 
bilməz.  Dövlət  bu  gün  dünya  siyasətinin  əsas  komponentidir, 
onun  tərkibidir.  Dünya  siyasətinin  strukturunda,  mexanizm 

---

 
60 
 
subyektində  dövlətlər  dayanırlar  və  dövlətlərin  fəaliyyəti 
onların  sistem  və  mexanizmlərini  təşkil  edir.  Dünya  bütöv 
olduğundan  dövlət  də  mütləq  şəkildə  həmin bütövün tərkibinə 
aiddir. Xarici siyasət – dövlətin əhalisini, xalqını beynəlxalq 
aləmdə  tanıdan  və  dövlət  tərəfindən  reallaşdırılan 
hərəkətlər  toplusudur.  Xarici  siyasət  sayəsində  dövlətlər 
beynəlxalq  münasibətlər  sferasında  özlərinə  mövqe  əldə 
edirlər, statuslar qazanırlar. Xarici siyasət və bu siyasətin gücü 
dövlətə beynəlxalq arenada təsir imkanları qazandırır və dövlət 
yeni-yeni  resursların  əmələ  gəlməsi  üçün  mənbələr  rolunda 
çıxış  edir.  Xarici  siyasət  dövləti  “daxildən  təmizləyən”  aktlar 
toplusudur.  Bu  baxımdan  xarici  siyasəti  ilə  beynəlxalq 
münasibətlər  sferasına  daxil  olarkən  dövlət  özünü  daxildən 
islah  etməyə  məcbur  olur.  Belə  ki,  dövlətə  digər  dövlətin, 
beynəlxalq ictimaiyyətin nəzarəti meydana gəlir. Xarici siyasət 
dövlətlərin daxili siyasətlərinə çox böyük təsir göstərir. Belə ki, 
dövlət  beynəlxalq  qaydalara  əməl  etməyi  özünə  lazım  bilir. 
Beynəlxalq  qaydalara  əməl  etməklə  beynəlxalq  ictimaiyyətin 
aktiv  üzvünə  çevrilir.  Xarici  siyasət  sayəsində  dövlətin  etik 
davranışları  formalaşır.  Bu  qaydalar  da  dövləti  öz  daxili 
hərəkətlərini tənzim etməyə vadar edir. Dövlətin xarici siyasəti 
onun  üzərində  bir  nəzarətedici  tərəfi  (təbəqəni)  yaradır  və  bu 
tərəf  dövlətə  əxlaq  qaydaları  üçün  kənardan  nəzarətedici 
funksiya  yerinə  yetirir.  Dövlətin  beynəlxalq  öhdəlikləri  onun 
daxili  siyasətini  müəyyən  anlarda  məhdudlaşdırır.  Məsələn, 
işgəncələrin  və  zorakılıqların  qadağan  olunması  ilə  bağlı 
dövlətlərin  üzərlərinə  götürdükləri  öhdəliklər  onları  daxili 
qanunvericilik  sahəsində  məhdudlaşdırıcı  addımlar  atmağa 
məcbur  edir.  Eləcə  də  kütləvi  qırğın  silahlarını  və  onun 
hissələrini  istehsal  etməyə  olan  qadağanedici  amillər  dövləti 
daxildən  islah  olunmağa  vadar  edir.  Ölüm  hökmünün  ləğv 
olunması  ilə  bağlı  olan  öhdəliklər  də  dövləti  daxili  siyasət 
fəaliyyətində  məhdudlaşdırır.  Uşaq  hüquqları  ilə  bağlı 
beynəlxalq  normalar  və  onların  qəbul  olunması  da  dövləti 

---