Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc

 
168 
 
keçirilər.  Dövlət  insan  hüquqlarını  (burada  təbii  hüquqları) 
tanıyır  və  bu  hüquqların  yerinə  yetirilməsi  üçün  lazımi 
şəraitləri yaradır və hüquqların mühafizə olunması funksiyasını 
yerinə  yetirir.  Dövlət  bütün  hüquq  sistemini  və  qanunvericilik 
sistemini  insanlar  üçün  faydalı  olan  pozitiv  dəyərlərin  (qeyd: 
dəyər 
sözü 
elə 
müsbətlikdir, 
pozitivlikdir) 
qorunub 
saxlanılmasına,  bu  dəyərlərdən  istifadə  olunmasına  və 
dəyərlərin inkişafına yönəldir.  
Məlumdur  ki,  insan  hüquqlarının  təmin  olunması  və 
qorunması dövlət tərəfindən dörd mühüm istiqamətdə həyata 
keçirilir: 
dövlət 
daxilində-yerli 
səviyyədə 
(regional 
səviyyədə)  və  mərkəzi  səviyyədə;  dövlət  xaricində  regional 
səviyyədə-ikitərəfli  və  çoxtərəfli  əlaqələrin  yaradılması  ilə, 
eləcə  də  regional  ittifaqlara  qoşulmaqla;  qlobal  səviyyədə-
ikitərəfli  və  çoxtərəfli  əlaqələrin  yaradılması  yolu  ilə, 
universal  təşkilatlara  qoşulmaqla.  Hər  bir  istiqamətdə 
dövlət  insanların  anadangəlmə  və  sonradan  sahib  olduğu 
(bu,  fəaliyyətlə  əlaqəlidir,  eyni  zamanda  fiziki  qabiliyyətə 
bağlıdır)  hüquqları  həm  tanıyır,  həm  də  hüquqların  təmin 
olunmasını  yerinə  yetirir.  Hər  bir  istiqamətdə  dövlət  birbaşa 
təminedici 
və 
mühafizəedici 
funksiya 
daşıyır. 
Daxili 
qanunvericilik 
aktları  və 
beynəlxalq 
hüquq 
sənədləri 
dövlətlərin müvafiq istiqamətlərdə insanların hüquqlarını təmin 
edən əsas vasitələrə çevrilir. Cəmiyyətdə isə dövlət hüquqların 
təmin  olunmasında  (məişət  münasibətlərində)  müşahidəçi 
funksiyanı  daşıyır.  Müşahidəçilik  o  səviyyəyə  qədər  davam 
edir ki, insan hüquqları fərdi və ya kollektiv şəkildə pozulmağa 
başlayır.  Pozulma  anında  dövlət  öz  təminedici  funksiyasını 
yerinə  yetirməyə  məcbur  olur  və  bu,  həm  də  onun  birbaşa 
daxili  funksiyasına,  vəzifə  və  səlahiyyətlərinə  aid  olur.  Bu 
baxımdan  da  dövlət  müdafiəedici,  mühafizəedici  qurum  kimi 
funksiyaya  malik  olur.  Dövlət  insan  hüquqları  arasında,  insan 
fəaliyyəti  sferasında  sərhədləri  müəyyən  edən  funksiya  kəsb 
edir.  Burada  başlıca  məqsədlər  də  qarşıdurmalara  yol 

---

 
169 
 
verməməkdən  və  maraqların  sərhədlər  daxilində  razı  olacaq 
səviyyədə təmin olunması zərurətindən irəli gəlir.  
Dövlətlər  xarici  siyasəti  ona  görə  təşkil  edirlər  ki,  öz 
vətəndaşlarının  hüquqlarını,  burada  həm  də  sərhdələrdən, 
məkanlardan kənarda olan hüquqlarını, təmin etsin. Beynəlxalq 
münasibətlər  insanların  beynəlxlaq  səviyyəli  hüquqlarının 
təmin  olunmasında  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Dövlətlər 
xarici siyasətlərini ona görə təşkil edirlər ki, öz vətəndaşlarının 
hüquqlarını  bir  məkandan  başqa  məkana  doğru  böyütsünlər, 
daşısınlar  və  bu  trayektorik  əlaqələrdə  vətəndaşlarının 
hüquqlarını həm təmin etsinlər, həm də qorusunlar, pozulduqda 
bərpa  etsinlər.  Beynəlxalq  münasibətlər  insan  hüquqlarının 
mahiyyət  və  məzmun  etibarilə  böyüməsinə  xidmət  edən 
regional  və  qlobal  müstəvilərdən  ibarət  olur.  Beynəlxalq 
münasibətlər  insan  hüquqlarını,  insanların  bəşəri  dəyərlərini 
böyüdürlər  və  hüquqların  vahid  tərkiblərini  yaradırlar. 
Beynəlxalq  münasibətlər  “insan”  amilini  önə  çəkir  və  insan 
hüquqlarını  tək  bir  dövlətin  yox,  beynəlxalq  ictimaiyyətin, 
hamının  diqqətini  cəlb  edən  bir  vasitə  olduğunu  təsdiq  edir. 
Dövlətlər beynəlxalq münasibətlərə həm də ona görə qoşulurlar 
ki, vahid enerji mənbəyindən istifadə edərək, daxillərində insan 
hüquqlarının müdafiəsini təşkil etsinlər. Dövlətlər xarici siyasət 
fəaliyyəti  həyata  keçirməklə  öz  vətəndaşlarının  bəşəri 
hüquqlarını təmin etməni qarşıya məqsəd qoyurlar. 
Dövlətlər öz vətəndaşlarının hüquqlarını fərdi və kollektiv, 
bu baxımdan universal və konkret əsaslarla təmin edir. Burada 
universal normalar içərisində fərdi və konkret sahələrə aid olan 
normalar da əhəmiyyət kəsb edir. 
Beynəlxalq  münasibətlər  sferası  insan  hüquqlarının  təmin 
edilməsinə  yönəlmiş  bir  fəaliyyət  səhnəsidir.  Dövlətlər  bu 
səhnəyə  qoşulduqda,  onun  tərkib  hissəsi  olduqda  təbii  ki, 
ümumdünya  insan  hüquqları  sisteminə  və  şəbəkəsinə  daxil 
olur.  Bu  baxımdan  da  dövlətlər  daxili  qanunvericilik aktlarını, 
öz funksiyalarını beynəlxalq münasibətlərə əlaqələndirirlər.  

---

 
170 
 
Xarici  siyasətdə  və  beynəlxalq  münasibətlərdə  istifadə 
olunan sənədlər  
 
İstənilən  hərəkət  öz  hüquqi  əsasını  qaydalarda  və 
qaydaların  əks  olunduğu  və  təsdiq  edilən  hüquqi  sənədlərdə 
tapır.  Dövlət  özü  də  siyasi  və  hüquqi  bir  qurum  olduğundan 
onun  daxili  və  xarici  siyasət  fəaliyyəti  mütləq  qaydada 
sənədlərdə əks olunan normalarla ifadə olunur. Burada dövlətin 
rəsmi  tənzimləmə  tərəfi  və  subyekti  kimi  mahiyyəti  üzə  çıxır. 
Dövlətin  daxili  siyasəti  və  xarici  siyasəti,  eləcə  də  bu  iki 
istiaqamət  arasında  olan  bağlılığı  əks  etdirən  fəaliyyəti  rəsmi-
hüquqi əsaslarla bağlı olur.  
Dövlətlər  arasında  olan  münasibətlərə  və  onların  mərhə-
lələrinə  tarixi  yaranma  aspektindən  yanaşdıqda iki istiqamətdə 
baxmaq  olar:  beynəlxalq  münasibətlər-sənədlərə  qədər  və 
beynəlxalq  münasibətlər  sənədlərin  hazırlanması  və  icra 
olunması  mərhələsində.  Onu  qeyd  etmək  olar  ki,  sənədlərə 
qədər  (burada  hazırlanmamış,  təsdiq  edilməmiş  və  icraya 
yönəlməmiş  sənədlər)  demək  olar  ki,  rəsmi  beynəlxalq 
münasibətlərdən  söhbət  gedə  bilməz.  Beynəlxalq  münasibət-
lərin  əsasını  da  rəsmi-hüquqi  sənədlər  təşkil  etdiyindən,  bu 
qənaətə  gələ  bilərik  ki,  sistemli  beynəlxalq  münasibətlər 
sənədlərin  mətnlərinin  hazırlanmasından  tutmuş  (burada 
təkliflər  və  razılıqlar  da  daxil  olmaqla)  onun  icrasına  qədər 
olan  mərhələni  əhatə  edir.  Sənədlərin  hazırlanması  və  onun 
mətninin  razılaşdırılması  mərhələləri  və  qəbul  prosesləri  də 
sistemli  və  ardıcıl  qaydada  həyata  keçirilir.  Bu  proseslər 
sistemli  proseslər  adlanır  və  münasibətlərin  formalaşması 
proseslərinin  ilkin  mərhələlərindən  biri  (tanınmadan  sonrakı 
mərhələ)  hesab  olunur.  Dövlətlər  arasında olan  münasibətlərin 
və  əlaqələrin  rəsmi  tənzimlənməsi  qaydaları  müasir  dövrün 
sənədlərində  öz  əksini  tapır.  Beynəlxalq  sənədlər  daima  ilkin 
nümunə, baza və istiqamət rolunu oynayır və universal və fərdi 
məzmun  kəsb  edir.  Beynəlxalq  sənədlər  şəbəkə  xarakterinə 

---