Microsoft Word Beynelxalq munasibetler doc

 
171 
 
malik  olur  və  sonrakı  sənədlərin  hazırlanması  və  qəbulu  üçün 
mənbə  və  nümunə  kimi  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Beynəlxalq 
sənədlər  dövlətlər  arasında,  eləcə  də  dövlətlərlə  dövlətlərin 
yaratdıqları  təşkilatlar  (beynəlxalq  hökumət  təşkilatları)  və 
təşkialtların özləri arasında münasibətlərin formalaşmasında və 
əlaqələrin  qurulmasında  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir. 
Beynəlxalq  sənədlər  beynəlxalq  aləmdə  davranış  üçün  zaman, 
şərait və imknalar daxilində hərəkət normalarının toplusu kimi 
əhəmiyyət kəsb edir. 
Beynəlxalq  sənədlərdə  iştirakların  əsasları,  o  cümlədən 
tərəflərin  maraq  sferaları,  maraq  predmetləri  və  obyektləri, 
sənədlərin  tərəfləri,  o  cümlədən  razılıq  tərəfləri,  iştirakçılıq, 
razılıq  şərtləri,  müqavilə  şərtləri,  səlahiyyət  məsələləri,  ilkin 
imzalama  (paraflama),  sənədlərin  ratifikasiyasının  əsasları, 
sənədlərin  hüquqi  qüvvəsi,  sənədlərin  qüvvədə  olma  müddət-
ləri,  sənədlərə  qoşulmaların  əsasları,  müddətlərin  uzadılması, 
depozitari  məsələləri,  təsdiq  qramotalarının  mübadiləsi, 
xəbərnamələr,  müqavilələrin  qüvvəyə  minməsi,  dəyişikliklər, 
qeyd şərtlər,  müqavilələrin  tətbiqi,  prosedura, autentiklik və s. 
kimi məsələlər öz əksini tapmalıdır.  
Beynəlxalq  müqavilələr  ümumi  beynəlxalq  hüququn 
imperativ normalarına (jus cogens) zidd olmamalıdır.
1
  
Hər  bir  dövlətin  beynəlxalq  aləmdə  müqavilə  imzalamaq 
səlahiyyəti və hüquq qabiliyyəti vardır.
2
  
Müqavilələr  dövlətlər  arasında  və  dövlətlərlə  təşkilatlar 
arasında, eləcə də beynəlxalq təşkilatların aralarında bağlanılır 
və müqavilələr müəyyən hüquqlara malik olurlar.
3
  
                                                 
1
 Венская  Конвенция  о  праве  международных  договоров  23  мая  1969 
года. Действующее международное право. В трех томах. Том первый. 
Составители  проф.  Ю.М.Колосов  и  проф.  Э.С.Кривчикова.  М.: 
Издательство  Московского  независимого  института  международного 
права, 1996.-864 с. ss.343-372, Maddə 53. 
2
 Həmin sənəd 
3
 Yenə orada 

---

 
172 
 
Hər  bir  hərəkət  və  hərəkət  istiqaməti  müəyyən  normalarla 
tənzim  olunur.  Bu  normalar  həm  təkrar  olunan  adətlərdən 
yaranır,  təcrübədən  formalaşır,  həm  də  nəzəri  aspektlərdən 
ortaya  çıxır.  Beynəlxalq  hüquq  normaları  adət  hüququnun  da 
tərkibindən  meydana  gələ  bilir.  Sənədlər  əsasən  vahid  şəraiti 
əks etdirir və vahid şəraitin tənzimlənməsi funksiyasını yerinə 
yetirir.  Beynəlxalq  müqavilələr  hüququ  haqqında  23  may 
1969-cu  il  tarixli  Vyana  Konvensiyasında  (maddə  2) 
müqavilələr  dedikdə,  dövlətlər  arasında  yazılı  formada 
imzalanan  beynəlxalq  razılıq  kimi  başa  düşülür.  Bu  razılığın 
bir, iki və ya öz aralarında bağlı olan bir neçə sənəddə öz əksini 
tapmasından  asılı  olmayaraq,  eləcə  də  konkret  şəkildə 
adlandırılmasından asılı olmayaraq beynəlxalq hüquqla tənzim 
olunur.
1
  
Beynəlxalq  sənədlər  həm  dövlətlər,  həm  də  təşkilatlar 
tərəfindən hazırlanır. Beynəlxalq müqavilələr hüququ haqqında 
Vyana  Konvensiyası  (maddə  5)  beynəlxalq  təşkilatların  təsis 
aktları  da  daxil  olmaqla,  beynəlxalq  təşkilatlar  arasında 
imzalanan bütün müqavilələrə şamil olunur.  
Sənədlər  vahid  qaydalar  olaraq  hərəkətlərin  edilməsinin 
əsaslarını  yaradır.  Bu,  bir  növ  qayda  kimi  mühüm  funksiya 
kəsb edir. Bütün vəziyyətlərdə ortaya çıxan məsələlərin ədalətli 
tənzim  edilməsi  üçün  hamı  tərəfindən  qəbul  olunmuş  vahid 
normalar mühüm əhəmiyyət kəsnb edirlər. Bu normalar toplusu 
olan  sənədlər  oxşar  və  eyni  vəziyyətlərdə  eyni  istiqamət-
ləndirici  əhəmiyyət  kəsb  edier.  Sənədlərdə  tərəflər,  tərəflərin 
istəkləri,  onların  maraq  və  məqsədləri,  münasibətlər  və 
əlaqələrin  obyektləri  və  zaman  amili,  eləcə  də  münasibətlərin 
və  əlaqələrin  tənzim  olunduğu  məsələlər  öz  əksini  tapır. 
                                                 
1
 Венская  Конвенция  о  праве  международных  договоров  23  мая  1969 
года. Действующее международное право. В трех томах. Том первый. 
Составители  проф.  Ю.М.Колосов  и  проф.  Э.С.Кривчикова.  М.: 
Издательство  Московского  независимого  института  международного 
права, 1996.-864 с. ss.343-372, Maddə 53. 

---

 
173 
 
Sənədlər meydana gələn oxşar və eyni məzmunlu problemlərin 
eyni  və  oxşar  əsaslarla  tənzim  olunması  funksiyasını  yerinə 
yetirir.  Hər  bir  dövlətin  daxili  baş  sənədi  onun  xarici  siyasəti 
üçün ilkin istiqamətləndirici-fundamental əhəmiyyət kəsb edir. 
Sənədlər  də  dövlətin  xarici  siyasətinin  istiqamətlərinə 
müvafiq olaraq iki istiqamətə ayrılır: dövlətin daxili siyasətinin 
tənzim  olunmasında  istifadə  olunan  daxili  qanunvericilik 
sistenminin  tərkibi  olan  daxili  sənədlər;  dövlətin  xarici 
siyasətinin  tənzimlənməsini  təmin  edən  xarici  sənədlər. 
Dövlətin  bu  iki  istqamətdə  qəbul  etdiyi  sənədlər,  qoşulduğu 
beynəlxalq  sənədlər  dövlətin  əsas  qanununa  əsaslanmalıdır  və 
onunla  ziddiyyət  təşkil  etməməlidir.  Buradan  da  belə  bir 
məntiqi  fikir  ortaya  çıxır  ki,  dövlətin  əsas  qanunu  dövlətin  bir 
vahid qurum kimi fəaliyyətinin əsaslarını təşkil edir və dövlətin 
mövcudluğunun  nəzəri  əsaslarını  müəyyənləşdirir.  Beynəlxalq 
sənədlər  də  daxili  sənədlər  kimi  törəmə  xassələrinə  malikdir. 
Burada başlıca məqsəd bütün sahələri bir-birilə əlaqələndirmək 
və  siyasətin  bütövlüyünu  və  siyasətin  inkişafa  xidmətinin 
əsaslarını  müəyyən  etməkdən  ibarətdir.  Sənədlərin  törəmə 
xassələri  sənədlərin  və  normaların  iyerarxik  təsbitini  ortaya 
çıxarır.  Sənədlər,  bu  baxımdan  əhatə  etdikləri  obyektlərə 
münasibətdə,  əhəmiyyətlərinə  görə  dərəcələnirlər.  Sənədlərin 
miqyası onların ümumi ədalət prinsipini pozmamalıdır. Bu, bir 
qayda olaraq münasibətlərin və tənzimləmənin tarazlı əsaslarını 
meydana gətirir.  
Beynəlxalq  sənədlər  beynəlxalq  münasibətlər  üçün  əsas 
vasitələrdir.  Beynəlxalq  sənədlər  beynəlxalq  nizamasalmanı 
təmin  edən  qaydalar  toplusudur.  Müqavilələr  (razılaşmalar) 
beynəlxalq  münasibətlərin  yaranmasının  əsas  istiqamətlərini 
əks etdirir. Müqavilələrdə və sazişlərdə başlıca olaraq tərəfləri 
qane  edən,  tərəflərin  maraq  və  mənafelərini  bu  və  ya  digər 
səviyyədə  əks  etdirən  məsələlər  müəyyən  olunur.  Sənədlər 
maraqların  təmin  edilməsinin  zamanını  və  tərzini  göstərir. 
Beynəlxalq  sənədlər  və  beynəlxalq  sənədlərə  qoşulmanı  təmin 

---