Microsoft Word bibloqrafiya-20. 09. 2017. doc

P r o f e s s o r B u l u d x a n
z i z o l u X l i l o v u n B B L O Q R A F Y A S I
206
 
D LÇ L K ELM M Z N  FSAN S  – 
BULUDXAN X L LOV 
 
Möt b r elmi m clisl rd  ciddi söz sahibi olan 
filologiya elml ri doktoru, professor Buludxan 
X lilov g nc ya lar ndan elmi, t f kkürü, yazd  
qiym tli  s rl ri il  elmi ictimaiyy td  tan nm , 
böyük nüfuz qazanm d r. 
  
O, Müst qil Az rbaycan m z n dilçilik,  d biyyat ünasl q sah -
sinin tan nm  simalar ndan biri kimi öz d stix tti, öz yarad c l q 
yolu il  q nim t aliml rimizin birincil r s ras ndad r. 
 B li, says z-hesabs z elmi  s rl rin, o  s rl rd  ortaya qoydu u 
elmi yenilikl rin, müasir dilçilik elminin aktual probleml rinin mü-
llifi, d rs dediyi t l b l rinin  ziz v  sevimli mü llimi kimi, uy-
un elm sah sinin müt x ssisl ri aras nda sözünün-elminin sanbal  
il  say lan-seçil n aliml rimizd n olan Buludxan mü llimin ya  il  
gördüyü i l r aras nda f rq çox böyükdür. Müdrik a saqqal t siri 
ba
layan bu cavan alim tarixilikl  müasirlik aras nda öz qalas n  
qurmu du,  trafa gur i q saçan mayak kimi. 
 1926-c  ild  keçiril n m hur I Türkoloji qurultayda qar ya 
qoyulan  sas m s l  türk xalqlar n n dilçilik problemi idi. Az sonra 
o konfransa qat lan müt x ssisl rin 100-d n 90 faizi q tliam edildi. 
Türkçülük t f kkürl rin   v  milli ideoloji dü ünc l rin  gör  rep-
ressiya olunaraq qaranl qlara gömüldül r. 1999-cu ild  professor 
Buludxan X lilov “Birinci Beyn lxalq Türkoloji qurultay” adl  186 
s hif lik bir  s r yaz b ustad bildiyi türkoloq – dilçil rin xatir sin  
ithaf etdi. Dilçilik elminin keçdiyi a r v  ac nacaql  günl rin  i q 
P r o f e s s o r B u l u d x a n
z i z o l u X l i l o v u n B B L O Q R A F Y A S I
207
sald , ara d rd , haqq  tapdanan, ömürl ri do ranm ,  s rl ri yan-
d r lm , talan olmu  ustadlar n n ruhunu sevindirdi, onlar  yad etdi. 
El  bu axtar lar n n davam  olaraq yenid n o ill r  qay td : “Tür-
kologiyan n intibah dövrü (XIX  srin sonu XX  srin 30-cu ill ri)” 
adl  yeni bir  s r ortaya qoydu. 
Haqq nda indiy d k neç -neç   t dqiqatlar yaz lm  Xalid S id 
Xocayev, B kir Çobanzad  kimi m hur simalar n ömürlükl rini, 
elmi yarad c l q xidm tl rinin mahiyy t v  m ziyy tl rini yenid n 
t dqiq etdi v  aç lmam  qatlar n  üz  ç xard . Bunlar öz i in  d rin 
sevgiyl  ba lanm  alimin ustadlara say s , milli dü ünc y  eh-
tiram , z hm ti, al n t ridir. 
 Akademik Afad Qurbanov m qal l rinin birind  yaz r ki, “B -
kir Çobanzad nin ara d rmalar , kitablar   t l b l rinin stollar n n 
üstünd , d rs proqramlar nda görünm s   d , bizim ondan  xz et-
dikl rimiz vasit sil  yeni n slin q lbin  enmi , orada isti bir m -
h bb t yuvas  qurmu dur”. Buludxan X lilov Afad Qurbanovun 
dediyi h min t l b l rind n biridir. 
 “Müasir Az rbaycan dili: fonetika, yaz ,  lifba, qrafika, orfoqra-
fiya, orfepiya. D rslik”, “Müasir Az rbaycan dilinin morfologiyas : 
2 hiss d . D rslik”, “Müasir Az rbaycan dilinin leksikologiyas : 
leksikologiya, söz yarad c l . D rslik”, “Divani lü t-it-türk”  s -
rind  etnoniml r”, “224 q dim türk sözü”, “Dil,  d biyyat v  m d -
niyy t” … adl   d rs kitablar   m hz müasir dövrün elmi z rur tl ri 
kontekstind  yaz l b, ali m kt bl rd   t dris edilir. Dilçilik elminin 
onomastika, etimologiya, dialektologiya bölm sinin ç tin v  aktual 
probleml rinin h lli istiqam tind  Buludxan X lilovun gördüyü 
i l ri yeni dövr dilçilik tarixinin ilkinl rind n saymaq olar. 
 XX  srin ba lan c nda dünyan n tan nm  türkoloq aliml rinin 
qar ya qoyduqlar  problem  cavab tam 90 ild n sonra istedadl  

---

P r o f e s s o r B u l u d x a n
z i z o l u X l i l o v u n B B L O Q R A F Y A S I
208
alim v  görk mli bir pedaqoqun q l minin mür kk bi, q lbinin 
diqt si il  yaz ld . 
  slind  adlar n  qeyd etdiyimiz kitablar  yazd  ill rd  m hur 
alim dilçilik elmi x zin sinin daha alt qatlar na en r k, müasirlikl  
tarixiliyin v hd tind  yeni çalarlar, yeni nax lar k f etdi. 
 Kitablar  il  yana  “Mirz   brahimovun yarad c l nda dil v  
d biyyat d rsl rin  münasib t”, “Mirz   brahimovun dilçilik gö-
rü l ri”, “S m d Vur unun yarad c l nda dil m s l l ri”, “Do -
ma dil milli ruhun da y c s ”, “Türkün genetik yadda  v  yaratd  
hikm t x zin l ri” v  dig r bu kimi m qal l rind  h m dilçi, h m 
d   d biyyat ünas kimi müt x ssis sözünü dey  bilib. B li, 
Buludxan X lilov h m d  tan nm   d biyyat ünasd r. N r etdirdi-
yi h r  s rind  milli dü ünc , milli t ssübke lik üst qatda dayan r. 
Bu onun v t nda l q mövqeyi, alim vicdan d r. 
 Bir zamanlar t l b  kimi sevincl  daxil oldu u Az rbaycan 
Pedaqoji Universitetinin Az rbaycan dili v   d biyyat  fakült sin  
ill rdir ki, özü r hb rlik edir, s m r li elmi-t kilati i l rin forma-
la mas nda misilsiz xidm tl ri h r k s  m lumdur. 
 Professor kimi auditoriyalara daxil olur, ustadlar ndan öyr nib 
xz etdikl rini, h mçinin özünün yazd  d rslikl rd n t l b l rin  
mühazir l r deyir. Mü llimin h yatda  n böyük qazanc   t l b  
sevgisini qazanmaqd r. Buludxan mü llim bu sevgini qazana bilib. 
Bunu d rs dediyi t l b l rinin ham s  m h bb tl  dil  g tirir. 
 Bizim n sil, 70-80-ci ill rin m kt blil ri, t l b l ri “Az rbaycan 
dili” elmini M. ir liyev,  .D mirçizad , M.Hüseynzad ,  .Abdul-
layev kimi görk mli dilçil rin kitablar ndan öyr nirdi. Dilçilik el-
mind  onlar n dayand  zirv ni a l m za bel  g tir  bilmirdik. K nd 
m kt bi  agirdl ri idik. Bak ya oxuma a g l nd , y ni t l b  olanda 
ilk olaraq gözümüz d rslikl rimizin üz rind  adlar n  bildiyimiz 
P r o f e s s o r B u l u d x a n
z i z o l u X l i l o v u n B B L O Q R A F Y A S I
209
aliml ri arayar, onlar  yax ndan görm k, tan maq ist yinin nec  gö-
z l bir duy u oldu unu y qin ki, el   h min dövrün insanlar  daha 
göz l bil rl r. 
 Budur, Müst qil Az rbaycan Dövl ti quruldu. Yeni dövrün t -
l bl rin  uy un d rslikl r  hava-su kimi ehtiyac el  ilk zamanlar-
dan hiss edildi. U aql q v  g nclik ill rind  qibt  il  seyr etdiyimiz 
h min zirv ni indi – müasir günümüzün elmi zirv sini professor 
Buludxan X lilov kimi aliml rimiz f th edib. Bu qürur hissi 
do uracaq ya ant d r. 
Professor Buludxan X lilovun dilçilik elmin  aid müdrik k -
lamlar   slind  dilin inki af  yönünd  mük mm l tezisl r –ustad 
m kt b proqram d r: “Dil bir q sr deyil, abid  deyil ki, onu qoruya-
san. Dilin ke iyind  dayanmaq, qorumaq üçün düzgün dan maq 
laz md r”, “ ifahi dild  dan an insanlar  ifahi dilin qayda-qanunla-
r n , yaz l  dild  is  yaz l  dilin qaydalar n  qorumal d r”, “Dil q d r 
özünü qoruyan varl q yoxdur, o özü-özünü qoruyur. Dil el  t bii ic-
timai varl qd r ki, özün  ziyan g tir nl ri çirkab kimi k nara at r”, 
“Dünyada saf dil yoxdur, el  dil tap lmaz ki, lü t t rkibi saf söz-
l rd n ibar t olsun”, “Dil t crid olunmu  ya aya bilm z, onda quru 
a aca b nz y r v  heç k s  fayda verm z”, “Az rbaycan dili z n-
ginl
n bir dildir, dil  yeni sözl r g lm lidir”, “Dilin lü t t rkibi-
n   g l n sözl r v t nda l q qazan rsa, art q dilin lü t t rkibinin 
mal na çevrilir”, “Dil özü seçim apar r, o t bii  kild  inki af etm -
lidir”, “Dilin inki af  inzibatç l qla h ll oluna bilm z, ona gör  ki 
dil praktik bir xidm t dair sind dir”, “20-ci  srd   airl rin yarad c -
l nda kifay t q d r türk sözl ri vard , dild   t mizl nm  prosesi 
getdi, lü t imkan  biz  sözl ri d yi m y  imkan verdi”, “H r 
sözün bir m na yükü var, Az rbaycan dilinin xo b xtliyi ondad r 
ki, z ngin inki af m rh l si keçib”, “Az rbaycan dili q d r t qib , 

---