Microsoft Word Birja-Dissert docx
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
73
alaraq, biz bu bölmədə yalnız ölkəmizdə birjaların fəaliyyətini tənzimləyən qanunlarla tanış olacağıq və onları tədqiq edəcəyik. Müstəqillik dönəmində Azərbaycanda postsovet dövrünün və bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar olaraq, birjalar yenidən yaranmış, hal hazırda respublikamızda Bakı Fond Birjasi (BSE), 2) BBVB - Bakı Banklararası Valyuta Birjası, 3) Respublika Əmtəə Birjası, 4) Respublika Xammal və Əmtəə Birjası, 5) Ə mək Birjası təsis olunaraq fəaliyyət göstərməkdədir. Göründüyü kimi, bu gün Azərbaycan Respublikasında birjaların müxtəlif növləri fəaliyyət göstərir və onların tənzimlənməsi müvafiq qanunverici aktlarla tənzimlənir. Ölkəmizdə əmtəə birjalarının faəliyyətinin tənzimlənməsi baxımından əsas sənəd 25 may 1994-cü il tarixli, prezident Heydər Əliyev tərəfindən imzalanaraq təsdiq olunmuş “Əmtəə birjası haqqında Azərbaycan Respublikası qanunu” hesab olunur. Qanun 3 fəsildən və 22 maddədən ibarətdir. Bu qanun Azərbaycan Respublikası ərazisində əmtəə birjalarının yaradılması və fəaliyyəti, birja ticarəti, ə mtəə birjalarında fəaliyyətin hüquqi təminatları üzrə münasibətləri tənzimləyir. Qanunun I fəslində onun səlahiyyətinin və qüvvəsinin çərçivələri müəyyənləşdirilmişdir və ümumi müddəalar açıqlanmışdır. Bu fəsildə mövcud olan Maddə 2-də qanunda istifadə edilən əsas anlayışların tərifi verilmişdir. Həmin anlayışlar aşağıdakılardır: 1) “Əmtəə birjası” — müəyyən edilmiş birja qaydaları əsasında əvvəlcədən təyin olunmuş yerdə və vaxtda aşkar kütləvi sövdələşmə şəklində həyata keçirilən topdansatış ticarət bazarını təşkil etmək məqsədi güdən hüquqi və (və ya) fiziki şə xslərin könüllü birliyi əsasında yaradılan hüquqi şəxs statuslu təşkilatdır. 2) “Birja əmtəəsi” — birja tərəfindən müəyyənləşdirilmiş qaydada birja ticarətinə buraxılmış və dövriyyədən çıxarılmamış əmtəə, o cümlədən həmin əmtəə üzrə standart kontraktdır hər hansı daşınmaz əmlak və ya əqli mülkiyyətin obyekti birja əmtəəsi ola bilməz. 3) “Birja əqdi” — birja sövdələşmələri gedişində birja əmtəəsi üzrə birja ticarətinin
74
iştirakçıları arasında (öz adlarından və ya üçüncü şəxslərin tapşırığı ilə) bağlanan və müəyyənləşdirilmiş qaydada qeydiyyatdan keçmiş müqavilədir (sazişdir). 4) “Məzənnə” — əqd bağlananda satıcıları və alıcıları istiqamətləndirməkdən ötrü müəyyən müddət və ya vaxt üçün tələb və təklifi nəzərə almaqla əmtəələrin qiymətini aydınlaşdırmaq və qeydə almaqdır. 5) “Broker” — birja əqdlərinin müəyyənləşdirilmiş qaydada müştərinin adından onun hesabına, müştərinin adından öz hesabına, yaxud öz adından müştərinin hesabına bağlanmasını həyata keçirən birja vasitəçisidir. 6) “Diler” — birja əqdlərinin müəyyənləşdirilmiş qaydada öz adından, öz hesabına bağlanmasını həyata keçirən və sonradan onu birjada satmaqla məşğul olan birja vasitəçisidir. Bu təriflərin açılanması qanunun sonrakı maddələrində müəyyənləşdirilən qaydaların və müddəaların aydın başa düşülməsi üçün zəruridir. Həmçinin, əlavə etmək olar ki, həmin təriflərin iqtisadi ədəbiyyatlara uyğun olaraq müəyyənləşdirildiyindən metodiki əhəmiyyəti də vardır. 3-cü maddə özündə əmtəə birjasının hüquqi statusunun müəyyənləşdirilməsi məsələsini ehtiva edir. Burada qeyd olunur ki, əmtəə birjası “müstəqil hüquqi şəxsdir və Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində nəzərdə tutulmuş təşkilat şəklində yaradılır”. Onun fəaliyyət spektri isə “birja ticarətinin təşkili və onun tənzimlənməsi ilə bağlı fəaliyyət” şəklində müəyyənləşdirilir. Həmin maddənin 3-cü bəndi isə xüsusən əhəmiyyətlidir. Bu bəndə əsasən, əmtəə birjaları bilavasitə birja ticarətinin təşkili ilə bağlı olmayan kommersiya fəaliyyəti ilə məşğul olmur və mənfəət (gəlir) götürməyi qarşısında məqsəd qoymur. Biz daha öncə də bu barədə məlumat verərkən qeyd etmişdik ki, müasir dövrdə dünyanın əksər iri birja mərkəzlərində şirkətləşmə meylləri və mənfəət əldə etmək məqsədi daşıyan kommersiya təşkilatlarına çevrilmə tendensiyası müşahidə edilir. Lakin, bir sıra ölkələrdə, o cümlədən o dövrdə keçid iqtisadiyyatının mövcud olduğu ölkəmizdə də birjaların hələ yeni-yeni təşəkkül tapması ilə əlaqədar olaraq, onlar qeyri-kommersiya təşkilatları şəklində təşkil
75
olunurdular. Lakin, hazırki dönəmdə dövrün şərtlərinə uyğun olaraq, Bakı Əmtəə Birjasının da tədricən profil dəyişikliyinə gedəcəyi istisna edilmir. I fəslin 4-cü maddəsi əmtəə birjasında ticarətin aparılma prinsipləri müəyyənləşdirilir. Həmin prinsiplər aşağıdakılardır: 1) Birja ticarəti iştirakçılarının hüquq bərabərliyinin təmin edilməsi; 2) Sərbəst (bazar) qiymətlərin tətbiqi; 3) Birja ticarətinin aşkarlığı. Bu fəslin 5-ci maddəsində isə, əmtəə birjalarının hüquq və vəzifələri müəyyənləşdirilir və bu baxımdan xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Beləliklə, əmtəə birjaları aşağıdakı hüquqlara malikdir: 1) Bu qanuna və Azərbaycan Respublikasının digər qanunvericiliyinə uyğun bütün birja iştirakçıları üçün məcburi sayılan birja ticarəti qaydasını müəyyənləşdirmək; 2) Dövlət standartlarını nəzərə almaqla nümunəvi kontraktlar işləyib hazırlamaq; 3) Gün ərzində birja əqdlərinin qiyməti birja komitəsi (birja şurası) tərəfindən müəyyənləşdirilmiş həddən çox dəyişilərsə, birja ticarətini müvəqqəti dayandırmaq; 4) Birjada qeyri-birja əqdləri bağlanmasını həyata keçirən birja iştirakçılarına qarşı nizamnamədə nəzərdə tutulmuş sanksiyaları tətbiq etmək; 5) Birja əqdlərində mübahisələri həll etmək üçün münsiflər məhkəməsi səlahiyyətində arbitraj komissiyası yaratmaq; 6) Digər birjalarda, o cümlədən xarici ölkə birjalarında öz nümayəndəsini saxlamaq; 7) Birja bülleteni, soraq kitabçaları və digər məlumat və reklam informasiyaları dərc etmək.
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|