Microsoft Word bm8q Nuranu0259 Mahmudova docx
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
74 - Hindistan qazax neft sahələrinin istismarı və inkişafını təmin etmək imkanı qazanmışdır. - Hindistan şirkətkəri “Mavi Axın” və Qazax-Çin boru kəmərləri kimi transregional layihələrin reallaşmasında iştirak edir. - Hindistan Xəzər regionuna böyük bazar kimi baxır və bu səbəbdən də region dövlətləri ilə bir sıra kommersiya xarakterli sazişlər imzalamışdır. - Hindistan Əfqanıstanla trans-Əfqanıstan nəqliyyat layihəsinin həyata keçirilməsində iştirak edir və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinə qoşulmaq isə, Pakistandan yan keçməklə ran vasitəsilə Hindistanın Xəzər regionuna çıxış ə ldə etməsini təmin edə bilər [ 23, s. 75, 76]. Yaponiya son illərədək Asiyadakı enerji istehlakında ön sıralarda durudu. Lakin Çin və Hindistanın həyata keçirdiyi layihələrlə vəziyyət dəyişilmiş oldu. Bu baxımdan SSR -nin süqutunu Yaponiya bir fürsət olaraq dəyərləndirmişdir. Neft idxalının böyük hissəsini Orta Şərqdəki neft mərkəzlərindən həyata keçirən Yaponiya bölgəyə olan bağlılığını azaltmaq üçün Xəzər hövzəsinin enerji mənbələrinə diqqət yönəltməyə başladı. Yaponiya iqtisadi yardımlar və ə məkdaşlıqla Xəzər hövzəsində möhkəmlənməyə çalışır, Qazaxıstan və Qırğızıstan kimi dövlətlərə kreditlər verir. Bundan əlavə bölgənin dəmir yollarının yenidən inşası və təmiri kimi layihələrdə yer tutmağa başlamışdır. Yaponiya 2004-cü ilədək regionda əsas etibarilə səhiyyə, təhsil və iqtisadiyyat sahələrinə dəstək göstərmişdir. 2004-cü ildən etibarən, bu region ölkələri ilə terrorizm, narkotik maddələrin qaçaqmalçılığı ilə mübarizə və enerji sahəsində əməkdaşlıq layihələrinə üstünlük verməkdədir. Yaponiya enerji sahəsində regiona investisiyalar yatırmışdır. Yapon hökuməti tərəfindən dəstəklənən npex şirkəti Qazaxıstanın neft ehtiyatlarında 8.33% pay sahibidir. tochu və npex şirkətləri Bakı-Tbilis-Ceyhan boru xətti üçün yaradılmış konsorsiumda da yer almışdılar. Bundan başqa, Yapon Beynəlxalq Ə məkdaşlıq Bankı 2004-cü ildə Bakı-Tbilis-Ceyhan boru xətti layihəsi üçün 580 milyon kredit vermişdir. 1993-cü ildə Yaponiyanın Orta Asiya ölkələrinə yatırdığı investiyalar baxımından hər ölkəyə 100 milyon dollar məbləğində investisiya 75 qoyulmuşdur. 1998-ci ildə isə bu məbləğ artırılaraq hər ölkə üçün 300 milyon dollar təşkil etmişdir. Göründüyü kimi Yaponiya siyasi sahədə olmasa da iqtisadi sahədə attığı addımlarda Xəzərin enerji ehtiyatlarından istifadə etmək üçün fəaliyyət göstərir [ 18, s. 203]. Beləliklə, regiondankənar aktorların Xəzər regionu ilə bağlı siyasətini ümumiləşdirərək aşağıdakı nəticələrə gələ bilərik: - Xəzər regionunda zəngin enerji ehtiyatlarına malik yeni yaranmış müstəqil dövlətlərin əhalisi türk mənşəli xalqlar olduğuna görə Türkiyə, bir tərəfdən, “Türk dünyasının” lideri, digər tərəfdən, Avropa və Asiya arasında enerji daşıyıcılarının nəql edilməsi üçün tranzit “körpü” rolunu oynamağa çalışır. Bu məqsədlə, regionun türkdilli ölkələri ilə siyasi, iqtisadi, mədəni sahələrdə ə mədaşlığını genişləndirir, enerji ehtiyatlarının daşınması ilə bağlı mühüm transregional layihələrdə tranzit ölkə kimi iştirak etməklə nüfuzunu möhkəmləndirməyə çalışır. - Çin, Hindistan, Yaponiya kimi qeyri-regional dövlətlər isə Xəzər regionu ilə bağlı daha çox iqtisadi maraqlar güdür, əsas etibarilə enerjiyə olan tələbatlarının və enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi istiqamətində fəaliyyət göstərirlər. Ümumiyyətlə, 2030-cu illərə gəldikdə əhalisinin sayına görə Hindistanın Çini üstələyəcəyi və hər iki ölkənin inkişaf edən iqtisadiyyatına müvafiq nisbətdə enerji ehtiyacının da dəfələrlə artacağı gözlənilir. Çin və Hindistanın artan enerji ehtiyaclarını qarşılamaq üçün istifadə edə biləcəkləri ən etibarlı mənbə isə Xəzər və Orta Asiya regionunun ehtiyatlarıdır. Bu baxımdan 2035-ci ilədək dünya miqyasında yatırılacaq enerji investisiyaların həcmini nəzərə alsaq, Xəzər və Orta Asiya bölgəsi enerji siyasətindəki mövqeyini uzun müddət ərzində qoruyub saxlayacaqdır. 76 III FƏS L. Azərbaycanın xarici siyasətində Xəzərin hüquqi statusu problemi və enerji ehtiyatlarının nəqli siyasəti. 3.1. Xəzərin hüquqi statusunun müəyyən edilməsi ilə bağlı Azərbaycanın diplomatik fəaliyyəti. XX əsrin 90-cı illərində dünyanın iki super dövlətindən birinin-SSR -nin dağılması nəticəsində Cənubi Qafqazda və Orta Asiyada bir sıra müstəqil dövlətlər yaranmışdır. Bununla əlaqədar olaraq, Qərbdə geosiyasi fəallıq sürətlə inkişaf etməyə başlamış, Avrasiya məkanında bir çox problemlərə radikal şəkildə yenidən baxılması məsələsi ortaya atılmış, həmçinin Xəzər bölgəsi ilə əlaqədar olan geosiyasi məsələlərə yenidən baxılması ətrafında mübarizə güclənməyə başlamışdır. O cümlədən, Rusiya, Azərbaycan, ran, Türkmənistan və Qazaxıstan dövlətləri arasında yerləşən Xəzər dənizinin beynəlxalq statusunun müəyyən edilməsi problemi çox qızğın mübahisələr doğurub. Belə ki, SSR -nin dağılmasına qədər Xəzər dənizi faktiki olaraq “Rusiya gölü” hesab olunurdusa, indiki vəziyyətdə bu məsələnin həllinin müxtəlif ziddiyyətli variantlarda, Azərbaycan da “Xəzər piroqu”nun bölünməsinin beş iddiaçısından biri sayılır [ 5, s. 57]. Xəzər dənizini yenidən bölmək və bölgədə öz təsirini artırmaq uğrunda başlanan geosiyasi mübarizə getdikcə güclənir. Bu geosiyasi mübarizənin mərkəzində, özünün əhəmiyyətli geosiyasi mövqeyi ilə fərqlənən Azərbaycan dayanır. SSR -nin süqutu ərəfəsində qeyd etmək lazımdır ki, sektorial bölgünün ə sasını təşkil edən orta xətt (su sərhədi kimi) müttəfiq respublikalar arasında administrativ-ərazi sərhədi kimi qəbul edildi. Xüsusi olaraq 1991-ci ilin yanvarın 18-də Azərbaycan Nazirlər Sovetinin və SSR Neft və Qaz Sənayesi Nazirliyinin birgə qəbul edilmiş qərarı diqqəti cəlb edir. Orada qeyd olunurdu ki, Azərbaycan özünə məxsus olan sektorda yeganə subyekt olaraq mineral resursların kəşfiyyatı və istismarı hüququna malikdir. Azərbaycan bu işlərə beynəlxalq şirkətləri dəvət edə bilər və o bu sektorda mövcud olan neft və qazın yeganə sahibidir [ 6, s. 37]. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|