Microsoft Word bmt-1 az cavablariBenovse doc
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
34
li vilayətlərdə ticarət dövriyyəsi də artmışdı. I Pyotrun ölümündən sonra Rusiya hökumətində Xəzərsahili vilayətlərini öz əlində saxlaya biləcək ikinci bir şəxsiyyət yox idi. Bu ərazidə yerləşən qoşunu saxlamaq üçün böyük xərc tələb olunurdu. Ona görə də Rusiya Xəzərsahilinin bir sıra vilayətlərini könüllü olaraq rana qaytarmağa hazır olduğunu bildirdi. Bundan əlavə, randa mərkəzi hakimiyyətin möhkəmlənməsi osmanlıların Xəzərsahili vilayətlərə buraxılmamasına zəmanət verirdi. Məhz buna görə də Rusiya dövləti 1732-ci il yanvarın 21-də Rəştdə ranla müqavilə imzaladı. Müqavilənin şərtlərinə görə Kürdən cənuba doğru yerləşən Xəərsahili vilayətlər rana qaytarıldı. ran isə Osmanlını bu yerlərə buraxmamağı öhdəsinə götürdü. 1735-ci il martın 10-da imzalanmış Gəncə müqaviləsi ilə rus qoşunları Xəzərsahili vilayətləri tamamilə tərk etdi. Bu vəziyyət Xəzərsahili vilayətlərin əhalisinin Rusiya ilə yaranmış ticarət əlaqələrinin inkişafına mane olmadı.
1768-ci ildə Türkiyə Rusiyaya qarşı yeni müharibəyə başladı. Krım tatarları Rusiyanın cənub ucqarlarına basqın etdilər. Hərbi əməliyyatlar eyni zamanda 3 cəbhədə: cənub-qərbdə (Dunay), cənubda (Krım) və Gürcüstanın dəvəti ilə 1769-cu ildə rus qoşunlarının gəlmiş olduğu Cənubi Qafqazda başlandı. Lakin türklərin Rusiyanın içərisinə girmək üçün göstərdikləri bütün cəhdlər uğursuz oldu. 1768-1769-cu illər kampaniyası Türk ordusu üçün uğursuz oldu. Rusiya cəbhəyə xeyli canlı və texniki qüvvə yeridə bilmişdi. 1770-ci ilin kampaniyası həm quruda, həm də dənizdə Rusiyanın üstünlüyü ilə keçdi. Rumyantsevin başçılıq etdiyi silahlı qüvvələr türk ordusuna ağır zərbə vura bildi. Qara dənizdə, Dunay çayında təşəbbüsü rus donanması ələ keçirdi. Dolqorukovun başçılıq etdiyi ikinci ordu Krımı tuta bildi. Ruslar türklərlə danışığa başladı. Rusların boğazlardan sərbəst keçib getmək təklifləri Avropa dövlətlərini qane etmədi. 1773-cü ildə döyüşlər yenidən gücləndi. Rumyantsevin komandanlığı altında qoşunlar Dunayı keçdilər. Türk qoşunları geri çəkilməli oldu. 1774-cü il iyulun 10-da hər iki dövlət arasında
35
Kiçik Qaynarca sülhü bağlandı. Müqaviləyə görə Krım və Kuban tatarlarının Türkiyədən asılılığı ləğv olundu. Kerç və Yeniqala, Qara dəniz sahilində Kinburn Rusiyaya verildi. Rusiya Azovu möhkəmləndirmək hüququ alırdı. Rus gəmilər boğazlardan sərbəst keçə bilərdi. Türkiyə Rusiyaya 4,5 milyon manat təzminat verməli idi. Rusiya Valaxiya və Moldaviyanı öz himayəsinə aldı. Kiçik Qaynarca sülhü Rusiyanı Qara dəniz dövlətinə çevirdi və Cənubi Qafqazda, Balkanlarda onun mövqelərini gücləndirdi. 1768-1774-cü illərdə rus-türk müharibəsi zamanı rus qoşunları gürcülərlə birlikdə Cənubi Qafqazda türklərə qarşı vuruşmuşdular. Kiçik Qaynarca sülhünə görə Türkiyə meretiyadan xərac almaqdan imtina etdi. Türk hökmranlığı yalnız Qərbi Gürcüstana aid edildi, lakin türklər burada da möhkəmlənə bilmədilər. 1783-cü ildə Gürcüstanla Rusiya arasında Georgiyevsk müqaviləsi bağlandı və buna əsasən Şərqi Gürcüstan Rusiyanın himayəsi altına keçdi. 1783-cü ildə Krım yarımadası da Rusiyanın tərkibinə daxil edildi. Krım və Kubanın Rusiyaya birləşdirilməsi Türkiyənin müharibəyə başlamasına səbəb oldu. Türkiyəni müharibəyə təhrik edən ngiltərə idi. ngiltərə Rusiyanın qüdrətinin artmasından və şərqdə onun təsirinin yayılmasından ehtiyat edirdi. ngiltərə Rusiyanı türklərin və isveçlilərin əli ilə zəiflətməyə cəhd etdi. 1787-ci ildə hərbi ə məliyyatlar yenidən başladı. Suvorovun komandanlığı altında rus qoşunları türkləri ağır məğlubiyyətə uğratdılar. 1789-cu ildə türk qoşunları geri çəkilməyə başladı. Uşakovun komandanlığı altında rus donanması da türk donanmasını məğlub etdi. 1791-ci ildə Yassı sülh müqaviləsi bağlandı. Müqaviləyə əsasən, Cənubi Buqdan tutmuş Dnestrə kimi Qara dəniz sahilləri Rusiyanın əlinə keçdi. Qara dənizin bütün şimalının birləşdirilməsi Rusiyanın mövqeyinin xeyli güclənməsi demək idi. Osmanlı dövləti Krım haqqında iddialardan əl çəkdi və onun Rusiyaya mənsub olduğunu təsdiq etdi. Osmanlı dövlətinin eyni zamanda Balkanlarda və Qafqazda mövqeyi zəiflədi. 20.Avropa dövlətlərinin Polşa uğrunda mübarizəsi. XVIII əsrin II yarısında Polşanın bölüşdürülməsi. 36
Rusiyanın Polşada müvəffəqiyyətləri Avstriyanı və Fransanı narahat etdi. Fransa özünün Türkiyəyə təsirindən istifadə edərək, onu 1768-ci ildə Rusiyaya qarşı müharibəyə başlamağa təhrik etdi. Buna cavab olaraq Prussiya kralı II Fridrix Rusiyanı tələsdirməyə başladı ki, Polşanın bölüşdürülməsinə başlasınlar. Özünün “itaətkar xidmətçi”sinin II Fridrixin fikrini dəqiq aydınlaşdırmaq istəyən II Yekaterina məqam gözləyirdi. Yalnız Avstriya ilə Türkiyə arasında müdafiə müqa- viləsinin bağlanması Rusiyanı tələsməyə məcbur etdi. 1772-ci ildə Rusiya, Prus- siya və Avstriya Polşanın bölüşdürülməsi haqqında müqavilə bağladılar. 1773-cü ildə Polşa seymi müqaviləni təsdiq etdi. Polşanın birinci bölgüsünə görə Belo- rusiyanın şərqi və Pribaltikanın bir hissəsi Rusiyaya verildi. Rusiyanın müvəffəqiyyətləri Türkiyəni Rusiya üzərinə qaldıran Avstriya və Fransa tərəfindən düşmənçilik fəaliyyətinin güclənməsinə səbəb oldu. Polşanı möhkəmləndirməli olan islahatların həyata keçirilməsi Rusiya və Prussiya hökumətlərini narahat etdi. Polşaya Rusiya və Prussiya qoşunları yeridildi. 1791-ci il Konstitusiyası ləğv edil- di. 1793-cü ildə Polşa ikinci dəfə Rusiya ilə Prussiya arasında bölüşdürüldü. Bu bölgüyə əsasən Rusiya Minsklə birlikdə Şərqi Belarusu, Volını və Podoliyanı geri alıb Belarus və Ukraynanın qalan hissəsi ilə birləşdirildi. Buna cavab olaraq Polşada azadlıq hərəkatı genişləndi. Ona general Tadeuş Kostyuşko başçılıq edirdi. Üsyan edənlərə qarşı Suvorovun komandanlığı altında rus ordusu, Prussiya kra- lının və Avstriya imperatorunun qoşunları yeridildi. Üsyançıların qəhrəmanlığına baxmayaraq hərəkat qələbə ilə nəticələnmədi. 1795-ci ildə Rusiya, Prussiya və Avstriya Polşanı üçüncü dəfə bölüşdürdülər. Bu bölünmə nəticəsində Qərbi Bela- rus, Litva və Kurlandiya Rusiyaya, Varşava ilə birlikdə Polşanın bütün şimal hissəsi Prussiyaya verildi. Lyublin və Krakova vilayətləri ilə birgə Avstriyaya çatdı. Reç-Pospolita mövcudluğunu dayandırdı. Polşanın bölünməsi Prussiya, Avstriya və Rusiya arasındakı ziddiyətləri yumşaltmağa imkan verdi və Avropada Fransa inqilabına qarşı yönəlmiş birgə xəttin aparılmasında bu 3 ölkənin sonrakı yaxınlaşması üçün zəmin yaratdı. Polşanın dövlət müstəqilliyi ləğv olundu və polyak xalqı Rusiya, Avstriya imperatorlarının və Prussiya kralının zülmü altına
Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|