Microsoft Word bmt-1 az cavablariBenovse doc
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 18.I Pyotrun C ənub yürü şü. X əz ərsahili vilay ətl ərin i şğalı.
31
siyasət məsələləri ilə məşğul olmaq üçün xüsusi gizli komitə yaradıb şahzadə Kontini başçı təyin etmişdi. Səfirlərdən başqa onun xarici ölkələrdə gizli agentləri də fəaliyyət göstərirdi.
XVIII əsrdə ngiltərə planlı şəkildə ticarət və müstəmləkələrini genişləndirirdi. XVIII əsrdə onun əsas rəqibi Fransa idi. Fransa ngiltərəni dənizdə üstünlüklərindən məhrum etməyə çalışırdı. Fransa xarici gəmilərdən alınan gömrüyü artırmış və güclü hərbi donanma yaratmışdı. XVIII əsrdə ngiltərə hakim dairələrinin maliyyə imkanları genişlənmişdi. Onlar ngiltərənin mənafeyini müdafiə edən müttəfiqləri pulla ələ almağı bacarırdılar. Avropada isə belə dövlətlər çox idi. Bu dövlətlərin əksəriyyəti Almaniya ərazisində yerləşirdi. Otuzillik müharibədən sonra daha da parçalanmış Almaniya ərazisində 300-dən çox dövlət mövcud idi. Kiçik Alman dövlətlərinin ordularından başqa dövlətlər öz məqsədlərini həyata keçirmək üçün istifadə edirdilər. Müstəmləkə müharibələri 1739-cu ildə ngiltərə və spaniya arasında ngiltərənin ispan müstəmləkələri ilə azad ticarət etmək hüququ uğrunda başladı. 1743-cü ildə ngiltərə və spaniya arasında müttəfiqlik bərpa edildikdən sonra ingilis-fransız müharibəsi alovlandı Bu dövrdə ngiltərə ilə Fransa arasında ziddiy- yətlərin kəskinləşməsi isə müstəmləkələrlə bağlı idi. ngiltərə Fransanın Hindistan və Şimali Amerikadakı işğallarından narahat idi. ngiltərə hərbi gəmiləri dənizdə Fransanın ticarət gəmilərini saxlayırdı. 1755-ci ildə bir ay ərzində ingilislər 300 Fransa gəmisini saxlamışdılar. Fransanın etirazlarına isə ngiltərə məhəl qoymur- du. 1754-1755-ci illərdə Kanadada hərbi toqquşmadan sonra ngiltərə və Fransa Avropada özlərinə müttəfiq axtarmağa başladılar. 1756-1763-cü illərdə olmuş yed- diillik müharibənin hərbi əməliyyatları Avropada, Şimali Amerikada və Asiyada aparılırdı. Müharibənin əvvəlində Prussiya üstün idi, lakin 1757-1759-cu illərdə Rusiya ordusu bir neçə döyüşdə Prussiya qoşunlarını məğlub etdi. ngiltərə 1759- cu ildə Kanadanı, 1761-ci ildə Hindistanın bir sıra əyalətlərini ələ keçirdi. Fransa Kanada və Hindistandan qoşunlarını çıxartdı. 1763-cü ilin fevralında Fransa və
32
spaniya ilə ngiltərə arasında imzalanmış Paris sülhünə əsasən Kanada və Hin- distan ngiltərəyə qaldı, spaniya isə Floridanı ngiltərəyə verdi. Fransa Luiziananı spaniyaya verdi. Beləliklə, ngiltərənin beynəlxalq mövqeləri daha da möhkəm- ləndi. Bütövlükdə XVIII əsrdə Avropa siyasətinin inkişafı göstərdi ki, kapitalizm quruluşunun sürətli inkişafı, gənc kapitalist ölkələri və qədim feodal, lakin hələ güclü mütləqiyyət rejimi olan, böhran astanasına çatan dövlətlərin qaşıdurması həm münaqişələrin özünü, həm də onların səbəbli əsaslarını kəskinləşdirdi və artırdı. Bununla bərabər, XVIII əsr Avropa ölkələrinin müstəmləkə qarşıdurması sayəsində aydın oldu ki, erkən kapitalizm dövründə Avropada siyasi qüvvələrin düzümü digər qitələrdə beynəlxalq münasibətlərə, əslində bütövlükdə dünya siya- sətini müəyyən etməklə, necə və hansı dərəcədə təsir edir. XVIII əsrin 70-ci illərində Şimali Amerikanın Atlantik okeanı sahilindəki müstəmləkələr ngiltərəyə qarşı müharibəyə başladılar. Səkkiz il (1775-1783) davam edən müharibə nəticəsində müstəmləkələr metropoliyanın zülmündən azad oldu. 1783-cü il sentyabrın 3-də ABŞ-la ngiltərə arasında Parisdə sülh müqaviləsi imzalandı. Müqavilə ABŞ-ın müstəqillik uğrunda müharibədə ngiltərə üzərində qələbəsini təsbit etdi. ngiltərə ABŞ-ın müstəqilliyini tanıdı.
Ş imal müharibəsinin qurtarmasından sonra Rusiya cənubda fəal siyasət həyata keçirməyə başladı. Rusiya hesab edirdi ki, Türkiyənin Xəzərin qərb sahilində möhkəmlənməsi Rusiyanın cənub sərhədləri və şərq ölkələri ilə tica-rəti üçün təhlükə yaradır. 1722-ci ilin iyulunda I Pyotr böyük bir ordu ilə Həştərxandan yürüşə başladı. Rus qoşunları iki istiqamətdə-quru və dəniz yolu ilə hərəkət edirdilər. 1722-ci il avqustun 15-də rus donanması Dərbəndə çatdı, avqustun 23-də isə piyada qoşunlar da şəhərə yaxınlaşdı. Şəhərin naibi mamqulu bəy Dərbənd qalasının açarlarını rus çarına təqdim etdi. I Pyotr buradan Senata göndərdiyi
33
məktubunda şəhərdə səmimi qarşılandığını bildirirdi. Lakin tezliklə Pyotr Rusiyaya dönməyə məcbur oldu. Bunun başlıca səbəbi o idi ki, sveç tərəfindən yenidən müharibə təhlükəsi yaranmışdı. I Pyotr Bakının tutulmasına xüsusi əhəmiyyət verirdi. Onun göstərişi ilə 1722-ci ilin noyabrında Soymonovun başçılığı ilə Rəştə donanma və qoşun çıxarıldı. 1723-cü il iyulun 12-də Bakı ruslar tərəfindən alındı və Baryatinski Bakının komendantı təyin edildi. 1723-cü il sentyabrın 12-də şah II Təhmasibin Peterburqa göndərdiyi elçi smayıl bəy tərəfindən özbaşına imzalanmış müqaviləyə görə Xəzərsahili vilayətlər Rusiyaya birləşdirildi. Rus qoşunları Xəzərin qərb və cənub sahillərində möhkəmləndilər. Rusiyada rana ə fqanlarla müharibədə kömək edəcəyini vəd etdi. Lakin şah müqaviləni təsdiq etmədi. Şə rqdə öz müstəmləkə siyasətini həyata keçirməyə çalışan ngiltərə və Fran- sa Rusiyanın Qafqazdakı nüfuzunun güclənməsinə hər vasitə ilə mane olurdu. Bakının tutulması Türkiyəni narahat edirdi. ngilislər bundan istifadə edərək Türkiyəni Rusiya ilə müharibəyə təhrik edirdilər. Əks təqdirdə diplomatik münasi- bətləri kəsməklə hədələyirdilər. Lakin sveçlə müharibəni təzəcə qurtarmış Rusiya yeni müharibəyə başlaya bilməzdi. Ona görə də Rusiya Osmanlı ilə Sülh müqaviləsi imzalamağı lazım bildi. Lakin sultana təzyiq göstərən qərb dövlətləri buna mane oldular, sülh danışıqları uzandı. Yalnız 1724-cü il iyulun 12-də stanbulda Rusiya ilə Osmanlı arasında sülh müqaviləsi imzalandı, bununla da Rusiya imperiyası 1723-cü il sentyabr tarixli Peterburq müqaviləsi şərtlərinin təsdiq edilməsinə, Dərbənd, Bakı, Salyan, Lənkəran, Rəşt, Ənzəlinin diplomatik yolla Rusiyaya birləşdirilməsi faktının qəbul olunmasına nail oldu. Rusiya öz növbəsində indiki Ermənistan, Gürcüstan və Xəzərsahili müstəsna olmaqla, bütün Azərbaycan ərazisinin Türkiyəyə verilməsinə razılıq verdi. Xəzərsahili vilayətləri ələ keçirməklə I Pyotr buranı manufaktura sənayesi- nin xammal bazasına çevirmək məqsədi güdürdü. Bu yerlərin təbii sərvətlərindən istifadə etmək barədə o xüsusi qərar qəbul etmişdi. I Pyotr hətta Qafqaz və digər Şə rq ölkələri ilə iqtisadi əlaqələri genişləndirmək məqsədi ilə Kürün mənsəbində böyük şəhər salmaq fikrinə düşmüşdü. Rusiyaya birləşdirildikdən sonra Xəzərsahi- Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|