Microsoft Word Calal Abdullayev ?s?rl?ri doc

 

321

dən bir iy, mətbəx qoxusu, giley-güzar, dedi-qodu iyi gəlir. 

Əmək, zəhmət adamlarının bədii portretlərini yaratmaq, onların 

əməyinin poeziyasını  cəsarətlə  ədəbiyyata gətirmək kimi, indi 

bəyənmədiyimiz sovet dövrü ədəbiyyatında bir qədər ziyadəlik olsa 

da, hər halda, gözəl nümunələri olan bu xeyirli işi unutmaq 

ədalətsizlikdir. Ona görə də boşuna, mənasız-məzmunsuz, insanın nə 

hiss və duyğularına, nə də ağıl və şüuruna təsir edən əsərlər efir və 

ekranda, dövri mətbuatda baş alıb gedir. 

İllər boyu faşist ermənilərilə  cəng-cidada olan bir məmləkətin 

yazıçısı bir an belə müharibə mövzusunu, hərbi vətənpərvərlik 

problematikasını unutmamalıdır. Necə olur ki, Sovetlər birliyində 

olduğumuz illərdə müharibə haqqında, onun fəlsəfəsi barədə  fəlsəfi 

şeirlər, hekayələr, povest və romanlar yarandığı halda, indi hadisələri 

kənardan seyr etməklə kifayətlənirik.  İndi bizim bu mövzuya həsr 

olunmuş az-çox yaranan əsərlərdə  də bir vayqanlılıq, pessimizm, 

sınıqlıq, yazıqlıq hiss edilməkdədir: Ağla qərənfil, ağla! Halbuki, şair 

demiş− biqeyrət edər ağlamaq insanı deyərlər. Yeri gəlmişkən, onu da 

bildirməliyik ki, bizə vətənpərvərlik ruhu, qəhrəmanlıq, cəngavərlik 

pafosu ilə seçilən çoxlu əsərlər lazımdır. Təsadüfi deyil ki, böyük 

Sabirin özü vəcdə  gələrək, məşhur «Səttarxan» qəhrəmanlıq  şeirini 

yazmışdı.Bu, onun bütün külliyyatında yeganə şeirdir ki, qəhrəman-

lığa həsr edilmişdir. 

Bizim narahatlığımız da ondan ibarətdir ki, vaxtilə neft akade-

miyası adlandırılan Bakı nefti «qara qızıl» haqqında da, ümumiyyətlə, 

ədəbiyyatımızın digər sahələrində olduğu kimi, bədii nəsrdə  də bu 

məsələ unudulmuşdur.Vaxtilə «Abşeron», «Qara daşlar», «Buruqlar 

səltənətində», «Bakının dastanı» kimi əsərlərdə  təsvir və  təcəssüm 

edilən, hazırda iqtisadiyyatımızın  əsasını  təşkil edən, tanrının xal-

qımıza bəxş etdiyi bu ilahi nemətin və neft adamlarının obrazının elə 

bil ki, ədəbiyyata gətirilməsi layiqli bir iş deyilmiş. Nədənsə Heydər 

Əliyevin  şah  əsəri sayılan, dünyanın yeni möcüzələrindən biri 

«Bakı-Tbilisi-Ceyhan» kimi böyük əmək qəhrəmanlığı  bədii  ədə-

biyyatda, o cümlədən, elə nəsrimizdə özünün layiqli təcəssümünü hələ 

ki, tapmamışdır,  əslində isə indi, bizim günlərimizdə bu mövzu 

mövzular mövzusu, problemlər problemi mənziləsindədir; çünki 

əsrlər boyu adı bizim, dadı özgələrin, Nobel, Rotşilt, Rusiya çariz-

minin, qırmızı imperiyanın olan bu əvəzedilməz nemət yalnız son 

dövrlərdə özümüzə qaytarılmış, yalnız indi biz onunla öz bildiyimiz 

---

 

322

kimi, istədiyimiz şəkildə rəftar edirik. 

 

 «Yeni Azərbaycan» qəzeti, №006 (1961) 

8-11 yanvar 2005  

 

 

ŞAİR HAQQINDA SÖZ 

 

(Ə. Tudənin anadan olmasının 80 illiyinə) 

 

Mən öz qardaşıma mehman gələndə,  

Bir qələm, bir dəftər, bir can gətirdim.  

Dağların döşünü toplar dələndə,  

Ləkəsiz, boyasız vicdan gətirdim. 

 

Mən onu günəşdən təmiz saxladım, 

Canımdan, gözümdən əziz saxladım 

Bu kiçik qəlbimdə dəniz saxladım,  

Bir xilqət görmədi, pünhan gətirdim. 

 

Ucuz tutmasınlar bu sovqatımı,  

Hissimi, duyğumu ehsasatımı...  

Mən öz varlığımı, öz həyatımı,  

Doğma qardaşıma qurban gətirdim. 

 

Ürək daş deyildir, bir parça ətdir, 

Bəs onu yaşadan hansı qüdrətdir?  

Bir ümid, bir arzu, bir məhəbbətdir,  

Mən o məhəbbətdən nişan gətirdim. 

 

Qardaşım, illərlə istədin ki, sən,  

Öz ana yurdumda azad olum mən.  

Lakin cəlalını dağıtdı düşmən,  

Tək sənə, tək sənə güman gətirdim. 

 

Yenə Azərbaycan qan ağlayır, qan!..  

O, azad olmasa, yaşamam, inan.  

Gərək mən Təbrizə qayıdan zaman  

Deyəm ki, təzə bir dövran gətirdim!.. 

 

Bu misralar 5-8 il bundan qabaq, 1946-cı ilin dekabrında, 22 yaşlı 

---

 

323

şairimizin mühacirliyinin ilk günündə Naxçıvanda kağızsız-qələmsiz, 

necə deyərlər, qəlbin, ruhun yanğısından yaranmış  və  Ə.Tudəni bizə 

mərhəm, həmdəm, qardaş etmişdir. Bu şeir həm də  vətəndən vətənə 

mühacirət edən eyni taleli şairlərimizin poetik manifestinə çevrilmişdir. 

Görkəmli şairimiz, həyat və yaradıcılığı müasir gəncliyimiz üçün 

nümunə ola biləcək  Əli Tudə 1924-cü il yanvar ayının 31-də Bakı 

şəhərində anadan olmuşdur.Ə.Tudənin  əsli Cənubi Azərbaycandan-

dır; daha dəqiq deyilsə,  Ərdəbilin Çanaxbulaq kəndindəndir.  Şairin 

ağır və acınacaqlı taleyi onu lap körpəlikdən izləmişdir. Belə ki, o, 1 

yaşında ikən atası, 5 yaşına çatmamış isə anası dünyasını dəyişib. Ona 

görə də balaca Əliyə ailəsinin tək övladı kimi nənəsi Qəribə ana həm 

ata, həm də ana olmuşdur. Tanrı bütün bunların  əvəzində bu uşağa 

gözəl istedad vermiş və o, ilk şeirini 13 yaşında yazmış, həmin gündən 

etibarən şeirləri müxtəlif almanaxlarda, dövrü mətbuat səhifələrində 

çap olunmuş  və radioda səslənmişdir. Natamam orta təhsilini də 

burada almışdır. Onun tərcümeyi-halının əsas məqamları belədir. 

Ə.Tudə yeddinci sinfi Bakıda bitirmiş və ailəsi ilə birlikdə Cənubi 

Azərbaycana köçdüyündən təhsilini yarımçıq qoymalı olmuşdur. 

Lakin onun məktəbi, müəllimləri həyatın özü, mütaliəsi oxuduğu 

kitablar olmuşdur.  Ədəbiyyata,  şeirə-sənətə  təşnəliyi, güclü meyli, 

yazıb-yaratmaq həvəsi bir an belə onu tərk etməmişdir. 

Ə.Tudənin  ədəbiyyata gəlişi 1944-cü ildə «Vətən yolunda» 

qəzetində  dərc etdirdiyi şeirlə başlamışdır. «Əli Tudə» imzasını da 

məhz həmin  şeirdən etibarən dövrü mətbuat səhifələrində  şairin 

ömrünün axırınadək onu sevən oxucuları izləməli olmuşdur. Əslində 

şairin əsl adı, atasının adı, soyadı belədir: Əli Qulu oğlu Cavadzadə. 

«Tudə» sözü, məlum olduğu kimi, fars dilində «xalq» deməkdir. Gənc 

şair bu təxəllüsü götürməklə özünü xalqın oğlu, onun xidmətçisi, onun 

bir hissəciyi hesab edərək, bütün mənalı ömrünü, keşməkeşli həyatını 

xalqının azadlığı, mübarizəsi, Vətənin müstəqilliyi və rifahı naminə 

səmimi qəlbdən səxavətlə  şam kimi əritmişdir. O, elə  şeirə  gəldiyi 

ildən, yəni 1944-cü ildən «Hirbi-tudeyi İran» (İran xalq partiyasının) 

üzvü olmuşdur. Sonralar isə 1945-ci ildə sentyabrın 3-də  Təbrizdə 

yaranan Azərbaycan Demokrat Firqəsinə daxil olaraq orada geniş və 

qızğın fəaliyyət göstərmişdir. Cənubi Azərbaycanda Milli hökumət 

yarandıqdan sonra Təbriz Dövlət Filarmoniyasının direktoru (1946) 

vəzifəsində çalışmışdır. 

Əfsuslar ki, Milli hökumətin ömrü uzun olmur, İran irticaçıları, 

---